به گزارش خبرگزاری صداوسیما؛ بررسی وضعیت آبی استان سیستان و بلوچستان، اقدامات دولت برای استیفای حقابه ایران از رودخانه هیرمند و ابعاد آن موضوعاتی بودند که در گفتگوی ویژه خبری به آن پرداخته شد.
مجری: مهم‌ترین جزئیات معاهده ۱۳۵۱ حقابه ایران از هیرمند چیست؟
آقای وطن فدا مدیرکل دفتر رودخانه‌های مرزی وزارت نیرو: قراردادی که در سال ۱۳۵۱ بین دو کشور امضا شده اولا رسمیت کامل دارد یعنی در مجلس‌های دو کشور تصویب شده و در سال‌های گذشته هم کمیته‌ای تحت عنوان کمیته متشرک کمیساریای آب هیرمند بین دو کشور فعال و ۲۶ نشست مشترک نیز برگزار شده است. مبنای حقابه‌ای که برای ایران در معاهده ۱۳۵۱ دیده شده مبتنی بر گزارش‌هایی برای تامین آب آشامیدنی، کشاورزی و دامپروری بوده که پیش از قرارداد نیز مورد قبول طرفین بوده است. ۸۲۰ میلیون متر مکعب در سال طبق قراداد در سال‌های آبی نرمال تعریف شده داریم و در سال‌های گذشته بر اساس آمار‌های رسمی بین المللی میزان بارش و تصاویر ماهواره‌ای در مورد پوشش برف در کوه‌های بالادست رودخانه در زمستان سال گذشته و سال‌های قبل و همینطور تصاویر ماهواره‌ای که از گذشته از دریاچه پشت سد کجکی که مخزنی است که بر اساس معاهده تعریف شده که میزان حقابه ایران بر اساس میزان آب ورودی بالادست سد کجکی تامین می‌شود ما این تصاویر را داریم جمع بندی که داریم که در جلسات با طرف افغان بار‌ها اعلام کردیم که حقابه ما متناسب با سال نرمال بایستی تعریف شود و رها سازی شود. متاسفانه در دو سال گذشته سال آبی ۹۹ و ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱ در یکسال اول ۳۲ میلیون و در سال آبی ۱۴۰۰-۱۴۰۱ بیست و هفت میلیون متر مکعب عملا آب به ایران وارد شد یعنی فاصله معنی داری با حقابه دارد امسال هشت ماه اول سال آبی جاری کمتر از یک میلیون مکعب آب دریافت کردیم و عملاً علی رغم اینکه آب پشت سد کجکی بارندگی و همه شرایط مناسب بوده ما عملا حقابه دریافت نکردیم.
مجری: شما در کدام منطقه از استان سیستان و بلوچستان فعالیت جهادی می‌کنید؟
آقای محمد غفوری فعال جهادی: ما و دیگر دوستان گروه جهادی بیش از ۲۵ سال است که در استان سیستان و بلوچستان متمرکز هستیم و به تمامی مسائل این استان آشنا هستیم.
مجری: وضعیت آبی روستا‌های سیستان و بلوچستان را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
آقای محمد غفوری فعال جهادی: بعد از وضعیت قرمز کلمه‌ای که راجع به بحران باید نام برد وضعیت آبی مردم سیستان بعد از قرمز است، تصور کنید که سه سال است که هیچ گونه آبی وارد منطقه نشده و آب‌هایی که بوده به طور کل توسط مردم صرفاً برای شرب مصرف شده، هیچ گونه منبع فعلی وجو د ندارد روستا‌ها آبشان قطع شده و آن روستا‌های دور افتاده ایی هم که به صورت سقایی آب رسانی شود در منطقه به ندرت و سختی این اتفاق برایشان می‌افتد. شبکه لوله کشی وجود دارد، اما آب قطع است بسیاری از روستا‌ها آبشان دو روز قطع است و یک روز بعد می‌آید و مجبور هستند تانکر و دبه و قابلمه هایشان را جمع کنند که آب به محض اینکه می‌آید پر و بعد استفاده کنند، یکسری از روستا‌ها هم با تانکر یعنی با کامیون به صورت سقایی قراراست آب رسانی کنند که تعدادی انجام نمی‌شود، دلیل اصلی هم معضل سوخت در منطقه است، چون سوخت به شدت بحران است در آن منطقه کامیون‌ها ترجیح می‌دهند آب را نرسانند شانه خالی کنند از این اتفاق وگرنه اوضاع بسیار بحرانی است.
