سارا معصومي|همه براي توافق آمده‌اند. از وزراي امور خارجه تروييكاي اروپايي تا وزراي امور خارجه چين و روسيه كه بسياري آنها را تنها زينت‌المجالس مي‌دانند و نه راهگشا در مسير گفت‌وگوهاي هسته‌اي. رايزني‌هاي هسته‌اي ميان ايران و شش كشور مقابل آن در مسير رو به جلو پيشرفت قرار دارد اما هنوز نمي‌توان ادعا كرد كه اين پيشرفت‌ها مي‌تواند در نهايت به موفقيت در اين ماراتن دو ساله بدل شود. ايران از يك سو بايد با شش كشور مقابل خود مذاكره كند و از سوي ديگر هم بايد منتظر اجماع ميان كشورهاي مقابل خود بماند. صبح روز گذشته براي نخستين‌بار در هشتمين دور از مذاكرات هسته‌اي، وزراي امور خارجه 1+5 در پله كوبرگ وين دور هم نشستند تا شايد بتوانند بر اختلاف‌هاي داخلي غلبه كرده و موضعي واحد را در برابر تهران اتخاذ كنند. در جريان دو سال گذشته هربار از يكي از مذاكره‌كنندگان كشورهاي مقابل ايران سوال شده است كه آيا اين 6 كشور در مساله يا مسائلي با هم اختلاف دارند، قويا اين خبر را تكذيب كرده و از اجماع داخلي ميان خود عليه ايران سخن گفته‌اند. با اين همه نشانه‌هاي بسياري وجود دارد كه طرف مقابل در درون خود نيز از اختلاف‌هاي بسيار رنج مي‌برد. در حالي كه امريكا تحريم‌ها را ابزاري در اختيار خود براي اعمال فشار بر ايران مي‌داند و حاضر به واگذاري تمام كارت‌هاي خود نيست، كشورهايي چون روسيه و چين به دنبال مذاكرات راستين و بده‌بستان جدي ميان دو طرف هستند، هرچند وزير امور خارجه چين مي‌گويد كه ايران و امريكا بايد براي رسيدن به توافق جامع هسته‌اي تصميم‌هاي سختي بگيرند اما همزمان همتاي آلماني وي هم براي نخستين‌بار تاكيد مي‌كند كه يا همه با دستان پر وين را ترك كرده و برنده خواهند شد يا همه بدون توافق اين دور را هم به پايان مي‌رسانند كه در اين صورت برنده‌اي وجود نخواهد داشت. پيش از اين نيز اشتاين ماير تاكيد كرده بود كه برخي طرف‌هاي حاضر در مذاكرات هنوز اراده كافي از خود را براي توافق نشان نداده‌اند.
9 جولاي، تاريخ طلايي جديد
توافقنامه موقت ژنو مصوب نوامبر 2013، در تاريخ 30 ژوئن براي سومين بار تمديد شد و امروز كه به هشتم جولاي منتهي شود، اين تمديد هم ازرونق افتاده است مگر آنكه تمديد چندساعته ديگري در كار باشد. طرف ايراني اين داستان از ابتدا تاكيد كرده است كه به بن‌بست زماني اعتقادي ندارد اما تمام تلاش خود را براي رسيدن به توافق تا تاريخ 9 جولاي به كار خواهد گرفت. بر اين اساس مي‌توان گفت كه ايران و 1+5 با توجه به اختلاف ساعت با ايالات متحده تا روز پنجشنبه براي حصول توافق جامع هسته‌اي فرصت دارند. برخي منابع خبري مي‌گويند كه احتمال حل مسائل باقي مانده تا پايان وقت سه‌شنبه هم وجود دارد و عده‌اي هم از اعلام حصول توافق و ورود به فاز اجرا در روز چهارشنبه برابر با 8 جولاي سخن مي‌گويند. ديدارها ميان وزراي امور خارجه ايران و 1+5 كه جمع آنها تا پايان روز يكشنبه جمع شده بود از صبح دوشنبه به شكل فشرده آغاز شد. گفت‌وگوها همچنان در فضايي جدي؛ فشرده و البته در قالب بده و بستان ادامه پيدا مي‌كند. در چند روز گذشته همگان از لزوم اراده سياسي براي شكل گرفتن توافق مي‌گويند اما يك منبع آگاه در اين خصوص مي‌گويد: تمام طرف‌هاي مذاكره‌كننده حاضرند جديت لازم را از خود نشان بدهند. اميدواريم كه اين تلاش گسترده از سوي همگان جواب دهد.
