به گزارش خبرگزاری ایمنا از اصفهان، یکی از مهم‌ترین شب‌های ایران باستان شب یلدا است که از دیرباز تا به امروز مورد توجه و اهمیت ایرانیان واقع شده است، جشن‌ها و شب‌نشینی‌هایی که در این شب توسط مردم در اقصی نقاط کشور برگزار می‌شود، یک سنت دیرینه محسوب می‌شود که تا امروز نیز نه تنها از ارزش آن چیزی کم نشده است، بلکه جایگاه بسیار ویژه‌ای در نزد ایرانیان پیدا کرده است.
در این شب و حتی روزهای منتهی به این شب گرامی، در جای جای نقاط کشور آئین‌های متفاوتی برگزار می‌شود که در استان اصفهان و در برخی شهرستان‌های استان این آئین‌ها به طور خاصی انجام و مراسم‌های شب‌های یلدا با روایت‌های زیبایی انجام می‌شود.
شب چله بزرگه، چله وسطی و چله کوچیکه در شهرستان مبارکه
آئین‌های شب یلدا در مناطق مختلف مبارکه به عنوان بخشی از هویت و فرهنگ این شهرستان از دیرباز جریان داشته و همچون آیینهای منعکس کننده غنا و ریشه داری مردم این دیار است.
مردم شهرستان مبارکه همانند سایر ایرانی‌ها، در این شب به خانه‌های یکدیگر می‌روند و دورهم جمع شده و با گفت و شنودهای شیرین طی می‌کنند و حافظ می‌خوانند و فال می‌گیرند. در این شب هفت نوع خوراکی از جمله هندوانه تدارک می‌شود چرا که مردم این منطقه بر این باورند اگر کسی در این شب هندوانه بخورد، گرمای تابستان بر او تأثیر نخواهد گذاشت.
از رسومات شب یلدا در شهرستان مبارکه از دیرباز، فرستادن هدیه‌ای از طرف خانواده داماد برای خانواده عروس است، این هدایا معمولاً طلا، لباس، میوه، شیرینی و غیره است. خانواده عروس نیز در ظروف هدایا لباس، میوه، شیرینی به عنوان پاسخ به حرمت خانواده داماد می‌گذارند.
افراد خانواده در شهرستان مبارکه در این شب دورهم جمع می‌شوند و شاهنامه یا حافظ می‌خوانند. مادران خانواده‌ها در روزهای منتهی به یلدا، به پختن نان و شیرینی محلی می‌پردازند و تنقلات مختلف تهیه می‌کنند. خانواده‌ها اغلب در اجتماعی فامیلی گردهم آمده و بچه‌ها ضمن بازی و شعرخوانی، فالگیری و پیشگویی رویدادهای احتمالی سال آینده را می‌کنند.
آئین شب یلدا در این شهرستان از دیرباز در سه شب متوالی با عناوین شب چله بزرگه، چله وسطی و چله کوچیکه برگزار می شده و خویشان و دوستان در رسمی دیرین به دیدار و بزرگان و سالخوردگان فامیل رفته و صله رحم به جای می‌آوردند.
در شب‌های چله افراد فامیل در همایشی صمیمی دور کرسی چوبی جمع می‌شدند و به قصه‌های بزرگترها گوش می‌دادند. زنان و دختران روستایی در گرک و میش شب‌های چله در تکاپو و هیجانی خاص ملزومات غذا و تنقلات ویژه این شب را مهیا می‌کردند و برای گذران ساعات خوش در کنار فامیل لحظه شماری می‌کردند. آنان در سینی‌های قدیمی مسی، انواع میوه و تنقلات به ویژه هندوانه، انگور، تخمه و نخودچی کشمش و خرما را مهیا می‌کردند. در این شب استثنایی پس از صرف شام و خواندن دعای شکر در پای سفره، همگان در کنار هم، از شادی‌ها و غم‌ها، موفقیت‌ها، اعتقادات، امیدها و بیم‌هایشان می‌گویند و برای عزیزان از دست رفته فاتحه می‌خوانند و طلب آمرزش و آرامش می‌کنند.
