«کاهش ۹۰ درصدی آبدهی در قنات‌ های اردبیل به‌مثابه تیری می‌ماند که بر پیکر خسته می‌نشیند و این خبر حاکی از آن است که خطر از آنچه فکرش را می‌کردیم به ما نزدیک‌تر است.»

به گزارش سبلان ما، گاهی آن‌قدر زود دیر می‌شود که نمی‌فهمی باید چطور با واقعیت کنار بیایی اصلاً باور واقعیت هم برایت سخت و دشوار است؛ مصداق این قضیه قصه خشکسالی در استان اردبیلی است که صدای پای آب از هر گوشه آن به گوش می‌رسید و طنین خوش آب، روحت را صیقل می‌داد؛ اما حالا وضعیت این روزهای اردبیل تعریف چندانی ندارد و اخبار خوبی از منابع آبی این خطه به گوش نمی‌رسد.

دشت اردبیل ۸۰۰ میلیون مترمکعب کسری آب دارد (سه خرداد ۱۴۰۲ خبرگزاری فارس)، کاهش ۸۰ درصدی آورد رودخانه‌های اردبیل (۱۳ شهریور ۱۴۰۲ خبرگزاری مهر)، ورودی آب سدهای استان اردبیل ۱۸ درصد کاهش یافت (۹ مرداد ۱۴۰۲ خبرگزاری ایرنا)، ذخایر آب بالیقلوچای کاهش یافت (۱۹ شهریورماه ۱۴۰۲ پایگاه خبری تحلیلی سبلان ما)، کم‌آبی اردبیل تا سال ۱۴۲۵ (۲۲ مهر ۱۴۰۲) و کاهش ۹۰ درصدی آبدهی در قنات‌های اردبیل (۲۰ آبان ۱۴۰۲ خبرگزاری صداوسیما اردبیل) از جمله خبرهایی است که از وضعیت نه‌چندان خوب منابع آبی اردبیل حکایت می‌کند.

کاهش ۹۰ درصدی آبدهی در قنات‌های اردبیل به‌مثابه تیری می‌ماند که بر پیکر خسته می‌نشیند و این خبر حاکی از آن است که خطر از آنچه فکرش را می‌کردیم به ما نزدیک‌تر است؛ شاید در ناخودآگاه ذهنمان هم تصور نمی‌کردیم که روزی قناتی که حتی در بیابان و کویر، خود راهی برای مدیریت آب در خشکسالی است و به‌خوبی طی سالیان دراز کارایی‌اش را نشان داده، این روزها در استان اردبیل دچار مشکل شود و آب قنات هم ته بکشد؛ واقعاً اوضاع ناخوشایندی است.

مدیر حفاظت و بهره‌برداری از منابع آب استان اردبیل در گفتگویی با خبرگزاری صداوسیما، گفته است: رشته قنات‌های مختلف در استان اردبیل به علت خشکسالی سال‌های اخیر با کاهش ۹۰ درصدی آبدهی مواجه شده‌اند و باتوجه‌به محدودیت منابع آبی مجوز جدید برای حفر قنات داده نمی‌شود؛ اما برای استفاده از قنات‌های موجود برابر مقررات با اعزام کارشناس اظهارنظر فنی انجام و مجوزهای لازم را می‌دهیم تا برای احیای آن اقدام شود.

طبق آمار اعلامی بستام، مدیر حفاظت و بهره‌برداری از منابع آب استان اردبیل، ۲۱۸ رشته قنات در مناطق مختلف استان اردبیل (۱۴۹ رشته قنات در شهرستان مشگین‌شهر، ۸۰ رشته قنات در اردبیل، ۲۳ رشته در شهرستان خلخال و ۳۳ رشته قنات در منطقه مغان) قرار دارد که بین هشت تا ۱۰ متر عمق دارد و طول قنات‌های اردبیل بین ۵۰۰ متر تا یک هزار متر است.

حالا با این وضعیت که آبدهی قنات‌های اردبیل ۹۰ درصد کاهش‌یافته است، آیا می‌شود برای بهبود این وضعیت کاری کرد؟ برای پاسخ به این سؤال باید دید پژوهشگران دراین‌خصوص چه گفتند و راهکارشان چیست.