در حالي كه امروز پايان زمان تمديد توافقنامه موقت ژنو است اما تيم مذاكره‌كننده ايران اصرار دارد كه براي كار و پيشبرد پرونده در مسير ديپلماسي به ضرب‌الاجلي پايبند نيست. تيم ايران اعتقاد دارد كه حتي در شرايطي كه مبناي زماني بر اساس دغدغه امريكايي‌ها هم باشد پايان روز نهم جولاي را بايد به عنوان ضرب الاجل در نظر داشت. با وجود آنكه تمام نشانه‌ها از موفقيت اين دور از مذاكرات خبر مي‌دهد اما منابع آگاه تاكيد دارند كه در صورت عدم به نتيجه رسيدن مذاكرات در اين دور هم، پايان دنيا نخواهد بود.
پايان مذاكرات كارشناسان و مديران سياسي
سرانجام يك ماه و نيم مذاكره ميان كارشناسان ايران و 1+5 به پايان رسيد و ضمايم براي تصميم‌گيري‌هاي كلان در اختيار مديران سياسي قرار گرفت. يك منبع نزديك به تيم مذاكره‌كننده در اين خصوص به «اعتماد» مي‌گويد: كارشناسان ضمايم را به پايان رساندند. پرانتزهاي باقي مانده در 5 ضميمه هم به دست مديران سياسي رسيد و در جلسات فشرده آنها حل شد. تا لحظه تنظيم اين خبر، از مجموع پنج ضميمه چهار مورد حل و فصل شده است و تنها يك ضميمه فني با پرانتزهايي روبه‌رو است كه همزمان هم در جلسه وزراي امور خارجه و هم در جلسات چند ساعته علي اكبر صالحي، رييس سازمان انرژِي اتمي و ارنست مونيز وزير انرژي در حال بررسي و تلاش براي حل و فصل است.
حل مساله همزماني گام‌هاي ايران و 1+5
يكي از اصلي‌ترين گره‌هايي كه گفته مي‌شد مانع از رسيدن به توافق جامع هسته‌اي شده است، مساله همزماني اقدام‌هاي دو طرف بود. به نظر مي‌رسد كه اين گره در چند روز اخير حل و ديگر پرانتز بازي را در متن به خود اختصاص نداده است. يك منبع آگاه در اين خصوص مي‌گويد: ما در چند روز گذشته وقت چنداني را روي اين مساله متمركز نكرده‌ايم. دو طرف به اين توافق‌نظر رسيده‌اند هرزماني كه ايران عمل به تعهدات خود بر اساس برجام مورد توافق را آغاز كند، امريكا و اروپا هم بايد لغو تحريم‌ها را آغاز و همزمان با به پايان رسيدن اجراي تعهدهاي ايران آنها هم پروسه لغو كامل تحريم‌ها را عملي كنند. از نظر ما گره همزماني اقدام‌هاي دو طرف حل شده است.