ولی الله رهبری در گفتگو با خبرنگار ایمنا در مبارکه می‌گوید: آئین‌های کهن و رسوم از جمله سنت شب چله از نیازهای اصلی فرهنگی جامعه و بخشی از هویت ملی و قومی ما است و همگی وظیفه داریم که آنها را حفظ کنیم و گسترش دهیم.
وی ادامه داد: بسیاری از ارزش‌های فرهنگی و معنوی متأسفانه به خاطر کم توجهی در آستانه فراموشی است و لباس‌های محلی، خوراک‌های بومی، موسیقی و گویش این منطقه در حال منسوخ شدن است.
رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان مبارکه افزود: نسل جوان باید به داشته‌های فرهنگی قومی خود چون ثروتی ارزشمند، بها دهد و برای احیا و گسترش آن تلاش مضاعف کند.
شب چله دیدنی در شهرستان سمیرم
شهرستان سمیرم با مردمانی کشاورز، زمستان را به انتظار سالی پربارش برای بهاری پر برکت می‌نشینند تا در بارش باران و برف سرزمین هزار چشمه در بهار و تابستان باغ و مزرعه را سیراب کند و بارش برف در قوس (ماه آذر) برای کشاورزان امیدوارکننده است.
شهرستان سمیرم با قومیت لر، فارس و ترک برای شب چله برنامه‌های ویژه‌ای دارند که این برنامه‌ها در قدیم پررنگ‌تر بوده است. کرسی و سرمای زمستان پایه هر خانه‌ای در گذشته وجود داشته و امروزه نیز شب یلدا هنوز پابرجا است و جمع شدن در منزل بزرگ‌تر فامیل از دیگر فرهنگ‌های اصیل و به جا مانده از گذشته است که در کنار شاهنامه و حافظ خوانی و ذکر خاطرات گذشته با شب چره‌هایی از جنس تخمه، پر زردآلو، کشمش، نخودچی در گذشته و آجیل و میوه امروزه به صبح می‌رسد. در برخی از مناطق پخت کدو تنبل و عدس، شلغم، لبو و چغندر نیز در شب یلدا جز رسومات است.
شب چله قشقایی‌ها با موسیقی آسانک
ایل با اصالت قشقایی همچون دیگر اقوام ایرانی دارای مراسمات خاصی در شب یلدا می‌باشند که به فرهنگ و هنر معروف هستند در شب یلدا آئین و مراسمات خاصی را برپا می‌کنند.
عصر روز ۳۰ آذر زنان جهت پخت آش محلی با حبوبات مخصوص دورهم جمع می‌شوند تا آش پیرزنی را برای سلامتی خانواده و فامیل بپزند تا شب در کنار هم‌میل کنند.
این شب برای قشقایی‌ها نماد جشن، شادی و سرور است و یکی از این برنامه‌ها در شب یلدا آسانک خوانی است؛ آساناک که ترکیبی از «آس» و «آنا» ست به معنای دختر است که مادرش اهل قبیلهٔ «آس» است و کسی که چنین مادری دارد زیبای ایل و سرزمین قشقایی‌ها به‌حساب می‌آید.
قشقایی‌ها بلندترین شب سال را در کنار هم می‌گذرانند و موسیقی هم همواره جزئی از این مراسم است. در این شب بسیاری از مردم چوب جمع می‌کنند و آتش می‌زنند سپس دور آتش حلقه می‌زنند و زنان آواز می‌خوانند سپس به منزل بزرگ فامیل می‌روند سفره یلدایی یک سال دسترنج خود را می‌گسترانند تا شب چره‌ای به یادمانی بگذرانند؛ این سفره مزین به گردو، بادام، زردآلو، سیب، کشک و دیگر تنقلات است.
از دیگر مراسم‌های شب یلدا در ایل قشقایی، پخت آش دوغ است که با استفاده از کشک درست می‌شود. آتش نماد گرمای زندگی است که با جشن و شادی به استقبال سرمای زمستان می‌روند. از دیگر مراسم قشقایی‌ها قصه خوانی، نی‌نوازی، آواز دسته‌جمعی و جشن و پایکوبی است.
آداب و رسوم شب چله در شهرستان سمیرم و در قومیت‌های مختلف همچنان ادامه دارد و امروز با برگزاری برنامه‌های شب شعر و موسیقی و جشن یلدا در مدارس بر تداوم این فرهنگ اصیل اهتمام می‌ورزند.