حسین آخانی فعال محیط‌زیست در گفتگو با خبرنگار علمی ایرنا درباره احیای قنات گفته است که قنات یک فناوری استحصال آب از منابع سطحی زیر زمینی است که هزاران سال است در کشور رایج بوده است که با این روش از ارتفاعات آب‌های سطحی به زیر زمین هدایت می‌شدند و قنات آنها را به دشت‌ها می‌رساندند تا کشاورزی انجام شود.

این فعال محیط‌زیست ادامه داد: در دهه ۴۰ عصر توسعه در ایران آغاز شد و در این زمان برنامه‌ریزان آینده ایران را از نظر منابع آبی ندیدند؛ ازاین‌رو به دلیل برداشت آسان و راحت آب، به حفر چاه رو آوردند و پمپ بدون ضابطه آب را از دل چاه بیرون می‌کشید این در حالی است آب قنات ارزشمند بود، یک قنات متشکل از ۱۰ تا ۱۲۰ یا ۵۰۰ حلقه چاه بود و بدون برنامه هدر نمی‌رفت.

به گفته‌ی او بعد حفر چاه‌های بی‌حساب‌وکتاب به‌جای بهره‌گیری از فناوری قنات، کشاورزی ایران هم دچار تحول شد، وقتی در حوزه قنات کشاورزی انجام می‌شد بر اساس میزان منابع آبی قنات برداشت صورت می‌گرفت، مثلاً اگر سال پرآب داشتیم قنات پر آب بود و اگر سال کم‌باران داشتیم قنات کم‌باران بود؛ بنابراین اراضی که کشت می‌شد باتوجه‌به میزان آب قنات‌ها بود، اما در چاه این اتفاق نمی‌افتاد، اگر چاه آب نداشت کف شنی می‌کردند و پایین می‌رفتند اگر یک چاه خشک می‌شد در کنارش چاه دیگری حفر می‌کردند و این فرایند ادامه یافت.

آخانی اظهار داشت: یعنی از منابع آبی عمیق بیش از اندازه برداشت شد و این امر موجب شد تا منابع آبی سطحی که قنات از آن برداشت می‌کرد پایین‌تر رود و دیگر قنات راهی برای تغذیه نداشت و به این صورت قنات‌ها را از دست دادیم.

وی معتقد است: وضعیت قنات‌ها در کشور اصلاً خوب نیست و ما به هر دلیلی منابع آبی زیر زمینی خود را به هر شکل ممکن برداشت می‌کنیم، با این رویه نمی‌توانیم قنات‌ها را احیا کنیم حتی اگر دولت منابع مالی کافی هم برای احیا بگذارد؛ اما اگر رودخانه‌ها احیا نشود، از سدسازی بی‌رویه، از اضافه برداشت‌ها جلوگیری نشود، روان آب‌ها را برای قنات‌ها هدایت نکنند، نمی‌توانیم قنات‌ها را احیا کنیم.

طبق نظرات کارشناسی این فعال محیط‌زیست، قنات فقط فناوری برداشت آب نبود؛ بلکه یک فرهنگ بود به ما یاد داده بود که باید به‌اندازه منابع آبی موجود بهره‌برداری کنیم، اما در شرایط فعلی باید فعلاً قنات‌هایی که داریم را به هر نحوی حفظ کنیم در گام بعدی به این سمت برویم دشت‌هایی که مستعد احیا هستند طی یک دوره ۱۵ تا ۲۰ساله آنها برگردانیم، اعتبارات لازم گذاشته شود، چاه‌های غیرمجاز مسدود شوند و برداشت را حتی از چاه‌های مجاز هم کاهش دهیم.

قنات این تدبیر بی‎نظیر ایرانیان برای استفاده صحیح از منابع آبی، بدون واردآوردن آسیب به سفره‌های آبی، امروز نیز می‌تواند به تأمین آب دشت اردبیل و سایر مناطق این استان کمک کند و فشار را از روی منابع زیرزمینی بردارد تا عبور از دوره سخت خشکسالی با مشقت‌های کمتری همراه باشد.

انتهای پیام