شب یلدا یا شب چله فرصتی برای دور هم جمع شدن و شب نشینی خانواده و فامیل فراهم می‌آورد. آداب شب یلدا مثل خیلی چیزها در گذر زمان دستخوش تغییر شده اما رسم اصلی یعنی دورهم‌نشینی و پذیرایی با بعضی خوراکی های خاص همان است که بود.
مستندات تاریخی نشان می‌دهد که جشن یلدا یا همان شب چله بیش از ۲ هزار و ۵۰۰ سال است که وارد تقویم فرهنگی ما ایرانی ها شده است.
در تقویم کلی‌نگر ایرانیان قدیم، دو موقع از سال با نام چله معرفی می‌شد: چله تابستان که از تیرماه شروع می‌شود و چله زمستان که آغاز آن، اول دی‌ماه است. در این تقویم، ۶۰ روز تابستان و ۶۰ روز فصل زمستان، به دو قسمت چله بزرگ و چله کوچک تقسیم می‌شد.
حالا با توجه به اینکه عمر شب یلدا با غروب آخرین روز پاییز شروع و با طلوع اولین روز زمستان به پایان می‌رسد و دقیقا مصادف با شروع شب چله بزرگ زمستان است، دور از ذهن نیست که اقوام ایرانی نام آن را «شب چله» بگذارند.
در گذشته روشن کردن آتش و نشستن دور آن، نماد شب یلدا و جز جدایی ناپذیر آداب و رسوم این جشن بود. قدیمی‌ها باور داشتند که این آتش نشانه‌ای از خورشید است و اهریمن و تاریکی را از بین می‌برد.
اما با گذشت سال‌ها، ابزار‌های دیگری همچون کرسی و بخاری، گرمابخش خانه‌ها شدند و حالا در بعضی خانه‌ها به شکل نمادین از آنها استفاده می‌شود؛ هرچند برخی از مردم مناطق مرکزی همچنان آتش برپا می‌کنند و آداب و رسوم قدیمی را زنده نگه می‌دارند.
علاوه بر این، حافظ خوانی و شاهنامه خوانی نیز جزئی از آداب و رسوم شب چله است. رسم است که در این شب، بزرگ فامیل برای هریک از اعضای خانواده تفألی به دیوان حضرت حافظ می‌زند و می‌گوید: «ای حافظ شیرازی، تو کاشف هر رازی، من طالب یک فالم، بر من نظر اندازی». سپس مخاطب فال نیت می‌کند و دیوان باز می‌شود تا جواب تفألش مشخص شود.
سفره شب یلدا؛ از انار و هنداونه تا سبزی پلو با ماهی
از دیرباز سفره خوراکی‌های شب یلدا بخش جذاب و جدایی ناپذیر آداب و رسوم شب چله بوده است. سفره‌ای که شامل میوه های خاص، میوه های پاییزی، آجیل، تنقلات و میوه خشک می‌شود. البته قدیمی‌تر‌ها شمعدان و عطردان هم بر سر سفره شب یلدا می‌آوردند تا تمام اجزا کامل شود.
از میان میوه‌ها انار و هنداونه برای سفره شب چله معنا و مفهوم دارند. براساس باورها، میوه انار نماد باروری و برکت و رنگ قرمز آن نمادی از شادی و خورشید است.
هنداونه هم که شکل هندسی‌اش بی‌شباهت به خورشید نیست و تابستانی بودنش یادآور گرمای فصل دوم سال و حرارات آن است. برخی بر این باورند که اگر کسی در شب چله هندوانه بخورد، گرمای تابستان بعدی را راحت‌تر تحمل می‌کند.
البته میوه‌های دیگری همچون پرتقال، سیب، خرمالو و گلابی نیز بر طبق رسوم منطقه‌ای در سفره شب چله حضور دارند. در برخی مناطق دیگر هم کدو و لبو به سفره افزوده می‌شود.
ناگفته نماند که شام مخصوص این شب در بیشتر مناطق ایران سبزی پلو با ماهی است، اما در برخی مناطق پخت انواعی از غذاهای محلی برای پخت در شب یلدا مرسوم است.