آداب و رسوم بلند ترین شب سال در چادگان
شهرستان چادگان یک شهرستان کوهستانی و سردسیر واقع در غرب استان اصفهان است که معمولاً به خاطر آب و هوای مطبوع آن، هرساله گردشگران زیادی را از سرتاسر کشور به خود جذب می‌کند.
مردم این شهرستان به زبان ترکی قشقایی سخن می‌گویند و آداب و سنن مختلفی در جشن‌ها دارند؛ مراسماتی مثل جشن چهارشنبه سوری، قاشق زنی در چهارشنبه آخر سال، رسم شال درازی درشب عید نوروز و جشن شب یلدا از این نوع آئین‌ها است.
مردم چادگان در بلند ترین شب سال به خانه بزرگ‌ترین شخص فامیل می‌روند و تمامی اعضای خانواده در خانه پدربزرگ‌ها دور کرسی جمع می‌شوند و به حافظ خوانی می‌پردازند و بزرگترها داستان‌هایی درباره گذشتگان تعریف می‌کنند. در گذشته شاهنامه خوانی از رسوم رایج این شهرستان بود و کتاب دیگری نیز به نام امیر ارسلان نامدار که به زبان ترکی نوشته شده ولی این رسم در طی این سال‌ها به فراموشی سپرده شده است.
از خوراکی‌هایی که در این شب در چادگان میل می‌شود می‌توان به تنقلاتی از جمله نخودچی، کشمش، لبو، میوه‌های زمستانی مانند سیب، پرتقال، نارنگی و انار اشاره کرد که معمولاً آنها را درظروف و مجمعه‌های مسی قرار می‌دهند و روی کرسی می‌گذارند و گفتنی است یک نوع آش سنتی به نام شُلّه کشک، از غذاهایی است که در این شب پخته می‌شود که برای جشن یلدا آن را روی آتش می پزند.
سرمای بویین میاندشت با کرسی پدربزرگ در شب یلدا خنثی می‌شود
شب یلدا آخرین شب پاییز است. یلدا می‌آید و ثانیه‌ای دیرتر از شب‌های گذشته به پایان می‌رسد تا لحظه‌ای را مشغول خداحافظی با پاییزش شود.
مردم شهرستان بویین میاندشت در این شب بیاد ماندنی به دیدار بزرگترها رفته و با یکدیگر گرم صحبت می‌شوند. کتاب شعر حافظ هم در شب یلدا، زیبایی بخش دورهمی های مردم می‌شود، خصوصاً هنگامی که پدر بزرگ در جمع خانواده آن را قرائت می‌کند.
خوش‌تر از تمام اینها، گوش سپردن به سخنان نغز و شیرین بزرگترهایمان است که با خاطرات زیبایشان فضای خانه را دوست داشتنی تر می‌کنند. خوش‌تر از اینها سرمایی است که در شهرستان حاکم و با کرسی‌ای که توسط پدربزرگ درست شده است خنثی می‌شود.
مادربزرگ انگورهایی را که از باغ چیده و آن را خشک کرده، درون سفره می‌گذارد. درست است که پاییز تمام شده و رخت خود را به زمستان داده اما دانه‌های درخشان انار که با دستان مادر و مادربزرگ‌ها دانه شده، بوی تازگی می‌دهند. در بلندترین شب سال، مردم بیشتر از یک دقیقه خوشحال‌تر هستند.
شیره و کشمش نقل شب یلدای تیرانی‌ها
شب یلدا با همه حال و هوایی که دارد و همه را دور خود جمع می‌کند، پذیرایی‌ها و شیرینی‌های آن جذاب و با تزئین هنرمندان خانم‌ها روبرو است. بانوان هنر خود را در این شب با تزئین میوه و شیرینی به نمایش می‌گذارند، مسابقه دوست داشتنی که ساعت‌ها برایش زحمت کشیده می‌شود و حال و هوای خانه را تغییر می‌دهد. هندوانه، گردو، بادام، شربت و شیرینی، پرتغال و سیب، لبو داغ، آش و چندین نوع دیگر این مواد غذایی به چشم اهالی یلدا نشین می‌آید.
