اعضای هیئت داوران دوره پانزدهم جایزه جلال را محمدرضا سنگری، راضیه تجار، حسین فتاحی، حمید حسام، اکبر صحرایی، محمد سرشار، سعید فخرزاده، مهدی کرد و فیروزجایی تشکیل داده‌اند و دبیر علمی این دوره نیز وجیهه سامانی است.
از دوره اول این رویداد که در سال ۱۳۸۷ همزمان با سالروز تولد جلال آل‌احمد برگزار شد، تاکنون بررسی‌های مختلفی در این باره انجام شده است.
بار‌ها درباره تغییر و نزول ارزش مالی جوایز از ۱۱۰سکه تا مبلغ نقدی ۲۵۰ میلیون تومان، تغییر مسئول برگزارکننده جشنواره از خانه کتاب به بنیاد شعر و ادبیات داستانی درباره انصراف از حضور یک کتاب تا پس دادن جایزه‌ها یا درباره مخفی بودن داوران در برخی دوره‌ها و نحو‌ه ارسال کتاب‌ها از طرف خود نویسنده به جای انتخاب توسط خانه کتاب مباحثی مطرح شده است. از نقد‌هایی که به این جشنواره دولتی شده، این است که داوران به طیف خاصی از تفکرات سیاسی و اجتماعی توجه دارند؛ حال آنکه در یک دوره بیشتر جوایز به طیف جریان سیاسی و فکری غیرهمسو با حاکمیت تعلق گرفت و این‌بار مورد انتقاد برخی از جمله مرحوم سعید تشکری قرار گرفت. دلیل انتقاد این بود که می‌گفتند جایزه جلال باید رواج‌دهنده افکار و نظرات آل‌احمد باشد و نباید از اهداف تبیین شده عدول کند.
زنان و جوایز.
اما در این مجال می‌کوشیم به دو موضوع «میزان و کیفیت حضور بانوان در این رویداد» و «جوایز تعلق گرفته به آثار مستندنگار» نگاهی بیندازیم.
روز یک‌شنبه ۱۸ دی‌ماه نشست خبری جایزه جلال در خانه کتاب و ادبیات ایران با حضور علی رمضانی، مدیرعامل خانه کتاب و ادبیات ایران و وجیهه سامانی، دبیر علمی جشنواره برگزار شد. طی این نشست، اسامی نامزد‌های پانزدهمین دوره به شرح زیر اعلام شد.
در بخش نقد ادبی، نامزد‌ها از این قرار هستند:
«تماشای روایت: بررسی تحلیلی روش انتقال عناصر داستان از روایت به درام»، نوشته مجید آقایی، انتشارات علمی و فرهنگی
«خودانتقادی ادبی: رساله‌ای در نقد خویشتن در عرصه ادبیات»، نوشته مهرداد نصرت
«فرهنگ عامه درآمدی بر ادبیات تطبیقی: خاستگاه، مبانی نظری، چالش‌ها»، نوشته منصور پیرانی، انتشارات دانشگاه شهید بهشتی
ابوالفضل حری، محمود بشیری و جواد کاموربخشایش داوری این بخش را برعهده داشتند.
نامزد‌های بخش مستندنگاری نیز این آثار هستند:
«اینجا سوریه است: صدای زنان راوی جنگ»، نوشته زهره یزدان پناه، انتشارات راه‌یار
«پاییز آمد»، نوشته گلستان جعفریان، انتشارات سوره مهر
«سازمان سیاسی بهائیت»، نوشته حمیدرضا اسماعیلی، مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی
«عقیله»، نوشته الهام امین، به‌نشر
«نبرد تنگه‌ها»، نوشته مصطفی رحیمی، نشر شهید حسن باقری
بهناز ضرابی‌زاده، مهدی کاموس و گلعلی بابایی داوری این بخش را برعهده داشتند.
در بخش داستان کوتاه نامزد‌ها اینگونه معرفی شدند:
«راننده رئیس‌جمهور و چند داستان دیگر»، نوشته سلمان کدیور، شهرستان ادب
«گور گم و چند داستان دیگر» نوشته عماد عبادی، انتشارات نظام‌الملک
«ویروس عاشق»، نوشته مجید رحمانی، نشر صاد
هادی خورشاهیان، یوسف قوجق و محمدعلی رکنی هم داوران این بخش بودند.
