سارا معصومي / مذاكرات هسته‌اي ميان ايران و 1+5 سرانجام پس از دو هفته از صبح شنبه وارد فاز اتفاق‌هاي لحظه به لحظه شده است. يك دم جان كري، وزير امور خارجه ايالات متحده در حالي كه هنوز 24 ساعت از عبور دو طرف از ضرب الاجل زماني 9 جولاي نگذشته است به خبرنگاران خوش خبري داده و از حصول پيشرفت‌هايي در مذاكرات خبر مي‌دهد و ساعاتي ديگر در حساب توييتري خود هرگونه حصول توافق را رد كرده و مي‌نويسد: هنوز موضوعات دشواري باقي مانده كه بايد حل شوند.
صبح روز شنبه مذاكره‌كنندگان با ديدار محمدجواد ظريف، وزير امور خارجه ايران، علي‌اكبر صالحي، رييس سازمان انرژي اتمي و سيدعباس عراقچي، عضو ارشد تيم مذاكره‌كننده با جان كري و ارنست مونيز، وزير انرژي ايالات متحده با همراهي فدريكا موگريني، مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا آغاز شد. پيش از اين ديدار وزير امور خارجه امريكا با ديدار با همتاي آلماني خود صبح كاري خويش را آغاز كرده بود. علاوه بر اين ديدارها ميان اعضاي داخلي 1+5 هم ادامه دارد. پيش از اين گفته شده بود كه اگر دو طرف نتوانند تا ظهر شنبه اختلاف‌ها را مديريت كرده و اقدام به بستن پرانتزها كنند بي‌شك حصول توافق به ساعت ابتدايي روز دوشنبه موكول خواهد شد. روز يكشنبه شوراي وزيران اتحاديه اروپا بايد در خصوص ادامه عضويت يونان در اين كشور تصميم‌گيري كند و به همين دليل وزراي امور خارجه تروييكاي اروپايي و فدريكا موگريني، مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا هم بايد روز يكشنبه صبح تا عصر را در وين بگذرانند. با اين همه يك منبع نزديك به تيم مذاكره‌كننده در اين خصوص به «اعتماد» مي‌گويد: اروپايي‌ها به ما اعلام كرده‌اند كه اگر توافق در روز يكشنبه ممكن باشد آنها مي‌مانند تا كار را تمام كنند.
فدريكا موگريني روز گذشته در آخرين پست توييتري خود در اين خصوص نوشت: هنوز شب و روز براي توافق هسته‌اي با ايران كار مي‌كنيم. تشكر از دولت اتريش و مردم به خاطر مهمان‌نوازي طولاني‌مدت آنها.
روز شنبه برخلاف روزهاي پنجشنبه و جمعه روز سكوت خبري از جانب تيم مذاكره‌كننده ايران بود. تنها سرنخي كه رسانه‌هاي مستقر در وين از موضع‌گيري تيم ايران داشتند نقل قولي بود منتشر شده از يك مقام ايراني در خبرگزاري فرانسه كه گفته بود هيچ محدوديت زماني براي مذاكرات وجود ندارد. اين عبارت ماه‌ها است كه در مذاكرات هسته‌اي ايران از سوي دو طرف مذاكره‌كننده به گوش مي‌رسد اما در آن سوي ميز هم هستند كساني كه مي‌گويند: تا ابد مذاكره نخواهيم كرد.
ايران و 1+5 تا روز دوشنبه توافقنامه موقت ژنو را تمديد كرده‌اند تا شايد بتوانند در اين بازه زماني كار را به جايي برسانند. مذاكره‌كنندگان ايران در چند روز گذشته طرف مقابل را مقصر به نتيجه نرسيدن مذاكرات دانسته و از زياده خواهي‌هاي آنها شكايت كرده‌اند. رسانه‌هاي غربي ادعا مي‌كنند كه دو مشكل اصلي باقي مانده در مذاكرات در حال حاضر اصرار ايران بربرداشته شدن تحريم‌هاي تسليحاتي است و همچنين لغو محدوديت‌هايي كه بر برنامه موشكي ايران از سال 2006 تا به امروز گذاشته شده است. روسيه از ميان كشورهاي 1+5 موافقت خود را با اين درخواست‌هاي ايران علنا اعلام كرده است اما يك مقام غربي مي‌گويد كه 6 كشور مقابل ايران در اين خصوص موضع واحدي دارند.