توافق بله اما نه به هر قيمتي
ضربان توافق در وين بالا گرفته است اما هنوز يك جمله تكراري از زبان مذاكره‌كنندگان تمام كشورها به گوش مي‌رسد: اينجا هستيم كه توافق كنيم اما نه به هر قيمتي. در حال حاضر جان كري وزير امور خارجه امريكا 11 روز گذشته را در وين گذرانده است و به نظر نمي‌رسد كه اگر تا 9 جولاي مذاكرات به نتيجه نرسد، رييس دستگاه ديپلماسي امريكا بتواند روزهاي بيشتري را به حضور در وين اختصاص دهد. طرف ايراني اصرار دارد كه اگر همتاهاي او در اين مذاكرات، سياست تعامل را به جاي تقابل انتخاب كنند بي‌شك مي‌توان در چند روز آتي كار را به اتمام رساند. از چند روز پيش تيم‌هاي ايران و امريكا توپ‌ها را به زمين يكديگر انداخته‌اند و تاكيد دارند كه اين طرف مقابل است كه بايد گام آخر و تصميم سخت را بگيرد. يك منبع آگاه در اين خصوص مي‌گويد: امريكا بايد تصميم سخت را بگيرد كه توافق مي‌خواهد يا ادامه سياست‌هاي تهديد گونه گذشته را.
شوراي امنيت بايد تغيير رويه دهد
در چند روز گذشته به كرات گفته شده است كه چند روز پس از حصول توافق ميان ايران و 1+5، قطعنامه شوراي امنيت صادر و اين توافق را تاييد خواهد كرد. تيم مذاكره‌كننده ايران در دو سال گذشته در جريان مذاكرات همواره اعلام كرده است كه قطعنامه‌هاي شوراي امنيت كه عليه اين كشور صادر شده و به خصوص 6 قطعنامه تحريمي بايد از دستور كار خارج شده و پرونده ايران هرچه سريع‌تر از شوراي امنيت خارج شود. يك منبع آگاه در اين خصوص مي‌گويد: ما توافقي مي‌خواهيم كه شامل تغيير نگاه بنيادين شوراي امنيت به ايران شود. براي ما بسيار حائز اهميت است كه در پايان مذاكرات، شوراي امنيت با ايران به عنوان يك عضو معمولي جامعه جهاني برخورد كند. طرف مقابل ايران در شوراي امنيت بايد تصميم بگيرد كه آيا مي‌خواهد نسبت به ايران در سايه اين توافق تغيير رويه بدهد يا خير؟ جمهوري اسلامي ايران اعتقاد دارد كه پرونده هسته‌اي ايران بايد در وين و در آژانس بين‌المللي انرژي اتمي باقي بماند اما طرف مقابل با ارجاع اين پرونده از شوراي حكام به شوراي امنيت عملا كار را براي ايران سخت‌تر كرد. پرونده از وين به نيويورك رفت و امروز مذاكره‌كنندگان ايران در وين تلاش مي‌كنند اين پرونده را مجددا به اين شهر بازگردانند.
ايران و آژانس روابط جديدي را تجربه مي‌كنند
هياتي پنج نفره از آژانس بين‌المللي انرژي اتمي روز گذشته به تهران رسيد؛ هياتي كه برنامه سفر آن پس از حضور يوكيا آمانو، مديركل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي در تهران براي رايزني با رييس‌جمهور و دبير شوراي عالي امنيت ملي اعلام شد. در آن سفر آمانو و ايران بر سر راهكارهايي براي پايان دادن به پرونده مورد ادعاي غرب در خصوص ابعاد احتمالي نظامي به تفاهمي كلي دست يافتند. بهروز كمالوندي، سخنگو و معاون بين‌الملل رييس سازمان انرژي اتمي در اين خصوص مي‌گويد: ورود اين هيات براي مذاكره در خصوص جزييات تفاهمات صورت گرفته در سفر اخير «يوكيا آمانو» مديركل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي به تهران است. در اين هيات دو تن از دستياران ويژه «آمانو» به نام‌هاي «ترو واريانتا» و «كلنل تروتا» حضور دارند و قرار است اين هيات پنج نفره آژانس بين‌المللي انرژي اتمي در سفر يك‌روزه خود مذاكراتي با مسوولان سازمان انرژي اتمي كشورمان، نماينده دايمي ايران در آژانس و همچنين مسوولان شوراي عالي امنيت ملي داشته باشند. پيش از اين اعلام شده بود كه اين هيات آژانس بين‌المللي انرژي اتمي بامداد سه‌شنبه (امروز) تهران را ترك مي‌كند. آژانس بين‌المللي انرژِي اتمي كه در چند سال اخير رابطه پر فراز و فرودي را با ايران تجربه كرده است پس از تصويب توافقنامه موقت ژنو عملا وارد فاز همكاري‌هاي عملياتي‌تر بيشتري با ايران شد. در قريب يك سال و نيم گذشته گزارش‌هاي آژانس از نحوه اجراي توافقنامه موقت منصفانه بوده است و بر همين اساس به نظر مي‌رسد كه دو طرف اكنون به اين نتيجه رسيده‌اند كه مي‌توانند فاز همكاري‌ها را گسترش دهند. يك منبع آگاه در خصوص سفر آمانو و دستاوردهاي آن مي‌گويد: در اين سفر، آمانو در ديدار و گفت‌وگو با رييس‌جمهور و دبير شوراي عالي امنيت ملي در خصوص چگونگي اجراي تعهدهاي ايران بر اساس برنامه جامع اقدام مشترك هم رايزني‌هايي انجام داد.
