اهمیت و اهداف سفر رئیس جمهوری به آفریقا در یک نگاه

این سفر  در راستای تقویت همکاری‌ها با کشور‌های قاره آفریقا و در پاسخ به دعوت رسمی روسای جمهور کنیا (شرق آفریقا)، اوگاندا (شرق آفریقا) و زیمبابوه (جنوب آفریقا) از رئیس جمهوری کشورمان صورت می‌گیرد.

به گزارش سرویس بین الملل خبرگزاری صدا و سیما؛ این نخستین سفر یک رئیس جمهور ایران به قاره آفریقا پس از ۱۱ سال است که در راستای سیاست خارجی جامع، متوازن و مبتنی بر همگرایی در عین چندجانبه‌گرایی اقتصادی دولت سیزدهم، با هدف افزایش حضور ایران در اقتصاد حدود ۶۰۰ میلیارد دلاری قاره آفریقا صورت می‌گیرد.

دیدار دوجانبه روسای جمهور، برگزاری نشست‌های مشترک هیات‌های عالی رتبه دو کشور، امضای اسناد همکاری و تشریح نتایج رایزنی‌های رسمی در نشست مطبوعاتی مشترک بخش از برنامه‌های آیت‌الله رئیسی در سفر به کشور‌های کنیا، اوگاندا و زیمبابوه است.

قاره آفریقا با پنجاه و چهار کشور از نظر تعداد کشورها، اولین قاره جهان و از لحاظ وسعت و جمعیت دومین قاره محسوب می‌شود.

طبق بررسی‌ها در آینده نزدیک قاره آفریقا به‌علت داشتن ۱۸ درصد از کل جمعیت جهان و افزایش رشد جمعیت به قدرتی بزرگ در جهان تبدیل خواهد شد.

آمار‌ها نشان می‌دهد قاره آفریقا دارای ۳۰ درصد از ذخایر معدنی، ۴۰ درصد طلا و ۹۰ درصد از کروم و پلاتین جهان است. همچنین بزرگترین ذخایر کبالت، الماس، پلاتین و اورانیوم در جهان در این قاره وجود دارد.

همچنین آفریقا دارای ۶۵ درصد از زمین‌های قابل کشت در جهان، ۱۰ درصد از منابع آب‌شیرین تجدیدپذیر و ۱۲ درصد از ذخایر نفت دنیا است.

همچنین کشور‌های این قاره از بلوک رایِ قابل توجهی در نهاد‌ها و سازمان‌های مهم بین المللی نظیر سازمان ملل متحد برخوردار باشند.
شمار زیادی از ۵۴ کشور قاره آفریقا، عضو سازمان کنفرانس اسلامی هستند و قریب به اتفاق آن‌ها از اعضای جنبش عدم تعهد محسوب می‌شوند.

اولویت توسعه روابط با قاره آفریقا در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، رنگ جدیدی گرفته و از حالت آفلاین خارج شده است.

سفررئیس جمهور کشورمان به قاره آفریقا و انجام مانور‌های هدفمند در حوزه قدرت نرم و دیپلماسی عمومی در مورد پیوند‌های تاریخی ایران و ملل آفریقایی، می‌تواند فضای مساعدی را جهت توسعه نفوذ و همکاری‌های ایران و این دسته از کنشگران در عرصه بین المللی ایجاد کند و در نوع خود فرصت‌های قابل توجهی را پیش روی کشورمان قرار دهد.

تجارت با آفریقا رونق گرفته، اما سهم ایران از بازار آفریقا همچنان اندک است

براساس آماری که تا الان وجود دارد، حجم روابط تجاری بین ایران و کشور‌های آفریقایی نسبت به سال قبل دو برابر افزایش یافته و از حدود ۶۰۰ میلیون دلار در سال به بیش از یک میلیارد و ۳۰۰ میلیون دلار رسیده است. این بدین معنی است که ارزش مبادلات تجاری ایران با ۵۵ کشور آفریقایی حدود یک دهم عراق است.

