مریم سالاری
خبرنگار اعزامی «ایران» به «وین»


گفت و گوهای هسته ای که گمان می‌رفت حداکثر تا روز پنجشنبه پایان یابد تا دوشنبه هم تداوم خواهد یافت، آن هم  پس از سکته‌ای  ملوس در روند رو به جلوی مذاکرات. اما چرا چنین شد؟  تا اواخر هفته،  همه چیز خوب پیش می‌رفت؛ خبرهای رسمی و غیررسمی هر چند ضد و نقیض،  حتی بدبین ترین حاضران و ناظران را به این جمع بندی رسانده بود که توافق نهایی خواهد شد. اما  اغلب حاضران از آنچه در پشت درهای بسته گذشته بود و هوای دیپلماسی وین را  ابری کرده بود، بی‌خبر بودند. سرانجام، نشانه‌ها به بیرون درز کرد، خبری به‌سرعت باد میان خبرنگاران چرخید؛ جلسه پرتنش دوشنبه با محوریت اختلاف پیرامون لغو یا ادامه تحریم تسلیحاتی ایران.  آن‌گونه که «بلومبرگ» گزارش داده، دو سوی مذاکره چنان با لحن تندی با یکدیگر سخن می‌گفتند که دستیاران شان به ناچار چندین بار به آنان یادآور شدند که مراقب باشند زیرا صدای شان به بیرون از اتاق مذاکره هم رسیده است. نشست به قدری تنش آلود بوده که برخی خبرنگاران، مذاکرات روز بعد را بیشتر گفت‌و‌گوهایی برای دلجویی طرفین از یکدیگر می‌دانستند تا مذاکرات معمول. آنچه فضا را پرچالش‌تر کرد، ویدئو کنفرانس محرمانه «اوباما» با تیم هسته‌ای امریکا بود. همه منتظر بودند تا «جان کری» در جمع خبرنگاران، نتیجه رایزنی با مقام مافوقش در کاخ سفید را اعلام کند. اما پیش از حضور وزیر خارجه امریکا، پیام ظریف در «توییتر»، اهمیت اطلاع‌رسانی «کری» را از سکه ‌انداخت. وزیر خارجه کشورمان  نوشته بود: «این را جدی بگیرید؛ نمی‌توانید وسط  مسابقه اسب خود را عوض کنید. » این، یعنی طرف امریکایی به قول و قرار پیشین پایبند نمانده و در دقیقه 90 مذاکره، با شرط و شروط جدیدی به میدان آمده است. حالا دیگر اختلاف  به زبانی دیپلماتیک اما گویا توسط سکاندار تیم مذاکره ایران عیان شده بود  و  ایما و اشاره «کری» درباره بروز اختلاف، نکته چندان جدیدی نداشت:« همان‌طور که آقای اوباما دیشب گفت ما تا ابد نمی‌توانیم صبر کنیم و اگر تصمیمات سخت اتخاذ نشود ما آماده هستیم که این پروسه را متوقف کنیم». جاش ارنست سخنگوی کاخ سفید  هم  در تهدیدی صریح تأکید کرد که « اگر مذاکرات درباره برنامه هسته‌ای ایران سازنده به نظر نرسد باراک اوباما رئیس جمهوری امریکا دستور بازگشت تیم مذاکره کننده امریکا را از وین صادر خواهد کرد.»
منشأ  اصلی اختلاف
قضیه چه بود ؟ یک مقام ایرانی  نیز به خبرنگاران حاضر در محل مذاکرات گفت   که  «تغییر موضع طرف مقابل»  سرمنشأ پیدایش گره اصلی  شده  است. او  روی میز آوردن مجدد «موضوعاتی  که پیش تر حل شده بود » را دلیل دور شدن مذاکرات از ریل توافق در دسترس دانست. آن‌طور که  دیگر منابع آگاه خبر دادند تیم امریکایی پس از رایزنی هایی که از طریق ویدئو کنفرانسی که در بامداد پنجشنبه با رئیس جمهوری امریکا داشته است از پذیرش تفاهمات صورت گرفته درباره لغو تحریم‌های تسلیحاتی ایران عقب نشینی می‌کند. این خبر را یک مقام ارشد ایرانی حاضر در مذاکرات به خبرنگاران حاضر در وین گفته بود.  این مقام آگاه با بیان اینکه طرف غربی از همان زمان حصول تفاهم لوزان تغییر در مواضعش را آغاز کرده، گفت: «ما شاهد تغییرات در موضوعات متعددی بوده‌ایم، بخصوص از چهارشنبه شب.
