حج تجمیع و اوج عبادت اسلامی و فرصتی است که برای بیشتر انسان‌ها، فقط یک بار فراهم می‌شود. فرصتی که باید از ذره ذره و لحظه لحظه آن بهره برد. اما برای این بهره‌مندی باید قبل از آغاز اعمال حج با ابعاد مختلف این مناسک و اسرار آن به خوبی آشنا شویم؛ هر قدر میزان آشنایی ما با حقیقت حج بیشتر باشد، بهره بیشتری از آن خواهیم برد.

بر همین اساس خبرگزاری ایکنا درس‌گفتار‌هایی را با حضور کارشناسان و پژوهشگران حوزه حج و زیارت تهیه کرده است تا طی دقایقی کوتاه، اطلاعاتی فشرده، اما مهم در زمینه اسرار و ابعاد عمیق حج تمتع به زائران عرضه شود.

در بخش سوم این درس‌گفتارها، حجت‌الاسلام حمید احمدی، پژوهشگر و نویسنده حوزه حج و زیارت به تشریح «مدیریت معنوی حج (بخش اول)» پرداخته است که با هم این مطلب را می‌بینیم و می‌خوانیم.

در آستانه حج بیت‌الله الحرام قرار داریم و هزاران نفر از مومنان از ایران و کشورهای مختلف روانه این سفر هستند و دل همه مسلمانان در ایامی که حج شروع می‌شود به مدینه و مسجد‌الحرام دوخته شده است. اما این سفر چه دارد که خداوند در شریعت اسلام این همه به آن اهمیت داده و در فراز همه عبادات قرار گرفته است؟  
بخشی از اقدامات مربوط به حج باید قبل از این سفر انجام شود که اگر در این مبحث دقت کنیم خود به خود نشان می‌دهد که چرا حج مهم است.

اگر بجای آوردن حج اقدام مهمی است و ما به سفر و مهمانی مهمی دعوت شده‌ایم، باید تدارک مقدمات اساسی‌تر و جدی‌تری باشد و اگر حج یک سفر عادی و مداوم بود اینقدر مقدمه نیاز نداشت. در سایر عبادات نیز مقدماتی لازم است اما در سفر حج با مقدمات متعدد و متکثر مواجه هستیم از جمله حلالیت طلبیدن. در روایات آمده است که وقتی حاجی از عصر عرفه بازمی‌گردد، به او خطاب می‌شود که تازه متولد شده‌ای و اگر کسی شک کند که بخشیده شده است یا خیر مورد آمرزش قرار نمی‌گیرد. همه باید مطمئن باشند که رحمت خدا شامل آنها در عرفه شده است و نباید تردید کنند. 

فردی که به حج آمده نباید بار و دینی از دیگران بر دوش داشته باشد چراکه خداوند حق خودش را می‌بخشد ولی حق مردم را نخواهد بخشید به همین خاطر توصیه مؤکد شده است که زائری که می‌خواهد به حج برود همه حقوق دیگران را پرداخت کند. البته این حق ممکن است مالی نباشد بلکه رفتار حاجی باعث رنجش و آزرده خاطر شدن کسی شده باشد یا کسانی که نسبت به او حق بزرگ‌تری دارند مثل معلمان و اساتید و یا حق پدر و مادر که بعد از خداوند بزرگ‌ترین حق را به گردن انسان‌ها دارند، ادا نشده باشد. 

اگر قلب مومنان و اطرافیان حاجی از او ناراضی باشند، خداوند نمی‌تواند حاجی را ببخشد چون حق الناس است. برخی از عرفا مطرح کرده‌اند که قلب آدمی نزد خداوند از کعبه هم بالاتر و عزیزتر است. همچنین گفته شده است که خداوند یکبار به کعبه نگاه کرده و کعبه کانون محبت و رحمت الهی شده است در حالی که خداوند 360 بار در شبانه‌روز به قلب مومن نظر می‌کند(منظور از این عدد شاید این باشد که خداوند به کرات به قلب مؤمن نظر می‌کند).

اگر قلب انسانی که مورد توجه خداوند است نسبت به کسی که حج می‌رود کدر باشد، قطعاً خداوند به حرمت قلبی که برایش عزیز است حاجی را نخواهد بخشید.

همچنین حلالیت گرفتن به ترویج روابط سالم در میان مردم و حذف کدورت‌ها کمک می‌کند. کدورت‌ها مانع انسان برای رسیدن به معنویت است. ممکن است بسیاری از کارها گناه نباشد اما رنجش یک مومن از مومن دیگر مانع ایجاد می‌کند و بازدارنده است. لذا باید حجاج به این مسئله توجه کنند که با تمام کسانی که در ارتباط بودند و این احتمال وجود دارد که حقی بر گردن آنها داشته باشند و یا حق معلمی، همسایگی، پدر و مادر بودن و ... به خوبی ادا نشده است باید حلالیت بطلبند. همچنین در تعاملات ممکن است رفتاری کرده باشیم که این حقوق به خوبی ادا نشده باشد پس باید حلالیت بطلبیم و افراد را راضی کنیم تا این سفر یک سفر خوب و نورانی برای ما باشد و قلب حاجی هم مورد توجه خداوند قرار گیرد.

اقدامات دیگری مثل کینه نداشتن نسبت به دیگران، دعا کردن برای دیگران، اعلام اینکه به سفر می‌روم و ... موجب می‌شود دیگران زائر خانه خدا را دعا کنند و او را به یاد داشته باشند و از او هم بخواهند که آنها را دعا کند.

اگر به این سفر می‌رویم سفارش شده است که صدقه بدهیم و به مستمندان توجه کنیم. همچنانکه توصیه شده است در طول سفر هر روز حاجی صدقه بدهد چون زائری که به حج می‌رود قطعاً تمکنی دارد و باید به فقرا و نیازمندان توجه و کمک کند تا بتوانیم همه از برکات حج‌گذاران و حج بهره‌مند شوند و جامعه‌ای براساس این رفتارها به سمت سلامت و تعاملات صحیح ایجاد کنیم.