در سال‌های ۱۳۸۴ و ۱۳۸۵ روابط ایران و قاره آفریقا به لحاظ تجاری افزایش داشته، اما از سال ۱۳۸۶ روابط اقتصادی ایران و آفریقا تحت تاثیر بحران اقتصادی و تحریم‌های ظالمانه علیه ایران کاهش یافته است.

با توجه به برنامه‌ریزی‌ها و اقدامات صورت گرفته پیش بینی می‌شود که میزان تجارت ایران با کشور‌های قاره آفریقا در سال جاری به بیش از دو میلیارد دلار افزایش یابد.

چهارمنطقه شمال آفریقا، آفریقای جنوبی، غرب آفریقا و آفریقای مرکزی در ریل‌گذاری جدید دولت سیزدهم کارویژه‌های اقتصادی، سیاسی و فرهنگی یافته و بر مبنای ویژگی‌های منحصر به فرد خود به نقطه هدف در سیاستگذاری دولت تبدیل شده‌اند.

کشور‌های آفریقایی سالانه بیش از ۶۰۰میلیارد دلار واردات دارند از این حجم واردات ۱۰۰ میلیارد دلار تنها به نفت و مشتقات آن مربوط است.
اگر ایران موفق شود تنها ۱ درصد از این بازار را نیز از آن خود کند، سالانه ۶ میلیارد دلار کسب خواهد کرد.

آفریقا در کانون رقابت قدرت‌های جهان قرار گرفته است

دسترسی به کانال سوئز، تنگه جبل الطارق، باب المندب و دماغه امیدنیک، این قاره را به مرکزی برای رقابت همه کشور‌ها تبدیل کرده است.
شرقی‌ترین قسمت قاره آفریقا که صد‌ها کیلومتر در قلب اقیانوس هند پیشروی کرده است یکی از استراتژیک‌ترین نقاط جهان است که از جنوب به اقیانوس هند و از شمال به دریای سرخ راه دارد و به این منطقه شاخ آفریقا می‌گویند.

قبلاً در آفریقا فقط فرانسه و انگلیس و به میزان کمتری بلژیک فعالیت داشت و فعالیت دیگر کشور‌های غربی و اروپایی در آفریقا بسیار محدود و ناچیز بود، اما الان آفریقا محل رقابت بسیاری از کشور‌های بزرگ اقتصادی است.

آمریکا، چین، ترکیه، روسیه و حتی ژاپن، برزیل و هند در حال رقابت اقتصادی در بازار‌های آفریقایی هستند. فعالیت ترکیه و چین در آفریقا تا بدان حد است که تاکنون هم آنکارا و هم پکن میزبان نشست سران آفریقا بوده‌اند.

کشور چین که در سال ۲۰۰۰ میلادی جز شرکای دسته چندمِ قاره آفریقا بود، به قدری این قاره و توسعه مناسبات با آن را مهم ارزیابی می‌کند که در سال ۲۰۰۹ میلادی توانست به شریک اول تجاری قاره آفریقا تبدیل شود. رتبه و جایگاهی که هم اکنون نیز آن را در اختیار دارد.

چین سرمایه گذاری مستقیم قابل توجهی در پروژه‌های زیربنایی آفریقا داشته و وام‌های بلاعوض زیادی به کشور‌های آفریقایی اعطا کرده و در حال تحکیم و گسترش نفوذ خود در این قاره است. ارزش کل تجارت چین و آفریقا از ۱۰ میلیارد دلار در سال ۲۰۰۰ به رقم ۱۹۰ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۷ افزایش یافته است.

راهبرد چین در عرصه بین الملل بر پایه الگوی رشد اقتصادی و گسترش حضور منطقه‌ای و جهانی بنا شده است. با توجه به منابع طبیعی غنی کشور‌های آفریقایی، چین اهداف راهبردی را در آفریقا دنبال کرده و انگیزه‌های پکن نسبت به گذشته بیش‌تر شده است.