این موضوعات گستره‌ای از تحریم‌ها گرفته تا طول دوره توافق تا موضوعات هسته‌ای را شامل می‌شود.» به گفته وی «جدال بر سر تفسیر برخی کشورها از تفاهم لوزان است.» این مقام دیپلماتیک افزود:
«احساس ما این است که همچنان تلاش می‌شود به جای عبور از تحریم‌ها، آنها حفظ شوند... برخی در امریکا وابستگی احساسی به تحریم‌ها دارند و در تحریم‌ها گیر افتاده‌اند و نمی‌دانند چطور از آن خارج شوند. دست کشیدن از عادات قدیمی دشوار است، اما آنها باید اجازه دهند که این عادت از بین برود.»
ایران: میز مذاکره را ترک نمی‌کنیم
در واکنش به این تحولات، مذاکره کنندگان ایرانی ضمن انتقاد از زیاده‌خواهی طرف مقابل و تأکید بر دفاع قاطع از منافع ملی ایرانیان تأکید کردند که در ترک میز مذاکره پیشقدم نخواهند شد. از جمله،  ظریف پنجشنبه شب پس از انجام مراسم احیا در مرکز اسلامی امام علی(ع) وین در گفت‌و‌گو با خبرنگاران ایرانی گفت: «ما همه تلاش خودمان را می‌کنیم و همانطور که رهبر معظم انقلاب و مسئولان کشور بارها گفته‌اند ما به دنبال مذاکره و توافق با عزت هستیم. مردم ایران دنبال توافق هستند اما توافقی که با عزت باشد.»وزیر خارجه ایران تأکید کرد: «ما مذاکرات را ادامه می‌دهیم و میز مذاکرات را ترک نکردیم و هیچ وقت ترک نخواهیم کرد. اگر طرف مقابل به‌دنبال یک توافق شرافتمندانه متوازن باشد، حتماً این توافق قابل دسترسی است.»  در تهران نیز  ولایتی رئیس مرکز تحقیقات مجمع تشخیص مصلحت نظام، دیدگاه‌های جان کری و رفتار غرب را «بخشی از جنگ روانی» آنان دانست و ادامه داد که  «اگر می‌خواهند بروند خودشان می‌دانند؛ ایران هیچ‌گاه از مذاکره پا پس ننهاده است.» در همین حال مجید تخت روانچی، عضو تیم هسته‌ای کشورمان که برای حضور در مراسم ختم یکی از اقوامش سفری یک روزه به تهران داشت، اتفاقات پیش آمده در مذاکرات پنجشنبه را رخدادی طبیعی در روند مذاکره توصیف کرد و گفت:«رسیدن به تفاهم براساس اظهارنظرهای طرفین است و مکتوب نمی‌شود و متأسفانه هنگام رسیدن به توافق و مکتوب کردن آن، برخی تفاهم‌ها از سوی طرف غربی، تغییر می‌کند.» وی با تأکید برمتقابل بودن تفاهم گفت: «تغییراتی در تفاهم به وجود آمده است و این موضوع عجیب وغریبی نیست، ما با قدرت و با حفظ اصول و خطوط قرمز خود در مقابل خواسته‌های خارج از تفاهم اولیه ایستادگی خواهیم کرد.» این فضای تنش‌آمیز در حالی طی دو روز گذشته بر محل مذاکرات سایه‌انداخت که مقامات امریکایی به موج انتقادات تهران واکنشی نداشته و از موضعگیری در این باره خودداری کردند.
شکاف در 1+5 بر سر تحریم‌های تسلیحاتی
این اختلافات در حالی شکل گرفت که مقامات کشورمان در جریان مذاکرات پایانی وین به دنبال تصویب قطعنامه‌ای در شورای امنیت سازمان ملل متحد هستند که حکم به لغو همه تحریم‌های صادر شده از سوی این نهاد بین‌المللی علیه ایران می‌دهد. بر اساس بیانیه لوزان قرار شده است که قطعنامه احتمالی شورای امنیت صراحتاً در متن رسمی خود به لغو همه تحریم‌ها از جمله تحریم‌های تسلیحاتی اشاره کند و البته ایران در خصوص این دسته از تحریم‌ها محدودیت‌هایی را هم پذیرا خواهد شد که در ضمایم قطعنامه آورده خواهد شد. این در حالی است که همزمان با مراحل پایانی نگارش قطعنامه، امریکا در نشست‌های اخیر خود با این مسأله مخالفت کرده که این اتفاق نه تنها واکنش ایران را به دنبال داشته است بلکه به بروز شکاف میان خود کشورهای 1+5  نیز تبدیل شده است. به این ترتیب که طرف‌های غربی بر حفظ این دسته از تحریم‌ها پافشاری کرده اما روسیه و چین با ابقای این تحریم‌ها مخالفت کرده‌اند تا جایی که توییتر وزارت امور خارجه روسیه به نقل از «سرگئی لاوروف»، وزیر امور خارجه این کشور در باره این مسأله نوشت: «نه ایران، بلکه شرکای غربی ما که از پیش نویس قعطنامه‌ای که کاملاً برای طرف‌های دیگر قابل قبول بود، حمایت نکرد، مرتکب اشتباه شده‌اند.» در تداوم همین حمایت قاطع مسکو از تهران ،« پوتین» هم تأکید کرد که «تحریم‌های ایران باید بسرعت پایان بپذیرند». رئیس جمهوری روسیه در کنفرانسی خبری در نشست «سازمان همکاری‌های شانگهای» تأکید کرد: « توافق هسته‌ای ایران امری حیاتی برای امنیت بین‌المللی است. تحریم‌های ایران باید بسرعت پایان بپذیرند، این تحریم‌ها کارایی ندارند». این در حالی است که  «موگرینی» نیز با لحنی هشدار‌آمیز اعلام کرد که تلاش‌های ما بر اساس چارچوب توافق لوزان در جریان است و طرف‌های مختلف نمی‌توانند مواردی جدید به این توافق اضافه کنند زیرا قرار نیست دو بار مذاکره شود.»