آداب و رسوم شب چله در مناطق مختلف ایران
به سبب فرهنگ، شرایط اقلیمی و خوراکی های متفاوت هر شهر، سنت زیبای آخرین شب پاییز در نقاط مختلف کشور با تفاوت‌هایی برگزار می‌شود که در ادامه برخی از آنها را بررسی می‌کنیم.
آداب و رسوم شب یلدا در مازندران
مازنی‌ها شب یلدا را با نام «چله‌شو» می‌شناسند که به معنی «شب چله» است. آنها در این شب به خانه « گَته پِر» می‌روند. گته پر در گویش مازندرانی به معنی پدربزرگ است. در قدیم تمام فامیل در خانه پدربزرگ دور کرسی‌های زغالی می‌نشستند و سوز و سرمای زمستان را با گداختگی زغال کرسی از سر می‌گذرانند.
در سفره یلدای مازنی هندوانه، کندس (نوعی میوه محلی که در جنگل‌های شمال ایران می‌روید) انار، گندم بو داده، گردو، نخود برشته، تخمه، بادام، پسته، انجیر و کشمش از اصلی‌ترین خوراکی‌های شب چله به شمار می‌آیند.
پختن شام مخصوص شب چله، برای شمالی‌ها اهمیت بالایی دارد. مردم مازندران معتقدند شب یلدا شب خوش یمن و پربرکتی است و شایسته نیست بدون غذا آن راجشن بگیرند. آنچه واجب است در سفره شب چله باشد، «پلو» است. سبزی پلو با ماهی، ته‌چین سنتی مازندرانی با مرغ یا اردک و کَئی‌پلا (پلو با کدو حلوایی) از غذاهای معروف شب‌نشینی بزرگ یلدا در مازندران به حساب می‌آید. بورانی اسفناج، ماست، ترشی های محلی و… هم در کنار این غذاهای خوشمزه، رنگ و لعاب سفره شب یلدا را تکمیل می‌کنند.
فال حافظ از آداب اصلی شب یلدا بوده و در بین تمام اقوام ایرانی شناخته شده‌است. اما فال گردو چطور؟ تا به‌حال چیزی از فال گردو مازنی‌ها در شب چله شنیده‌اید؟ اگر پاسخ‌تان منفی است باید بگوییم که در قدیم، بخاطر کم‌سوادی یا بی‌سوادی مردم، فال حافظ گرفتن و تعبیر آن کار راحتی نبود. به همین خاطر، در مازندران فال گردو جای فال حافظ را گرفت.
گرفتن فال گردو به این صورت بوده که صاحبخانه، گردو‌های درهم را در سینی بزرگی می‌ریخت و به حاضران تعارف می‌کرد. هر کدام از آنها بعد از نیت کردن، به‌صورت تصادفی یک گردو از سینی برای خود برمی‌داشتند و می‌شکستند. مغز گردوی انتخابی، فال نیک یا بد را نشان می‌داد. اگر گردوی انتخابی پوک بود، نیت صاحب فال برآورده نمی‌شد. ولی اگر خوشرنگ و پرمغز بود؛ اصطلاحا می‌گفتند: «خوب آمده است» یعنی نیت صاحب فال به خیر و خوبی ختم می‌شد.
آداب و رسوم شب یلدا در گیلان
گیلان نیز همانند دیگر نقاط ایران در شب یلدا آداب‌ورسوم ویژه‌ای دارد. یکی از این آیین مرسوم در شب یلدا، فال هندانه پوس (پوست هندوانه) است. این رسم که در میان جوانان دم بخت این استان مشهور است، بدین صورت انجام می‌شود که هندوانه را به چهار قسمت طولی تقسیم کرده و هر چهار پوست را پشت سر خود می‌اندازند. این پرت شدن هندوانه چهار حالت دارد؛ اگر دو قاچ هندوانه، سفید و دو قارچ سبز باشد، نیت شخص نه خوب و نه بد است؛ اما اگر سه قاچ آن سبز و یک قاچ سفید باشد نیت خوب است. حالت بعدی که در آن سه قاچ سفید و یک قاچ سبز است نشان از نیت بد دارد. اگر هر چهار قارچ سبز باشد، به معنای خیلی خوب و اگر هر چهار قاچ سفید باشد باید از انجام آن کار دوری کرد چرا که به معنای خیلی بد است.