مجری: حاصل نشست‌ها با توجه به اینکه می‌گویید در سال‌های ۹۹ و ۱۴۰۰، ۱۴۰۱ آن چیزی که باید محقق می‌شده به وقوع نپیوسته، نشست‌ها چه زمانی برقرار شده و حاصل این نشست‌ها چه بوده است؟
آقای وطن فدا مدیرکل دفتر رودخانه‌های مرزی وزارت نیرو: ما از ابتدای دولت سیزدهم تاکنون سه نشست کمیساریا داشتیم، دو نشست در افغانستان، یک نشست در تهران. ما مطالبات خودمان را بر اساس اطلاعاتی که دریافت کردیم تصاویر ماهواره‌ای سایت‌های بین المللی مطرح کردیم طرف مقابل تاکنون در جلسات دو رویکرد داشته اول اینکه در تمام جلسات معاهده را به رسمیت می‌شناسند و نظرشان این است که ما طبق معاهده خودمان را موظف می‌دانیم که حقابه ایران را رها سازی کنیم و عمل کنیم، ولی متاسفانه در عمل ما شاهد عکس این رفتار بودیم چرا که دیدیم همانطور که در گزارش ملاحظه فرموید آقای وزیر نیرو فرمودند جریان آبی که می‌توانست حقابه ایران را تامین کند پشت سد کمال خان منحرف شد که عملا از دسترس ما خارج شد.
مجری: جدیدترین نشست و دیدار چه زمانی بوده است؟
آقای وطن فدا مدیرکل دفتر رودخانه‌های مرزی وزارت نیرو: آخرین نشست در ۲۷ و ۲۸ اسفند سال گذشته در کابل بود که به دلیل صورت جلسه آن امضا نشد چرا که در عمل آن چیزی که مدنظر ما بود محقق نشد.
مجری: در این نشست پرسش شد که چرا آن چیزی که اشاره کردید مورد توافق دو طرف است، در اجرا دچار مشکلاتی می‌شود و اجرا نمی‌شود؟
آقای وطن فدا مدیرکل دفتر رودخانه‌های مرزی وزارت نیرو: در همه جلسات یکی دو سال گذشته که با طرف افغان برگزار شده، مقامات ارشد نظرشان این است که ما متعهدیم به اجرای قرارداد، ولی توجیهی که گاهی اوقات آورده می‌شود یک این است که آب کم است و وضعیت بارندگی‌ها خوب نبوده پاسخ این را به صورت مستند تصاویر ماهواره‌ای اعلام کردیم که جریان آب و بارندگی مناسب بوده و کفایت می‌کرده برای اینکه حقابه ایران رهاسازی شود نکته دومی که گاهی اوقات گفته می‌شود این آب رها سازی شده و ایران تحویل گرفته است.
مجری: دولت جمهوری اسلامی ایران به جز تصاویر ماهواره‌ای امکان سنجش دیگری دارد؟
آقای وطن فدا مدیرکل دفتر رودخانه‌های مرزی وزارت نیرو: پاسخی که ما داشتیم این بود که تصاویر ماهواره‌ای نشان می‌دهد که اصلا آبی به سمت ایران جریان پیدا نکرده، یک رکن اصلی معاهده این است که تعیین سال آبی بر اساس ایستگاه اندازه گیری که بالادست سد کجکی تعریف شده ایستگاه‌های دیگری در مرز ایران پیش بینی شده که باید احداث شود که مشخص کند این ایستگاه‌ها اندازه گیری می‌کنند که چه مقدار آب تحویل گرفتیم، ما بار‌ها درخواست کردیم که این ایستگاه‌ها را مشترک بسازیم و مشخص کنیم تابستان سال گذشته در مرداد نشست کمیته فنی را در زابل با طرف افغان برگزار کردیم صورتجلسه کردیم و چه اقداماتی باید صورت گیرد آن چیزی که مربوط به تعهدات طرف ایرانی بوده ما انجام داده ایم، اعلام کرده ایم و قرار بوده که سه ماه بعد آن‌ها اظهار نظر کنند از آن سه ماه الان بیشتر از ۸ ماه می‌گذرد ما هنوز پاسخی دریافت نکردیم ما توقع و انتظارمان همین فرمایشی است که داشتید، اینکه تعهداتی که در جلسات رسمی مقامات دارند در عمل ما شاهد باشیم، آن چیزی که امروز شاهد بودیم آقای رئیس جمهور ورود پیدا کردند به این برمی گردد در دوره‌های گذشته کمیساریا یک موقع در سطح مدیران کل بین دو کشور برگزار می‌شد، موقع نتیجه نرسیدن در حد معاونین وزار برگزار می‌شد، سال گذشته آقای محرابیان شخصاً حضور پیدا کردند درسفری که به کابل داشتند و ما مقام‌های ارشد در آنجا صحبتی داشتند در آنجا هم مقامات ارشد به صراحت اعلام کردند که ما هم حقابه را قبول داریم و هم اجازه نمی‌دهیم آبی که وجود دارد به سمت گود زره برود که در گزارش ملاحظه شد، ولی متاسفانه در عمل در ۸، ۹ ماه گذشته ما نه تنها جریانی که انتظار داشتیم اتفاق نیفتاده بلکه حتی پاسخ مکاتبات هم به نحوی داده می‌شود که نشان می‌دهد که دو رویکرد را ما عملا شاهد هستیم در مطالعات در صحبت‌های شفاهی مقامات قبول می‌کنند حقابه را، ولی در عمل و در یادداشت‌هایی که داده می‌شود به نحوی عمل می‌شود که نشان می‌دهد دوگانگی در رفتار طرف مقابل را ما شاهد هستیم.