جمهوري اسلامي ايران اعتقاد دارد كه در صورت همكاري آژانس بين‌المللي انرژي اتمي، پرونده ابعاد احتمالي نظامي برنامه هسته‌اي ايران در چند ماه قابل بسته شدن است. اين چندماه از نظر تيم‌هاي مذاكره‌كننده ايران و 1+5، پيش از روز اجرايي شدن توافق است.
تحريم‌هاي تسليحاتي روي ميز يا در حاشيه؟
از ابتداي دور هشتم مذاكرات هسته‌اي ميان ايران و 1+5 گفته شده است كه تحريم‌هاي تسليحاتي يكي از گره‌هايي است كه هنوز گشوده نشده است. در حالي كه ايران اصرار دارد اين مساله بايد در قالب مذاكرات هسته‌اي حل شود، طرف مقابل تاكيد مي‌كند كه مساله تحريم‌هاي تسليحاتي ربطي به مذاكرات هسته‌اي ندارد. در اين صورت سوالي كه مطرح مي‌شود اين است كه اگر اين تحريم‌ها به دليل برنامه هسته‌اي ايران اعمال نشده است پس دليل آن چه بوده است؟ يك منبع آگاه در اين خصوص مي‌گويد: يكي از اصلي‌ترين و مهم‌ترين پرونده‌هاي مورد بحث، تحريم‌هاي تسليحاتي بوده است. گفته مي‌شود كه هنوز اين گره كاملا باز نشده است.
كدام الگو براي تحقيق و توسعه؟
كار روي متن ضميمه فني برجام هنوز تمام نشده است. يك منبع آگاه روز گذشته به «اعتماد» گفته بود به دليل طرح مسائل جديد پس از مذاكرات لوزان است كه كار ضميمه فني تا اين اندازه طول كشيده است. به نظر مي‌رسد كه موضع ايران در خصوص ابعاد تحقيق و توسعه از لوزان تا وين تغييري نكرده است. در حالي كه برخي رسانه‌هاي غربي در چند روز اخير ادعا كرده بودند كه دو طرف در اين خصوص هم با اختلاف‌هايي روبه رو هستند اما يك منبع آگاه در اين خصوص مي‌گويد: فرمولي كه در لوزان براي تحقيق و توسعه بر سر آن تفاهم كرديم همچنان در برجام استوار خواهد بود. مساله تحقيق و توسعه در مسير رسيدن به توافق نهايي چالشي جدي محسوب نمي‌شود.