تنقلات شب یلدا در گیلان شامل هندوانه، آب ازگیل یا آب کونوس، برشته برنج، گلابی محلی به نام «خوج» و لیمو است.
آداب و رسوم شب یلدا در خوزستان
پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها در استان خوزستان مسئولیت خطیر جمع کردن کل خانواده و فامیل را در شب یلدا بر عهده دارند. گرفتن فال حافظ، گوش سپردن به خاطره‌گویی بزرگترها در کنار کرسی، شاهنامه‌خوانی و شعرخوانی و شکستن فندق از آداب‌ورسوم این شب در خوزستان است.
در میان این آداب‌ورسوم زیبا، مردم خوزستان افسانه زیبایی به نام قارون افسانه‌ای هم دارند. مردم این شهر تا سحر بیدار می‌مانند تا از قارون استقبال کنند. قارون در لباسی مبدل (هیزم‌شکن) برای مردم فقیر تکه‌های چوبی را می‌برد که تبدیل به طلا خواهند شد و برای آن خانواده برکت و ثروت را به همراه خواهند داشت.
آداب و رسوم شب یلدا در شیراز
در شیراز نیز مشابه دیگر شهرهای ایران، مردم سفره‌ای رنگین گسترانده و تا صبح با حافظ خوانی و خاطره گویی به مشاعره و شب‌زنده‌داری می‌پردازند. آنها با گوش سپردن به قصه‌های شب یلدا شبی به‌یادماندنی را برای خود رقم می‌زنند. سفره‌ای به سبک هفت‌سین که آینه، دو لاله و چند شمع روشن، رنگینک، ارده شیره، خرما، تنقلات به همراه چند شاخه گل از چیدنی‌های آن است.
شیرازی‌ها با خوردن غذای ویژه آن شب یعنی هویج پلو به همراه کشمش و مغز گردو از خود پذیرایی می‌کنند. تفأل زدن به حافظ در شب یلدا یکی از آیین‌های ویژه‌ی این شب است. برخی ریشه این سنت دوست‌داشتنی را در شیراز می‌دانند.
فال کلوک در شیراز هم یکی دیگر از مراسم‌هایی است که در شب چله برگزار می‌شود. فال کلوک فالی ویژه بانوان همراه با خواندن ترانه‌های محلی است.
آداب و رسوم شب یلدا در اصفهان
از قدیم‌الایام در اصفهان شب یلدا به دو بخش شامل چله و چله کوچک تقسیم شده است و اصفهانی‌ها هر دو شب را به‌عنوان شب چله جشن می‌گرفتند. خانواده‌های اصفهانی با پهن کردن سفره شب چله که یکی از جذاب‌ترین سفره‌های اصفهان است با مخلوطی از برف و شیره انگور به‌علاوه شربت و چای که از نوشیدنی‌های این شب در اصفهان است از یکدیگر پذیرایی می‌کردند. اصفهانی‌ها با گرفتن فال حافظ و نقل داستان‌های قدیمی به شب‌زنده‌داری در این شب مشغول می‌شدند. پلو ماهی، کوفته، گوندی و آش کدو از غذاهای محلی اصفهان در این شب است.
یکی دیگر از خوراکی‌های شب یلدا در اصفهان «چلسمه» است؛ چلسمه انگورهایی هستند که تا شب چله عمر کرده‌اند. در فصل انگور؛ اصفهانی‌ها انگور را پیچیده و در زیرزمین خانه‌ها نگه می‌داشتند. این انگورها تا شب یلدا در زیرزمین می‌ماند و در آن شب مهمان سفره یلدا می‌شد.
یکی دیگر از مراسم جذاب شب یلدا در بین اصفهانی‌ها خوشامدگویی به «عمو چله و چله زری» است. مردم در این شهر لباس‌ها و رختخواب‌های خود را در هوای آزاد پهن می‌کردند و درواقع با این کار به استقبال از عمو چله و چله زری می‌رفتند.