مجری: شما در کدام قسمت استان سیستان و بلوچستان فعال هستید و در آن قسمتی که فعالیت می‌کنید شرایط به جهت تامین آب و منابع آبی چطور است؟
آقای جواد گزمه فعال اجتماعی در سیستان و بلوچستان: شرایط استان بحرانی است و در حال حاضر از بحران گذشته و در حال تبدیل به فاجعه است یعنی تا دو سه ماه دیگر اگر کاری انجام نشود عملاً آب تمام شده و هیچ آبی از جایی نداریم بعد خیلی وضعیت بحرانی است، کوچ اجباری انجام می‌شود جوانان سیستان و بلوچستان همه دارند کوچ می‌کنند عملا آنجا مرز خالی می‌شود متاسفانه تا الان مسئولین هیچ راهکاری برای تامین آب شرب و آب کشاورزی، آب صنعت، آب دامپروری نداشته اند، و هیچ عملکردی در این رابطه ندارند، متاسفانه می‌گویند که از چاه ژرف و ... تامین می‌شود، ولی هنوز وارد شبکه نشده و تامین نشده است.
مجری: با توجه به نشست‌هایی که برگزار می‌شود و توافقاتی که می‌شود چرا در اجرا به شکل دیگری در می‌آید و فکر می‌کنید مهم‌ترین موارد کدام‌ها هستند؟
آقای حجت میان آبادی کارشناس هیدروپلتیک: سوال بسیار کلیدی است برای اینکه پاسخ این سوال را دهیم اجازه دهید مباحث را به دو سطح ملی در افغانستان و فراملی و بین المللی در منطقه تقسیم بندی کنم که مشخص شود که چرا علی رغم برگزاری نشست‌های متعدد ما هنوز نتواستیم همکاری مطلوب را بین ایران و افغانستان داشته باشیم، از منظر ملی افغانستان کشوری است که از منظر ژئوپولتیک محصول در خشکی است، اما یک ویژگی مهم دارد که منابع آبی نسبت به کشور‌های همسایه غنی‌تر است، نکته مهم این است که افغانستان نسبت به تمام کشور‌های همسایه موقعیت بالادستی دارد این ویژگی ژئوپولوتیکی باعث شده که آب در طول تاریخ به یک ابزار سیاسی برای دولتمردان افغانستان تبدیل شود بر این اساس که بتوانند با استفاده از اهرم آب عقب ماندگی‌ها و یا ضعف‌ها و یا قدرت خودشان را در بخش سیاسی جبران کنند بر این اساس ما باید دقت کنیم دچار خطا‌های شناختی استراتژیک می‌شویم یک مسئله آب در افغانستان مسئله طالبان نبوده، نیست و نخواهد بود یعنی هر دولتی پساطالبان قبل طالبان و خود طالبان آب ابزار سیاسی برایش بوده نکته دوم این است که در مسئله آبی افغانستان صرفا با ایران نیست، با پاکستان مشکل دارد با کشور‌های آسیای مرکزی هم مشکل آبی دارد، اما بیشترین چالش آن قطعا با جمهوری اسلامی است نکته بعدی این است که، چون آب به ابزار سیاسی تبدیل شده این مسئله صرفاً به حوزه آبریز هیرمند و رودخانه هیرمند محدود نمی‌شود ما از پنج حوزه آبریز افغانستان با دو حوزه مشترک هستیم حوزه آبریز هیرمند و حوزه آبریز هریرود بر این اساس تقلیل دادن مسئله مناسبات هیدروپولوتیکی افغانستان به طالبان به صرفاً ایران و به رودخانه هیرمند یک خطای شناختی استراتژیک است نکته آخر در حوزه مسائل ملی افغانستان این است که حوزه آبریز هیرمند سرشاخه‌های متعددی دارد، هیرمند و حوزه‌های متعدد قرارداد و معاهده ۱۳۵۱ فقط بر روی شاخه هیرمند است و متاسفانه بر سرشاخه‌های دیگر هیرمند که بتواند تامین آب پایدار را برای حوزه محیط زیست و اصطلاحا تالاب بین المللی هامون داشته باشد از قرارداد صحبتی نمی‌کند بر این اساس مسئله آب صرفا نمی‌تواند به آب شرب و معاهده ۱۳۵۱ و زراعت محدود شود ما در رودخانه فراهیم یکی از سرشاخه‌های مهم هیرمند دومین سرشاخه مهم هیرمند است و منبع اصلی تغذیه کننده تالاب هاست، و اگر این سد وارد مدار شود