به گزارش خبرگزاری برنا از همدان، تاریخ شب یلدا و قدمت آن به حدود هفت هزار سال (یا بیشتر) بازمی‌گردد و تا به امروز یکی از باستانی‌ترین رویدادهای ایران است.

در زمان قدیم که مردم ایران کشاورزی می‌کردند همواره به دنبال رصد حرکات ستارگان و خورشیده بوده‌اند. مردم درک کرده بودند که وجود نور خورشید به نفع و سود کارهایشان از جمله کاشت و رشد محصولات بوده است و با رسیدن فصل پاییز که طی این اتفاق روزها کوتاه‌تر و شب‌ها بلندتر می‌شود، به خاطر کمبود نور خورشید محصولات به خوبی رشد نمی‌کرد و با رسیدن آخرین روز پاییز (۳۰ آذر) به خاطر پایان شب‌های طولانی جشنی برپا و تلاش می‌کردند تا به نحوی شکرگذاری خود را برای نور بیشتر به جا بگذارند.

در زمان قدیم به شب یلدا، شب زایش خورشید می‌گفتند چرا که معتقد بودند که در این روز خورشید دوباره از نو و قدرتمندتر از همیشه متولد می‌شود و تابش نور قوی‌تری را بر مردم به ارمغان می‌آورد.یکی از دلایلی که به شب یلدا، شب چله نیز می‌گویند این است که چله در واژه‌های باستانی به معنای زمستان است و با شروع زمستان، دوره چله بزرگ آغاز می‌شود که به آن چله بزرگ می‌گویند. این دوره بلند از یک دی تا ۱۰ بهمن ماه ادامه دارد و چله کوچک نیز از ۱۰ تا ۳۰ بهمن ادامه دارد و این ایام را چله کوچک می‌نامند.چیزی که شب یلدا را نسبت به خیلی دیگر از اعیاد باستانی متمایز می‌کند، آداب و رسوم آن است که بسیار دوست‌داشتنی است و البته در نقاط مختلف جهان، به طرز‌های مختلفی آن را گرامی می‌دارند. در ادامه به جذاب‌ترین اداب و رسوم شب یلدا در همدان خواهیم پرداخت

رسومات شب یلدا در همدان؛ شام محبت بخوریم

در تمام تاریخ شب یلدا در «همدان» شب چله همدانی‌ها با پهن کردن بساط کرسی در هوای سرد آخرین روز پاییز همراه بوده است. اصلاً درست کردن کرسی برای شب یلدا در همدان یک امر واجب و ضروری است و بدون آن شب چله معنا ندارد و مقدمه اصلی شب یلدا است. همدانی‌ها به این مراسم «کرسی گذاران» می‌گویند.

وقتی که تمام اعضای فامیل در خانه بزرگ‌تر فامیل دور کرسی جمع شدند خوردن شب‌ چره و خوراکی‌های نمادین شب یلدا آغاز می‌شود. در همدان قدیم زمستان را به «چله بزرگه» و «چله کوچیکه» تقسیم می‌کردند و معتقد بودند که چله بزرگه «۴۰ روز» است و از اول دی شروع می‌شود و چله کوچیکه «۲۰ روز» است که از یازدهم تا آخر بهمن ادامه دارد.

رسم شام و خوراکی‌های شب یلدا در همدان

زنان همدانی از چند هفته قبل از شب یلدا دسرهای شب یلدا و خوراکی‌‌های مخصوص شب چله را آماده می‌کنند. از خرید انواع تخمه، شاهدانه، انجیر خشک، نخود، گردو، بادام و سایر انواع شب ‌چره تا خشک کردن انواع میوه و خرید هندوانه شیرین و سرخ و میوه انار و البته میوه «به» که همه در سینی‌های مسی چیده و تزیین می‌شوند.