آداب و رسوم شب یلدا در آذربایجان شرقی
آذری ها نیز مانند سایر مناطق ایران به شب یلدا اهمیت خاصی می‌دهند و هر سال این مراسم را با آداب و رسوم خاصی برگذار می کنند. مردم آذربایجان شرقی در شب یلدا هندوانه ای به نام «چیلله قارپیزی» نوش جان می‌کنند. آنها معتقدند که با خوردن این هندوانه لرز و سوز سرما دیگر تاثیری بر بدنشان ندارد و تا آخر زمستان سرما نخواهند خورد.
یکی دیگر از آداب و رسوم شب یلدا در ایران و در شهرهای آذری زبان این است که اعضای خانواده برای نوعروس خانواده طبق های هدیه به عنوان چشم روشنی ارسال می‌کنند. محتویات این طبق ها یا خوانچه ها شامل شیرینی، پرتقال، سیب، انار، هندوانه، آینه، پارچه توری و پولکی و غیره است. با ارسال این طبق ها افراد سری به خانه عروس و داماد می‌زنند و با نواختن موسیقی محلی به جشن و پایکوبی می‌پردازند.
شام شب یلدا در آذربایجان شرقی و آذربایجان غربی شامل برنج، مرغ و آش شیر است. به عنوان تنقلات نیز معمولا قاورقا یا همان گندم برشته، آجیل، لبو، هویج، هندوانه، انار، سیب، حلوای گردو، خربزه، انگور، کشمش، بادام، سنجد و غیره نوش جان می‌شود. یکی از رسم های مردم آذربایجان در شب یلدا این است که بزرگ فامیل هنگام قاچ کردن هندوانه می‌گوید «قادا بلامیزی بو گئجه کوسَدوخ» یعنی بلای خودمان را امروز بریدیم و نشان از دور کردن بلاهای مختلف از اعضای خانواده دارد. در ادامه خلاصه‌ای از مراسم خاص یلدا در شهرهای استان آذربایجان را به تفکیک می‌خوانید:
- شهرستان خوی: بردن «چیله لیک» یا هدیه شب یلدا، توسط داماد به خانه نوعروس.
- چیله لیک: سینی بزرگی از پشمک، سیب سرخ، حلوا، ترمه و پارچه چادری.
- ارومیه: پختن حلوای گردو
- تکاب: پختن آش کشک و گندم برشته
- پیرانشهر، اشنویه و مهاباد: بیت‌خوانی کردی
- ماکو: گرفتن فال بخت
آداب و رسوم شب یلدا در چهار محال و بختیاری
آداب و رسوم یلدا در شهرکرد و دیگر شهرهای چهارمحال و بختیاری در قدیم، یک نشانه بارز داشت، آن‌هم پختن لبو، شلغم و نوعی آش کشک مخصوص بود که در آن کدو حلوایی می‌ریختند. اگر پلی به گذشته بزنیم و داستانی که پشت هر کدام از نمادهای شب یلداست را جستجو کنیم، به نتایج جالب و تامل‌برانگیزی برمی‌خوریم. در نگاه اول، شاید دلیل پیوند کدو حلوایی و شب یلدا را ندانیم. اما اگر بخواهیم کمی دقیق‌تر بررسی کنیم، متوجه می‌شویم که کدو حلوایی در نظر اجدادمان، نمادی از خورشید و نور بوده و استفاده از آن در شب چله، دست‌‌مایه‌ای برای امید بستن به نور و روشنایی و گذر کردن از تاریکی بلند یلداست! مردم چهارمحال و بختیاری این رسم دیرینه را همچنان محترم می‌شمارند و ردپای این نماد ارزشمند را در سفره‌های شب یلدایشان حفظ کرده‌اند.
آداب و رسوم شب یلدا در کردستان
مردم کردستان شب یلدا را با نام «شوچله» می‌شناسند. کردها در شوچله رسم عجیب ولی خوشمزه‌ای دارند. آنها نوعی خربزه به نام «کالِک تورش» را از بازار می‌خرند و آن را مدتی در سرکه می‌خیسانند تا ترشِ ترش شود و برای پذیرایی از مهمانان سرو می‌کنند. این ترشی خوشمزه آنقدر پرطرفدار و هوس‌انگیز است که اگر در همسایگی زن باردار یا همسایه فقیری باشد، اهالی محله به عنوان تعارف، از کالک تورش خود به او می‌بخشند تا همه با ترشی کالک تورش شیرینی این رسم دیرینه در شوچله کردستان را بچشند.