تلاش براي مماس شدن خطوط قرمز
شايد تا پايان امروز برابر با 7 جولاي ايران و 1+5 بتوانند بر چندمورد باقي مانده هم غلبه كرده و حصول توافق جامع هسته‌اي را اعلام كنند. گفته مي‌شود كه چند مورد باقي مانده با خطوط قرمز اعلام شده از سوي تيم‌ها در تماس است. يك منبع آگاه در اين خصوص مي‌گويد: هركشوري خطوط قرمز خود را دارد. اين خطوط قرمز هركشور هم براي ديگران محترم است. هنر ديپلماسي هم در اين است كه چگونه اين خطوط قرمز را به هم نزديك كنيم. در برخي موارد به حل مساله بسيار نزديك شده‌ايم و در برخي مسائل هم هنوز فاصله داريم.
تمديدي كه مورد علاقه هيچ‌كس نيست
يكي از سناريوهايي كه مي‌تواند محتمل باشد عدم حصول توافق تا پايان امروز برابر با 7 جولاي است. ايران و 1+5 مي‌گويند تا پايان وقت امروز به شكل فشرده تمام توان خود را به كار مي‌گيرند اما اگر توافق در 48 ساعت آتي محقق نشود باز همزمان بيشتري را به مذاكرات اختصاص خواهند داد. البته هيچ‌كس نمي‌داند اين زمان در امتداد دور جاري مذاكراتي خواهد بود يا پس از وقفه‌اي چند روزه از سر گرفته مي‌شود. با اين همه يك منبع آگاه در اين خصوص مي‌گويد: ترجيح ما اين است كه اين دور را تا زمان رسيدن به توافق ادامه دهيم و مذاكرات را قطع نكنيم.
تداوم كار روي متن قطعنامه شوراي امنيت
همزمان با برگزاري مذاكرات سياسي و فني براي رسيدن به متن تميز شده توافق جامع هسته‌اي به همراه پنج پيوست آن؛ تيم‌هاي مذاكره‌كننده ايران و 1+5 كار بر روي متن قطعنامه شوراي امنيت را هم كه بايد چند روز پس از حصول توافق به دست آيد، آغاز كردند. يك منبع آگاه در اين خصوص مي‌گويد: هنوز كار روي اين متن ادامه داشته و هنوز هم نهايي نشده است. هنوز مسائل حل نشده‌اي باقي مانده است. اين قطعنامه پس از حصول توافق هسته‌اي بايد در اختيار شوراي امنيت قرار بگيرد و بر همين اساس بايد متن آن ابتدا توسط ايران و پنج كشور اصلي عضو اين شورا تهيه و به توافق همگان برسد.
وزرا كلام آخر را بگويند
روز گذشته سرانجام ميزان پيشرفت در متن به جايي رسيد كه وزراي امور خارجه ايران و 1+5 در پله كوبرگ با هم ديدار عمومي برگزار كردند. روز گذشته تا لحظه تنظيم اين خبر محمد جواد ظريف با وزراي امور خارجه روسيه و امريكا ديدار دوجانبه برگزار كرد و با فدريكا موگريني، مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا هم ديداري كوتاه داشت. عصر روز گذشته به وقت وين بود كه وزراي امور خارجه در نخستين نشست عمومي اين دور كنار هم نشستند تا هم از توافق‌هاي چشمگير به‌دست‌آمده مطلع شوند و هم از آخرين پرانتزهايي كه باقي مانده است. پرانتزهاي نهايي كه تعداد آنها انگشت شمار شده است، روي ميز وزرا قرار مي‌گيرند تا شايد آخرين چكش كاري‌هاي بزرگان بتواند به پايان آنها موكول شود. تا لحظه تنظيم اين خبر مشخص نيست كه آيا وزراي امور خارجه به خصوص روساي دستگاه‌هاي ديپلماسي تروييكاي اروپايي امروز هم در وين مي‌مانند يا خير؟ ظاهر امر حاكي از اين است كه اگر از ميزان اختلاف‌ها كاسته شود همه در وين مي‌مانند تا با دستان پر و با اعلام حصول توافق به پايتخت‌ها بازگردند. برخي رسانه‌هاي روسي از احتمال ترك كوتاه‌مدت وين توسط وزير امور خارجه روسيه و بازگشت وي در كمتر از 24 ساعت به مذاكرات خبر مي‌دهند.
∎