محمدجواد ظريف و جان كري تقريبا هر روز در دو هفته گذشته با هم ديدار كرده‌اند. جان كري پيش از آنكه به وين برسد آرزو كرده بود كه هشتمين دور از مذاكرات در حقيقت آخرين دور هم باشد و اين ماراتن هسته‌اي تقريبا دو ساله به پايان خود برسد. با اين همه در دو هفته گذشته دو طرف دو ضرب‌الاجل را رد كرده‌اند و سومين تمديد هم تا روز دوشنبه معتبر خواهد بود. پيش از اين گفته شده بود كه سرگئي لاوروف ، وزير امور خارجه روسيه عصر شنبه به وين مي‌رسد و اين در حالي است كه تا لحظه تنظيم اين خبر، حضور وي تاييد نشده و ظاهرا به امروز موكول شده است. در شرايطي كه لاوروف به وين بيايد مي‌توان پيش‌بيني كرد كه توافق نزديك است و وزير امور خارجه روسيه براي شركت در مراسم حصول توافق مي‌آيد.
در شرايطي كه ايران و 1+5 بتوانند در 48 ساعت آينده پرانتزهاي موجود در متن را ببندند، توافق هسته‌اي ميان دو طرف جدي‌ترين گام ميان دو طرف پس از انقلاب اسلامي ايران خواهد بود؛ توافقنامه‌اي كه به گفته جان كري بايد در گذر چند سال و چند دهه هم دوام بياورد.
شكست در كار اين مذاكرات نخواهد بود
ولي نصر، تحليلگر مسائل بين‌المللي و عضو پيوسته ارشد موسسه بروكينگز كه در كارنامه كاري خود حضور در كابينه باراك اوباما به عنوان مشاور در مسائل ايران را هم دارد اخيرا در مصاحبه‌اي تلويزيوني از چالش‌هاي پيش رو در مذاكرات هسته‌اي با ايران كه در حال حاضر در وين در جريان است، گفته است. وي در پاسخ به اين سوال كه فكر مي‌كنيد آنگونه كه جان كري تهديد كرده است، امريكا مي‌تواند از پاي ميز مذاكره بلند شود، گفت: خير. شكست اين گفت‌وگوها مي‌تواند هزينه سياسي هنگفتي براي باراك اوباما، رييس‌جمهور امريكا باشد. جان كري وقت و هزينه سياسي بسياري براي اين مذاكرات گذاشته است و باور داشته و دارد كه اين توافق قابل دسترس است. دولت امريكا براي رسيدن به اين توافق، امتيازهايي هم داده است. مساله دوم اين است كه ضرب‌‌الاجل‌هايي كه در اين مذاكرات گذاشته مي‌شود در حقيقت ساخته و پرداخته كنگره امريكا بوده و به نفع منافع ملي امريكا نيست.
وي در پاسخ به اين سوال كه آيا فكر مي‌كنيد تصميم‌هاي فني بزرگ گرفته شده است و تنها تصميم‌هاي سياسي است كه مي‌تواند كار را تمام كند، گفت: تصميم‌هاي سياسي اصل كار است. تيم‌هاي مذاكره‌كننده بايد با اين توافق به پايتخت‌هاي خود بروند و اثبات كنند كه به توافق خوبي دست پيدا كرده‌اند. مسائل فني توافق حل شده است و تنها مسائل سياسي است كه باقي مانده است. بخش سخت كار هم همين است.
نصر در پاسخ به اين سوال كه نقش چين و روسيه را چگونه ارزيابي مي‌كنيد، گفت: در حقيقت آنها زينت‌المجالس هستند و البته همه كشورهاي حاضر در اين گردونه زينت‌المجالس هستند و در حقيقت اين مذاكرات ميان ايران و امريكا است. اين ايران و امريكا هستند كه بايد به اين توافق برسند. روسيه و چين در حال حاضر هم مهيا هستند كه تجارت خود را با ايران آغاز كنند. وزير امور خارجه روسيه هم در تازه‌ترين موضع‌گيري خود اعلام كرده است كه اگر اين توافق شكست بخورد ساير اعضاي حاضر در مذاكرات مقصر خواهند بود و نه ايران. اين كشورها ممكن است با امريكا سر آنكه مثلا در ازاي توافق با فلان مساله در مذاكرات چه امتيازي را دريافت كنند، در مذاكره باشند اما مذاكره واقعي ميان ايران و امريكا است.