دلمه خوراک سنتی شب یلدا در کردستان است که بنا به ذائقه حاضرین، با کلم، برگ مو، فلفل دلمه و بادمجان آماده می‌شود.
آداب و رسوم شب یلدا در یزد
مراسم شب یلدا در یزد از روز «انارام» یعنی در اواخر آذرماه شروع می‌شود. یزدی‌ها معتقد بودند برای جلوگیری از ورود جادوگران به خانه باید در آن آتش روشن کرد و از آنجایی که شب چله بلندترین شب سال است، کل این شب را دور آتش می‌نشستند و تا صبح شادی می‌کردند. در این شب مردم یزد مشغول خوردن میوه‌های پاییزی می‌شدند و از آجیل لرک که آجیلی مقدس است و از هفت مغزینه تشکیل شده استفاده می‌کردند.
در یزد نیز مانند دیگر شهرهای ایران، مردم به خوردن هندوانه در این شب اهمیت زیادی می‌دادند و معتقد بودند که با خوردن آن در زمستان از سرما و بیماری در امان خواهند بود. به نارنج و آش شولی یزدی که از غذاهای سنتی یزد است از دیگر خوردنی‌های این شب به شمار می‌رود. فسنجان نیز از آنجایی که طبع گرمی دارد در کنار آش شولی در این شب سرو می‌شود. مردم در این شب در خانه یک از بزرگان فامیل جمع شده و در کنار کرسی یزدی گندم تفت شده که به آن گندمک هم می‌گویند، همراه با سایر تنقلات مانند گردو آجیل می‌خوردند.
یزدی‌ها در این شب به خواندن قرآن و حافظ می‌پردازند و در برخی از خانه‌های قدیمی موسیقی سنتی گوش می‌دهند.
حکایت شکمبه شوران از دیگر مراسم‌های یزدی‌ها برای یلدا است. روز آخر آذر را روز شکمبه، سیرابی، شوران می‌نامند، چراکه معتقدند در این روز یک نفر برای شستن سیرابی داخل جوی آب‌رفته و هنگام بیرون آمدن، خورشید در حال غروب بوده است. همچنین در رسم «دامادونی‌ها» خانواده داماد که به آنها دامادونی ها گفته می‌شود، چندین سینی بزرگ حاوی هدایا را تزئین کرده و به خانه عروس می‌برند.
آداب و رسوم شب یلدا در خراسان
با توجه به اینکه استان خراسان به سه استان خراسان شمالی، رضوی و جنوبی تقسیم شده‌است، با بررسی مراسم خاص یلدا در شهرهای این استان در قدیم، آداب و رسوم شب یلدا در خراسان را به تفکیک شمالی، رضوی و جنوبی در اختیار شما عزیزان می‌گذاریم:
آداب و رسوم شب یلدا در خراسان رضوی
مانند دیگر اقوام در ایران هندوانه و انار از واجبات سفره یلدا است. جالب است بدانید که خراسانی‌ها به خصوص مشهدی‌ها به شب‌نشینی‌های طولانی «شب چراغو» می‌گویند. پس می‌توان گفت شب یلدا یک شب چراغوی درست و حسابی برای خراسانی‌ها به حساب می‌آید! اگر کنجکاوید پیشینه شب چراغو را بدانید، باید بگوییم که در گذشته؛ هر میهمانی که قصد شب نشینی در منزل دیگری را داشت، با خود چراغی به همراه می‌برد و از آنجایی که تعداد این چراغ‌ها فراوان بود آن را چهل‌چراغ، شب چراغ یا شب‌چراغو می‌نامیدند.
از مهم‌ترین مراسم شب یلدا در نقاط مختلف خراسان، مراسم «شب‌چله‌ای عروس» است. این مراسم مختص دخترانی است که به‌تازگی نامزد کرده‌اند. در این شب افراد در خانه بزرگ‌تر فامیل جمع شده و مشغول شاهنامه‌خوانی و تفال به دیوان حافظ، خوردن تنقلات و میوه در بلندترین شب سال می‌شوند. به‌طور خاص؛ شب چله‌ای عروس از آداب و رسوم یلدا در مشهد است. اما در دیگر شهرهای خراسان هم جای خود را باز کرده و می‌توان گفت یک رسم خراسانی به‌حساب می‌آید.
