حج تجمیع و اوج عبادت اسلامی و فرصتی است که برای بیشتر انسان‌ها، فقط یک بار فراهم می‌شود. فرصتی که باید از ذره ذره و لحظه لحظه آن بهره برد. اما برای این بهره‌مندی باید قبل از آغاز اعمال حج با ابعاد مختلف این مناسک و اسرار آن به خوبی آشنا شویم؛ هر قدر میزان آشنایی ما با حقیقت حج بیشتر باشد، بهره بیشتری از آن خواهیم برد.

بر همین اساس خبرگزاری ایکنا درس‌گفتارهایی را با حضور کارشناسان و پژوهشگران حوزه حج و زیارت تهیه کرده است تا طی دقایقی کوتاه، اطلاعاتی فشرده اما مهم در زمینه اسرار و ابعاد عمیق حج تمتع به زائران عرضه شود.

در بخش اول این درس‌گفتارها، حجت‌الاسلام حمید احمدی، پژوهشگر و نویسنده حوزه حج و زیارت به تشریح حج به عنوان ریاضت مؤمنانه پرداخته است که با هم این مطلب را می‌بینیم و می‌خوانیم.

حج یک عبادت جامع، فاخر و بی‌بدیل است که از آن به عنوان رهبانیت و ریاضت مؤمنان و مسلمانان یاد می‌شود. با وجود اینکه در اسلام بنا بر نص صریح پیامبر(ص) ریاضت‌های متعارف و معمولی که صوفیه و برخی از گروه‌ها انجام می‌دهند و شامل اذیت و آزار جسمی است، ممنوع و منتفی است، اما از شریعت اسلام به معنای ریاضت یاد شده است.

عمل عبادی حج همراه با رنج و سختی‌هایی است که فرد این رنج و سختی را برای رسیدن به یک مقصد متعالی یعنی توحید داوطلبانه اختیار و انتخاب می‌کند. به همین دلیل حضرت علی(ع) در حدیثی روایت کرده است که «الشریعته ریاضیه‌المومن» یا «الشَّريعَةُ رِياضَةُ النَّفسِ». یعنی شریعت اسلام (احکام اسلام) ریاضتی برای نفس و تهذیب نفس است. 

اهل معنا برای ریاضت و رهبانیت سه رکن ذکر کرده‌اند؛ افعال، اقوال و اخلاق که تجلی رهابیت باید در این سه مورد باشد. به حج می‌رویم و سختی‌های آن از جمله دوری از خانه و عزیزان را برای رسیدن به یک مقصد مهم تجربه می‌کنیم و اگر این مقصد با این ارکان همراه باشد قطعاً هدف نهایی و غایی حج که چشیدن توحید و نشستن توحید در قلب و جان آدمی است محقق می‌شود. وقتی می‌گوییم حج ریاضتی است در افعال یعنی باید نگاه، رفتار و برخوردهای ما با دیگران براساس شریعت اسلامی باشد.

حج تمرینی است تا در افعالمان ریاضت داشته باشیم، یعنی از مردم دلجویی و دستگیری کرده و با آنها مدارا کنیم؛ همه این امور مصادیق ریاضتی است که باید در این سفر نورانی انجام دهیم. 

ریاضت در اقوال یعنی انس با قرآن و ذکر خداوند کریم؛ خداوند دستور می‌دهد برای شکستن و کنار گذاشتن حج مشرکان که در آن ذکر و نامی از خدا نبود و مردم نام گذشتگان و پدرانشان را به تفاخر می‌آوردند، در حج تنها نام خداوند به کثرت ذکر شود. لذا ذکر خداوند یکی از ارکان این ریاضت است.

همچنین انس با قرآن از جمله ریاضت‌های اقوال است که در سرزمین وحی باید صورت گیرد. مکه و مدینه سرزمین وحی و محل حضور جبرئیل امین است که کلمات خداوند را بر پیامبر و برای همه مردم نازل کرده است.

حج همچنین محل ریاضت اخلاق است. در بحث اخلاق، هم مدارا و هم دلجویی و دستگیری از خلق خدا جزو اخلاق ریاضت است. پس برای داشتن حجی مقبول باید براساس آنچه که حضرت علی(ع) و اهل معنا گفته‌اند ریاضت و تمرین برای وصول به یک معنا در نوع رفتار، کلمات و تعاملات ما رخ دهد و خدا و خلق خدا مورد توجه ما قرار گیرد.

باید دستگیری و تکریم مردم، نام و یاد خدا، مدارا با مردم، زیست موحدانه و زندگی مبتنی بر دین و شریعت اسلامی بر همه اضلاع زندگی ما حاکم شود تا حاجیان و همه کسانی که با حجاج در ارتباط هستند از این سفر نورانی بهره‌مند شوند و در ادامه جامعه از برکات حضور حاجیان بهره‌مند شود.