مشاور سابق اوباما در پاسخ به اين سوال كه حصول توافق براي چه كسي مهم‌تر است، گفت: براي جمهوري اسلامي ايران اين توافق معناهاي بسياري دارد. براي امريكا ممكن است كه تنها مساله پيروزي داخلي حزبي باشد اما براي ايران اين مساله هم در اوضاع اقتصادي تاثيرگذار است و هم مي‌تواند در آينده نسل جوان اين كشور اثرگذار باشد. اكثريت جمعيت در ايران اين توافق را مي‌خواهند اما اين سوال را مطرح مي‌كنند كه چگونه توافقي ؟ ايراني‌ها نمي‌خواهند در اين مذاكرات تحقير شوند. دوست ندارند به آنها گفته شود كه با دست خالي بازگشتيد.
وي در پاسخ به اين سوال كه اصلي‌ترين مطالبه امريكا در اين مذاكرات چيست؟ گفت: مساله مهم براي امريكايي‌ها نظارت و بازرسي‌ها است. اين توافق زماني موفق خواهد بود كه كنگره امريكا و همچنين مردم امريكا از انعقاد آن احساس آرامش كنند.
نصر در پاسخ به پرسش آخر مبني بر اينكه احساس اسراييل از اينكه توافقي نباشد؟ چيست،؟ گفت: اسراييل از اينكه توافقنامه موقت ژنو مصوب 2013 همچنان به حيات خود ادامه دهد بسيار خوشحال خواهد بود چرا كه ايران را در جايي نگاه مي‌دارد كه امروز هست و پيشرفتي در برنامه هسته‌اي ايران در كار نخواهد بود اما اين توافق بسيار بزرگ‌تر از آن است كه شكست بخورد.
گمانه زني‌هاي رسانه‌هاي غربي
نيويورك تايمز، رسانه‌اي كه در جريان مذاكرات دو ساله ايران و امريكا بيشترين گزارش‌ها در خصوص آنچه در پشت پرده اتاق مذاكرات مي‌گذرد را نوشته است، در تازه‌ترين تحليل خود ادعا مي‌كند كه ايران رفع تحريم تسليحاتي را نشانه تغيير رويكرد در قبال خود مي‌داند نويسندگان اين مطلب با اشاره به اينكه مساله تحريم‌هاي تسليحاتي به يكي از موضوعات اصلي باقي‌مانده در مذاكرات هسته‌اي بدل شده است، نوشته‌اند كه امريكا و متحدانش نگران هستند كه با رفع اين تحريم‌ها، نفوذ تهران در منطقه افزايش يافته و متحدان منطقه‌اي ايران نيز بيش از پيش تقويت شوند. اما از ديد ايراني‌ها، بحث اقدامات متقابل و غرور ملي مطرح است. به گفته آنها، تحريم‌ها به خاطر برنامه هسته‌اي ايران اعمال شده‌اند و بنابراين بايد ذيل توافق، رفع شوند. فراتر از اين، اين امر روشن مي‌كند كه آيا توافق هسته‌اي بدان معناست كه ديگر با ايران مانند يك كشور منزوي برخورد نشده و به عنوان قدرتي بزرگ در منطقه پذيرفته مي‌شود يا نه. ديويد سنگر و مايكل گوردون در ادامه مدعي شده‌اند كه تهران از مساله تحريم‌هاي تسليحاتي براي ايجاد اختلاف داخل گروه 1+5 و جدايي انداختن ميان روسيه و چين با ديگر كشورهاي اين گروه استفاده كرده است. تحريم‌هاي تسليحاتي نخستين بار در سال 2006 ذيل قطعنامه شوراي امنيت به بهانه مقابله با برنامه هسته‌اي ايران اعمال شد. نيويورك‌تايمز نوشته است كه از ديد ايران، اين تحريم‌ها، تحريم‌هاي «مرتبط با هسته‌اي» هستند و بايد پس از توافق برداشته شوند.
در بخش‌هايي از اين گزارش نوشته شده است كه محمدجواد ظريف ، وزير خارجه ايران همچنين به دنبال استفاده از موضوع لغو تحريم‌هاي تسليحاتي براي چند دسته كردن ائتلاف ۶ كشور در حال مذاكره با تهران است. براي آقاي ظريف تحريم‌هاي تسليحاتي از قبيل تحريم‌هاي اعمال شده بر فناوري موشك‌هاي بالستيك بخشي از تحريم‌هاي مرتبط با هسته‌اي است. براي مقامات امريكايي، تحريم‌هاي تسليحاتي موضوع جديدي نيست البته آنها فكر مي‌كردند اين مساله در دور مذاكرات قبلي در لوزان سوييس حل شده بود.