در شب چله یکی از مهمان‌های اصلی خانواده‌های خراسانی که تازه عروس دارند، داماد است! داماد در این شب در حالی که خوانچه مخصوص شب چله را آماده کرده، به دیدار عروس می‌رود. این خوانچه باید دست‌کم با ۷ نوع میوه (انار، انگور، پرتقال، سیب، گلابی، موز و هندوانه) تزیین شده باشد و به همراه هدایای دیگری مثل: پارچه، زیورآلات، کفش و لباس به تازه عروس تقدیم شود. خانواده عروس هم در قبال این هدایا لباس، قواره پارچه یا کفش برای داماد تهیه می‌کرده‌اند.
آداب و رسوم شب یلدا در خراسان جنوبی
یکی از آیین‌های شب یلدا در خراسان جنوبی برگزاری مراسمی به نام «کف زدن» است. کف یک نوع شیرینی یا شربت سنتی است. گیاهی محلی در این شهر به نام چوبک یا بیخ وجود دارد که مردم آن را در آب خیسانده و در ظرف سفالی بزرگی که تغار می‌نامندش قرار می‌دهند. برای اینکه این مایع به‌صورت کف درآید، جوانان و مردان فامیل با چوبی از جنس درخت انار به نام «دسته گز» مایع را آنقدر به هم می‌زنند تا کف تولید شود. این کف یکی از خوردنی‌های محبوب شب یلدا در خراسان جنوبی است که با شیره شکر و تزیینی از مغز گردو و پسته سرو می‌شود. قبل از شیرین کردن کف، جوانان با مالیدن کف بر سرو‌صورت یکدیگر شبی به‌یادماندنی را برای هم رقم می‌زنند.
آداب و رسوم شب یلدا در خراسان شمالی
شب‌نشینی، تفأل زدن به حافظ و چله بردن برای خانواده عروس از سنت‌های کهن شب یلدا در خراسان شمالی است. اگر قبل از شب چله برف باریده باشد، مردم با خوردن برف و شیره، با سردی زمستان آشتی می‌کنند و بزرگترها با دادن حلوا قلقلی از کوچکترها پذیرایی خواهند کرد.
خوردن برف و شیره یکی از آداب به‌یادماندنی و خوشمزه شب چله در خراسان و بعضی مناطق دیگر کشورمان محسوب می‌شود. این دسر یلدایی از ترکیب برف با شکر، شیره یا مربا درست می‌شد و کودکان مشتری پروپاقرص آن بودند. البته هنوز هم اگر بارش برف یاری کند، در نیمه شمالی کشور، مردم به یاد ایام قدیم، از خوردن این دسر برفی خاص استقبال می‌کنند.
آداب و رسوم شب یلدا در کرمان
کرمانی‌ها در شب یلدا سفره‌ای شیرین و خوشرنگ با انواع خوراکی‌ها ازجمله هندوانه، انار، آجیل، کمچ و کلمپه و سایر شیرینی‌های محلی را پهن می‌کنند. در این شب اعضای خانواده در خانه بزرگ‌ترهای فامیل جمع می‌شوند و با سرگرمی‌های متنوع تا پاسی از شب بیدار می‌مانند. کرمانی‌ها با خوردن انواع آجیل، حافظ خوانی، گرفتن فال نخود و خواندن چهار بیتی شب را به صبح می‌رسانند. از بازی‌های محبوب این شب «ماردوره» است. هر فردی که در مهمانی شب یلدا حضور دارد، نیت کرده و شیء کوچکی همانند سنجاق قفلی یا سکه را در ظرفی سفالین به شکل پارچ می‌اندازد. یک نفر مسئول برداشتن آن شیء از پارچ می‌شود و دیگران یک بیت شعر می‌خوانند. مسئول ظرف یک شی را به‌طور شانسی درمی‌آورد، شعری که خوانده می‌شود به‌عنوان فالِ صاحب آن شیء است.