این مواد غذایی معمولاً در همه سفرها دیده می‌شود اما سفره پذیرایی یلدایی تیرانی ها محصولات دیگری هم دارد که سابقه تاریخی و سوغاتی این دیار را به نمایش می‌گذارد.
انگور تیران که به عنوان سوغات این خطه معروف است، فرآورده‌هایی مثل شیره، کشمش و سرکه دارد که نقل بسیاری از پذیرایی‌ها و غذاها می‌شود. شیره انگور و کشمش آن دو شیرینی جذابی که سر سفره در کنار دیگر مواد غذایی به چشم می‌خورد. بسیاری از مردم شهرهای دیگر هم شاید کشمش را در کنار آجیل خود قرار داده‌اند اما وجه تمایز این ماده غذایی تازگی آن است که تیرانی ها از بند جدا کرده و در سفره قرار داده‌اند.
حس خوب نوشیدن شربت شیره و خوردن کشمش با خاطرات کشاورزی تابستان همسو می‌شود و اهالی خانه از آبیاری و مراحل داشت و کاشت محصول باغات خود می‌گویند. کشمش و شربت شیره انگور پذیرایی این شب باعث و اساس شروع گفتگوی کشاورزان و باغ داران تیرانی در شب یلدا بوده که چقدر این بحث و صحبت‌ها طولانی می‌شود. شعرخوانی، فال و حافظ و حال و احوال پرسی‌ها هم بخش‌های دیگر شب یلدای شهروندان این منطقه است که امسال با تعطیلی پایان هفته توأم شده و نگرانی خستگی کار خانواده‌ها و مدرسه دانش آموزان در سر وجود ندارد.
شب چله شیرین و سنتی در نائین
نایینی‌ها شب چله این شب را با آداب و رسومی که از نیاکان خود به ارث برده‌اند، جشن می‌گیرند و با برگزاری دورهمی اقوام علاوه بر دید و بازدید، فرصتی برای کنار گذاشتن کدورت‌ها و نزدیک شدن دل‌ها برای از بین بردن تاریکی روابط فراهم می‌آورند تا در یک دقیقه بیشتر باهم بودن، خاطرات شیرین برای لحظات زندگی یکدیگر بسازند.
در روستاهای شهرستان نائین مادربزرگ خانواده قبل از طلوع آفتاب، آتش این جشن را در تنور خانه روشن می‌کند، پخت نان سنتی ساده و شیری و آش جو در تنور گلی یکی از آئین‌های خوش‌بو و خوش‌طعم نایینی‌ها برای چله بوده که همه اهالی خانه را از این شب بزرگ خبردار می‌کند.
در محله محمدیه پخت نان جو، نان سبزی و نان پیاز نیز رواج دارد. آش دونچی «دندونی»، آش رشته، آش آنغوزه، فَیُّو، هفتومو «هفت‌دانه» و قَلیه گِزر «قلیه زردک» از غذاهای سنتی دست پخت بانوان نایینی و کلیچه «کلوچه»، چنگمال، سیرک، کُماج، لبو، زردک، چغندر، شلغم و ماستینه «ماست محلی» از جمله خوراکی‌های لذیذ و خوشمزه برای شب چله است.
《کام ما با کُپَچو شیرین است
خوردنش رسم و ره دیرین است
ترد و خوشمزه و خوش‌رنگ و لعاب اندرونش همه عطرآگین است
این‌همه جلوه و این نقش و نگار
هنر دست‌زن نائین است》
در ایام خاص سال از جمله شب چله بانوان نایینی با پخت این شیرینی، کام مهمانان چله را شیرین می‌کنند. گفتنی است که نان کوفته سبزی از دیگر خوراکی‌های خوشمزه بانوان محله محمدیه است که با کوبیدن نان خشک و پیازچه در هاون سنگی برای این شب آماده می‌شود.
همیشه بزرگترها برای استقبال از روزهای بلند رحمت و برکت پیش‌رو، شب یلدا در چهارگوشه کرسی که با آتش زغال گرم شده است، می‌نشستند و در دستان کوچک‌ترها آجیل ساده نخودچی، کشمش، گندم برشته، شاهدانه و یا برنجک ریخته و با داستان‌های شیرین بر لب‌های همگی شادی و خنده می‌نشاندند.