همزمان خبرگزاري ايتارتاس روسيه نيز به نقل از يك مقام ديپلماتيك گزارش داد كه ايران و 1+5 در حل بعضي از مسائل بغرنج در مذاكرات ناكام مانده‌اند و به نظر مي‌رسد چرخه بي‌پاياني بر سر اين موارد در جريان است. اين خبرگزاري به نقل از يك مقام بلند‌پايه اين كشور كه در مذاكرات هسته‌اي حاضر است گزارش داد كه ايران و گروه 1+5 در حل بعضي از مسائل بغرنج در مذاكرات درمانده‌اند. اين مقام روسي گفته است كه بعضي از مسائل حل نشده‌اند و گاهي به نظر مي‌رسد كه روند بي‌پاياني بر سر آنها درجريان است. وي درباره فضاي حاكم بر مذاكرات گفت: طرفين به صورت سازنده در حال كار و تلاش هستند اما چيزي كه وجود دارد اين است كه نمي‌توانيم بگوييم شرايط بسيار خوب است. اين منبع ديپلماتيك همچنين گفته است كه تهران تنها حاضر است قبول كند كه تحريم‌هاي تسليحاتي نهايتا تا 6 ماه پس از اجراي توافق پابرجا بماند.
رمزگشايي از پيام‌هاي امريكايي‌ها
گفت‌وگوهاي هسته‌اي ايران در حال پيشرفت است. هنوز مسائل سختي باقي مانده است. ما مي‌توانيم به توافق برسيم. شانس توافق چيزي حدود 50 – 50 است يا شايد هم كمتر از 50. اين قبيل خبردادن‌ها از مذاكرات هسته‌اي جاري در وين تنها بخشي از موضع‌گيري‌هاي رسانه‌اي است كه تيم امريكا در ملأعام از خود نشان مي‌دهد. ايران و امريكا مذاكرات هسته‌اي فشرده را پشت درهاي بسته ادامه مي‌دهند و اين در حالي است كه باراك اوباما دو رسالت متفاوت را بر عهده دارد. هم بايد قانونگذاران نگران امريكايي را مطمئن كند كه امريكا به سختي براي به دست آوردن توافق خوب تلاش مي‌كند و هم آنكه ائتلاف شكننده را به ابقاي با خود در مقابل ايران تشويق كند. سوزان ملوني در اين خصوص به سي‌ان‌ان مي‌گويد: بخش اعظمي از اين موضع‌گيري‌ها اجتناب ناپذير است اما بخشي از آن واقعيت هم دارد و براي مديريت انتظارهاي طرف‌هاي مذاكره‌كننده هم لازم است. از سوي ديگر امريكايي‌ها بايد مراقب وضعيت سياسي داخلي كشور هم باشند.
قانونگذاران امريكايي اصرار دارند كه تيم مذاكره‌كننده بايد موضع سخت‌‌‌گيرانه‌اي در برابر ايران اتخاذ كرده و به دنبال بهترين توافق باشد. از سوي ديگر، اروپايي‌ها هم در چند سال اخير با امريكا در تحريم ايران همراهي كرده‌اند و مي‌خواهند مطمئن شوند كه تا به اين جاي كار براي هيچ با امريكا همراهي نكرده‌اند. جان كري در دو هفته گذشته چندين بار اعلام كرده است كه امريكا حاضر است ميز مذاكره را ترك كند. رمز گشايي از اين اظهارنظر نشان مي‌دهد كه تيم امريكا مي‌خواهد با اين جملات به ايران نشان دهد كه يا بايد سر برخي مسائل كوتاه بيايد يا اينكه از كاهش تحريم‌ها آنگونه كه پيش از اين وعده داده شده بود، خبري نخواهد بود. امريكايي‌ها مي‌خواهند به ايران بگويند كه اين توافقي كه روي ميز است بهترين توافقي است كه مي‌توانيد به آن دست پيدا كنيد. يا اين توافق را مي‌پذيريد يا ما مي‌رويم. از سوي ديگر اين موضع‌گيري‌ها، قانونگذاران امريكايي را هم نگران مي‌كند كه شايد اين تمديدهاي پشت سر هم نشان‌دهنده آن است كه ايران دست بالا را در مذاكرات نگاه داشته و از خواسته‌هاي خود كوتاه نمي‌آيد.
∎