آداب و رسوم شب یلدا در قزوین
در قزوین نیز مشابه دیگر شهرهای ایران مراسم شب یلدا در خانه بزرگ‌ترهای فامیل انجام می‌شود. بزرگترها معتقدند میوه‌های خشک و تر و میوه‌های سرخ‌فام که به آن «شب چره» می‌گویند از خوراکی‌های خوش‌یمن هستند که نوید زمستانی پربرکت را می‌دهند.
انار، هندوانه، خرمالو، پسته، بادام، سنجد، گردو، کشمش و مویز از شب‌چره‌های چله قزوینی هستند. قزوینی‌ها از مغز گردو که با کشمش مخلوط شده است و یا پسته‌ای که شور شده به‌عنوان شب‌چره استفاده می‌کنند. اگر مادربزرگ درآوردن تنقلات تاخیر کند، کوچکترها شعر «هر که نیارد شب‌چره انبارش موش بچره» را می‌خوانند.
از مراسم زیبای دیگر در قزوین مراسم شال انداختن است؛ بدین صورت که اگر پسر جوانی از دختری خوشش بیاید در این شب شالی را از سقف پشت‌بام خانه دختر آویزان می‌کند. در صورت رضایت، خانواده دختر هدیه‌ای به شال می‌بندند. این هدیه می‌تواند یک جوراب و یا حتی نخودچی کشمش باشد.
در برخی از خانواده‌های ترک زبان قزوینی، حضور عاشیق‌ها از دیگر تفریحات این شب است. «عاشیق» نوازنده ساز و آوازه‌خوان آذری زبانی است که داستان‌های افسانه‌ای و اسطوره‌ای می‌خواند. برخی از این عاشیق‌ها «شاهنامه» و برخی دیگر «کوراوغلو» یا همان داستان حماسی به زبان آذری را می‌خوانند. این مراسم همراه با دست‌زدن و شادی تا پاسی از شب ادامه دارد.
یکی دیگر از آداب مردم قزوین در شب چله، مراسم خونچه چله است. خونچه چله هدیه‌هایی است که از سوی داماد به‌عنوان هدیه زمستانی برای عروس فرستاده می‌شود. از دیگر مراسمی که در شب یلدا برگزار می‌شود و باز هم مرتبط به عروس‌ودامادها است، مراسم «کرسی‌سری» است. این مراسم بیشتر در روستاهای قزوین انجام می‌شود؛ در مراسم کرسی سری داماد یک «مجمع» یا همان سینی بزرگ را روی کرسی قرار می‌دهد. سینی تزیین شده با هدایایی مانند، قواره لباس، کله‌قند، میوه و آجیل پر می‌شود.
آداب و رسوم شب یلدا در سمنان
مردم استان سمنان یلدا را با آداب و آیین خاصی برگزار می‌کنند. این آداب‌ورسوم در شب چله به‌عنوان «یلدان یلدان» نام برده می‌شود. از سرگرمی‌های محبوب در این شب، نواختن نی به همراه زمزمه ترانه‌ها و انجام بازی‌های محلی است.
در برخی روستاهای استان سمنان، رسم است که دامداران در شب چله، گوسفندی را که پروار است تحت عنوان «چله‌کُشی» قربانی کرده و گوشت آن را قورمه می‌کنند. این گوشت در شکمبه حیوان تا سال بعد ذخیره می‌شود. کِنو‌کُنجی (شاهدانه)، حلوای سیاه، شیره انگور، شیره توت، مغز گردو، حلوای آریشه و برگه زردآلو از خوردنی‌های مخصوص این شب است. ته چین اسفناج و خورشت فسنجان از غذاهای شب یلدا در سمنان هستند.
آداب و رسوم شب یلدا در تهران
شب یلدا در تهران هم مانند دیگر شهر‌ها و استان‌های کشورمان گرامی داشته می‌شود. اگر بخواهیم یکی از آداب مخصوص تهرانی‌ها در یلدا را نام ببریم باید به خشک‌کردن میوه و خوردن میوه خشک در شب یلدا اشاره کنیم. تهرانی‌ها با چیدن سفره‌ای خوشرنگ و لعاب از میوه‌های رنگارنگ در کنار هندوانه و انار، شیرینی و آجیل به استقبال شب بلند یلدا می‌روند و با تفال بر فال حافظ و قصه‌گویی و معاشرت، شب‌زنده‌داری می‌کنند.
∎