همدانی‌ها یک شعر معروف هم درباره خوردن میوه «به» در شب یلدا دارند به این مضمون: سیب سردی، انار نامردی، «به» به دستم بده اگر مردی! رسم غذای شب یلدا در همدان ‌خوردن برنج است.

در گذشته به شام شب یلدا که معمولاً «کله پاچه» بود «شام محبت» می‌گفتند. اگر بین دو خانواده اختلافی بود در شب یلدا بزرگان فامیل آن دو خانواده‌ای را که با هم کدورت داشتند را به خانه خود دعوت می‌کردند و با خوردن شام محبت، صلح و صفا را برقرار می‌کردند.

فال شب یلدا در همدان

در این شب یک رسم قدیمی از صدها سال پیش اجرا می‌شود که «فال سوزن» نام دارد. هنوز هم برخی خانواده‌های همدانی به برگزاری این رسم پایبند هستند. روال آداب چله در همدان چنین است که وقتی خوردنی‌ها تمام شد، یک تکه پارچه تازه و آب نخورده می‌آورند.

یک خانم مسن و با کمالات که اشعاری را از حفظ است، شعری می‌خواند. سپس دختر بچه کوچکی روی همان پارچه سوزن می‌زند. حاضران مجلس در دل نیت می‌کنند. خواندن هر شعر که تمام شد، در هر محلی که دختر سوزن زده (البته دیگران محل سوزن زدن‌ها را نباید ببینند) مخصوص یک شعر است و هر کسی هر نیتی دارد یکی از آن‌ها را که مخصوص یک شعری است را انتخاب و شعر را جواب نیت خود می‌داند.

شعرهایی که در ادامه می‌آوریم نمونه‌ای از اشعاری است که برای فال سوزن همدانی‌ها در شب چله می‌خوانند:

• بالای کوچه پسندت کردم/ ای گل کوتاه بودی بلندت کردم/ ای گل ترش بودی مثل آبلیمو به مثل خرده قندت کردم ای گل.
• سفید مرغی بودم بر شاخ پسته/ فلک سنگی زدم بالم شکسته/ فلک بالی بده پرواز گیرم/ در دروازه شیراز گیرم.
• سحر صبحی برفتم دیدن گل/ بدیدم جفت بلبل شاخه گل/ زبان زرگری می خواند و می‌گفت/ خدا تا کی کنم صبر و تحمل ؟
• کوچه درآمدی و می ‌رقصیدی/ کارد و قمه و کیسه به ما بخشیدی/ کارد و قمه و کیسه به ما نفتاده/ عید من و تو، عید قربان افتاده.

بازی‌های جذاب شب یلدا در همدان

یکی دیگر از آداب و رسوم شب یلدا در همدان انجام بازی‌های مختلف است. یکی از معروف‌ترین بازی‌های همدانی‌ها در این شب «مهره‌ ریزان» است. برای این بازی یک شب قبل از شب چله یک کوزه که به آن «قوزوله» می‌گویند و از سوی میزبان تهیه می‌شود، به در خانه کسانی که قرار است شب یلدا مهمان باشند برده می‌شود.

هر کدام از مهمان‌ها یک چیزی در این کوزه می‌اندازند؛ از سوزن و سکه گرفته تا مهره و سنگ ‌ریزه و چیزهای کوچک دیگر. در شب چله این کوزه را به دست یک دختر نابالغ می‌دهند. سپس یک تور قرمز هم روی سر دختر می‌اندازند.

بعد تمام افراد شرکت ‌کننده به دور دختر حلقه زده و با خواندن ابیاتی از اشعار دلنشین بوستان سعدی یا حافظ برای هر وسیله‌ای یک بیت خوانده و بعد از دختر کوچک می‌خواهند آن را بیرون آورد. بر همین اساس بیت شعر همراه هر شیء به عنوان فال صاحب شیء تلقی شده و توسط بزرگ خانواده تفسیر و نتیجه فال و نیت شرکت‌‌کننده معلوم می‌شود.