گزارش «مؤسسه مکنزی» در ژوئن ۲۰۱۷ به فعالیت بیش از ده هزار شرکت متعلق به کشور چین در آفریقا اشاره می‌کند.

چین قصد دارد با اجرای پروژه موسوم به " یک کمربند، یک راه " یا جاده ابریشم جدید و پیوند منافع بیش از ۱۳۰ کشور جهان از طریق جاده‌ها، راه آهن و زنجیره‌های دریایی با اقتصاد چین، بر قدرتش بیافزاید. ۳۹ کشور آفریقایی و کمیسیون اتحادیه آفریقا توافق همکاری با این پروژه را امضا کرده اند و انتظار می‌رود که کشور‌های آفریقایی دیگری نیز به این جرگه بپیوندند. چین با این رویکرد به عنوان یکی از بزرگ‌ترین سرمایه گذاران در زیرساخت آفریقا تبدیل شده است.

آمریکا به دنبال گسترش بازار‌های کالا و خدمات آمریکایی در آفریقا، تسهیل و تقویت توسعه اقتصاد آفریقا از طریق افزایش تجارت جهانی، منطقه‌ای و دوجانبه است. کشور‌های آفریقایی فرصت‌های بسیاری را برای مشاغل ایالات متحده به عنوان یک بازار نوظهور برای صادرات ایجاد کرده است.

یک ربع قرن بعد از فروپاشی شوروی، روسیه به رهبری «پوتین» از آرزو‌های جدید خود نسبت به آفریقا پرده برداشت. روسیه در پی آن است تا با بازگشت به آفریقا، در میدان رقابت با بازیگران بزرگ عقب نماند و بار دیگر جایگاه سابق اتحاد جماهیر شوروی را در آفریقا کسب نماید.

حضور آمریکا در قاره سیاه بر اساس سرمایه گذاری در زیرساخت‌ها و تقویت بنیه نظامی جهت مبارزه باصطلاح با تروریسم شکل گرفته است. آمریکا خواهان تجارت و توافق‌های دو جانبه با کشور‌های آفریقایی است. ایالات متحده به دنبال تحکیم جای پای خود در آفریقا بر اساس کم رنگ کردن نقش قدرت‌های بزرگ هم، چون چین و روسیه در این منطقه است.

راهبرد مشترک اتحادیه اروپا و اتحادیه آفریقا در سال ۲۰۰۷ در لیسبون به تصویب رسید. هدف این راهبرد، همکاری دو جانبه مشترک برای حل مشکلات آفریقا اعلام شده است. حجم روابط تجاری بین اعضای اتحادیه اروپا و کشور‌های آفریقایی نشان دهنده رقم ۲۸۰ میلیارد دلاری است.

هند و آفریقا روابط بین خود را در زمینه‌های مختلف از جمله کمک‌های بشر دوستانه، نیرو‌های حافظ صلح، بورسیه‌های دانشجویی و سرمایه گذاری در بخش‌های دولتی و خصوصی تعریف کرده اند.

روابط هند با کشور‌های آفریقایی در دوره نخست وزیری «نارندرا مودی» وارد عرصه جدیدی شد. وی تعامل بین هند و کشور‌های آفریقایی را بر پایه‌های صنعت، فن آوری و اطلاعات، آموزش، بهداشت، کشاورزی، همکاری‌های امنیتی و اطلاعاتی و امور مالی و ... توسعه داد. سیاست هند در قبال آفریقا از طریق مجموعه‌ای از بازیگران مختلف شامل شرکت‌های دولتی، شرکت‌های خصوصی، سازمان‌های مردم نهاد و دیاسپورای هندی (هندی تبار‌های مقیم آفریقا) دنبال می‌شود.

دریک چنین شرایطی می‌توان انتظار داشت که یکی دیگر از نتایج سفر رئیس جمهوری به آفریقا بازیابی نقش و جایگاه ایران در قاره جوان و عقب نماندن از رقبای منطقه‌ای و بین المللی خواهد بود. احمد کاظم زاده