می‌تواند اوضاع سیستان و خراسان جنوبی را محدود کند بر این اساس ما در حوزه ملی باید به این مسئله دقت کنیم، نکته بعدی در حوزه مسائل فراملی ما دچار این خطای شناختی هستیم، آب در طول تاریخ ابزار نفوذ کشور‌های خارجی در افغانستان بوده دو ابر قدرتی به نام آمریکا و شوروری تصمیم داشتند به خاطر موقعیت ژئوپولوتیکی افغانستان این کشور را اشغال نظامی کنند که نتوانستند بر این اساس شواهد متعدد تاریخی نشان می‌دهد که یکی از بزرگترین سرمایه گذاری‌های خارجی بین المللی در حوزه آب در قرن بیستم در افغانستان داشتیم، رقابت بین آمریکا و شوروی برای نفوذ در افغانستان با پروژه‌های سد سازی، ارتش آمریکا می‌آید پروژه‌ای تعریف می‌کند به نام پروژه دره هلمند این برای دوران جنگ سرد بوده در دوران پسا طالبان و اشغال آن اصطلاحاً توربین سوم سد کجکی؟ نیرو‌های بریتانیا با پنج هزار سرباز ناتو نصب می‌کنند سد ۵۰۰ میلیون دلاری را ارتش امریکا کمک می‌کند، در دوران اشرف غنی هم هند برای نفوذ در افغانستان ۳۰۰ میلیون دلار پول می‌دهد که سد سلمان را بر روی حریر رود بر روی ایران افتتاح کند نکته بعدی سد کمال خان ماحصل سرمایه گذاری و ورود شرکت‌های ترکیه است.
مجری: فکر می‌کنید نقش سد کمال خان در این قائله چیست؟
آقای وطن فدا مدیرکل دفتر رودخانه‌های مرزی وزارت نیرو: بحث‌های مفصلی راجع به قضیه آب در افغانستان می‌توانیم داشته باشیم، نشست‌های متعددی اگر گذاشته شود ابعاد مختلف قضیه رودخانه هریرود و بحث هامون، که این‌ها بایستی به صورت جمعی با یکدیگر در آید، نکته مهمی که در مورد سد کمال خان گفتنی است، طراحی سد کمال خان در همان سالی انجام شده و اسنادی که موجود است که قرار داد امضا شده یعنی بحث دیروز و امروز نیست این یک رویکردی را نشان می‌دهد که در افغانستان وجود داشته سیاستی بوده که در زمانی که آمریکا در افغانستان فعال بوده و دولت ایران هم دولتی همسو با آمریکا بوده در سال ۱۳۵۱، اینکه رویکرد آمریکا در منطقه حتی در زمانی که دولتی در ایران حاکم بوده که همسو با آمریکا بوده باز هم به نفع ملت ایران نبوده و این عملکردی که الان ما از سد کمال خان مشاهده می‌کنیم یک سابقه تاریخی دارد نکته دوم اینکه ابعاد و دریچه‌ها و تاسیساتی که بر روی سد کامل خان ایجاد شده مشکل جدی برای رها سازی آب دارد برای این موضوع ما در جلسات رسمی به طرف مقابل اعلام آمادگی کردیم که اصلاحاتی اگر لازم است از دید ما لازم است و طرف مقابل را هم دعوت به این کار کرده ایم که مشترکاً ملاحظاتی که مربوط به تامین حقابه و رها سازی حقابه از طریق سد کمال خان است را مشترکاً انجام دادیم ما اعلام آمادگی کردیم طرف مقابل در سفری که آقای مهندس محرابیان به کابل داشتند گفتند ما بررسی می‌کنیم اگر لازم بود مشترکاً این کار را انجام دهیم، ولی هنوز خبری از آن طرف نداریم ما این را به عنوان یکی از مطالبات می‌دانیم و ورود جناب آقای رئیس جمهور ما بحث از این جهت درست می‌دانیم و به نظر روندی که اتفاق افتاده رسیده به اینجا که موقعی که پیگیری‌ها در سطوح مختلف به عنوان یک مسئله حاکمیتی آقای رئیس جمهور ورود پیدا کردند و عملاً انتظار داریم همانطور که آقای رئیس جمهور فرمودند اگر آبی پشت سد کجکی وجود دارد که به نظر ما وجود دارد باید رها سازی کنند، اگر ادعا می‌شود که آبی وجود ندارد ما اعلام آمادگی کردیم که تیم کارشناسی بازدید از منطقه داشته باشند.
نظر شما