«موگرینی» البته تأکید کرده است که «دیگر موضوع مذاکرات بر سر تدوین متن نیست بلکه گفت‌و‌گوها به مرحله‌ای رسیده است که وزیران خارجه باید تصمیم‌های سیاسی بگیرند.» بسیاری از تحلیل‌گران بین‌المللی بروز این اختلافات را آخرین تلاش‌های طرفین مذاکره برای کسب حداکثر امتیاز در سکانس پایانی می‌دانند.
ظریف: امیدواریم مذاکرات تا دوشنبه حل شود
در حالی که واکنش ایران و روسیه با تغییر موضع طرف غربی، با واکنش رسمی از سوی مقامات امریکایی رو به رو نشد، ظریف با همتای امریکایی خود ملاقات کرد و به رایزنی درباره اختلاف تازه پرداخت. وزیر خارجه بعد از پایان این دیدار، گفت‌و‌گوی خود با همتای امریکایی اش را «سازنده» خواند و در پاسخ به خبرنگارانی که از وی پرسیده بودند مذاکرات چه زمانی تمام می‌شود، گفت:«امیدواریم تا این دوشنبه همه چیز حل شود.» معنای سخن ظریف تداوم مذاکرات تا سه روز آینده است. این برداشت هنگامی تقویت شد  که اتحادیه اروپا از امروز،  تعلیق تحریم‌ها علیه ایران را تا سه روز دیگر تمدید کرد.  ورای اختلاف بر سر تحریم‌ها و کمی قبل از دیدار وزیران خارجه ایران و امریکا، علی اکبر صالحی و ارنست مونیز ساعاتی طولانی با یکدیگر رایزنی کردند. صالحی که در شب‌های نوزدهم و بیست و یکم ماه مبارک رمضان در مراسم احیای مرکز امام علی(ع) وین شرکت کرده بود به‌دلیل فشردگی مذاکرات از شرکت در مراسم احیا بازماند. مذاکرات این دو مقام روز گذشته (جمعه) به دلیل سفر ارنست مونیز به پرتغال متوقف شد ولی پس از بازگشت وی به وین ادامه خواهد یافت.
هاموند: 12 ساعت آینده می‌تواند به حل یکسری اختلافات منتهی شود
بعد از ملاقات وزیران خارجه ایران و امریکا که البته با حضور فدریکا موگرینی، رئیس سیاست خارجی اتحادیه اروپا انجام شد، اعضای گروه 1+5  با یکدیگر در یک نشست جمعی دیدار کردند. پس از این رایزنی‌ها وزیر خارجه انگلیس به میان خبرنگاران مستقر در رو به روی هتل کوبورگ آمد و اعلام کرد که 12 ساعت آینده می‌تواند منتهی به حل یکسری از موضوعات اختلافی باقی مانده شود. فیلیپ هاموند با بیان اینکه مذاکرات خیلی آهسته جلو می‌رود، گفت:«اعتقاد راسخ دارم مقامات ما در همکاری با ایران در 12 ساعت آینده می‌توانند یکسری مسائل را حل و فصل کنند تا روز شنبه در نشست وزیران مشخص شود آخرین موانع را کنار زده‌ایم یا نه.» وی پس از این اظهارات عازم کشورش شد و اعلام کرد که امروز برای جمع بندی مباحث صورت گرفته به وین باز می‌گردد. هاموند در حالی محل مذاکره را ترک کرد که همتای آلمانی‌اش به ملاقات ظریف رفت تا در ساعات آینده و سرنوشت ساز مذاکرات، بار حل بخشی از اختلافات را به دوش گیرد.