نامزد‌های بخش رمان این دوره از جایزه جلال نیز از این قرار هستند:
«سیاه گالش»، نوشته ابراهیم اکبری دیزگاه، نشر صاد
«صور سکوت»، نوشته محمد قائم خانی، شهرستان ادبی
«صور»، نوشته حسین‌علی جعفری، انتشارات سروش
«عزارئیل» نوشته نیما اکبرخانی، کتابستان معرفت
رحیم مخدومی، محمدرضا شرف خبوشان و سیدمیثم موسویان هم داوران این بخش بودند.
اثبات توانمندی‌های زنان نویسنده
اگر فعلاً همین آمار در دسترس را به اضافه آمار سال‌های پیش مدنظر قرار دهیم، مسائل زیادی دستگیرمان خواهد شد. سال به سال جامعه بانوان در زمینه نویسندگی و ادبیات فعال‌تر می‌شود و کتاب‌های موفقی در حوزه مستندنگاری، نقد ادبی و داستان می‌نگارند. با این حال در جایزه جلال نیز تعداد آن‌هایی که به مراحل پایانی راه می‌یابند به نوعی از نشاط جامعه زنان نویسنده حکایت دارد که بی‌شک باید شاهد افزایش این روند چه به لحاظ کیفی و چه کمی در آینده باشیم.
آیا می‌توان گفت هنوز جامعه ادبی زنان ایران نوپاستیا، چون بانوان مشغله خانه‌داری و پرورش فرزندان را دارند، نمی‌توانند به تمامه وقت خود را صرف آموزش و تولید آثار با کیفیت کنند یا اینکه فرصت کافی برای تولید مکرر کتاب به نسبت آقایان ندارند؟
در این حالت اگر شانس حضور در بخش جوایز را مانند مسابقات قرعه‌کشی در نظر بگیریم، تعداد بیشتر، شانس موفقیت بیشتری به دنبال خواهد داشت. این نظر مبتنی بر کمیت و تعداد است و براساس نسبت جنسیت، نه بر اساس کیفیت آثار. اگر آماری در دست باشد که نشان بدهد از میان آثار ارسال شده به این جشنواره مثلاً ۲۰ درصد متعلق به بانوان بوده، بخشی از فرض درست از آب درمی‌آید که شانس ۸۰ درصد بیشتر از۲۰ درصد است و حال آنکه چنین اعداد و ارقامی در دسترس نیست؛ بنابراین به فرضیات تکیه نمی‌کنیم و فقط به عنوان یکی از احتمالات در نظر می‌گیریم. البته مردان هم گرفتاری‌ها و مشغله‌های خود را در امور زندگی دارند و باز صدالبته زنانی بوده‌اند که با همین شرایط آثار قابل اعتنایی آفریده‌اند، اما به هرحال هر سال رشد کمی و کیفی در میان این قشر دیده می‌شود.
زن‌های نویسنده‌ای که در جلال درخشیدند
از دوره اول تا چهاردهم جایزه جلال آل‌احمد؛ نفرات برگزیده و شایسته تقدیر از میان خانم‌ها به این ترتیب بوده‌اند:
دوره دوم: کتاب «دا»، نوشته سیداعظم حسینی و «تماشاخانه اساطیر» اثر نغمه ثمینی برگزیده شدند.
دوره هشتم: «پاییز فصل آخر است» به قلم نسیم مرعشی برگزیده شد.
دوره نهم: «کتاب ر» اثر مریم برادران شایسته تقدیر شناخته شد.
دوره دهم: «این خیابان سرعت‌گیر ندارد» به قلم مریم جهانی به صورت مشترک با «بی‌کتابی» محمدرضا شرفی‌خبوشان، منتخب داوران بود.
دوره چهاردهم: کتاب «آلبرکامو در ایران» به نویسندگی فاطمه قبادی و محمدرضا فارسیان شایسته تقدیر و کتاب «حاج جلال» از لیلا نظری‌گیلانده در بخش ویژه دیده شدند.
آمار‌ها تمام آنچه نیاز است را نشان می‌دهد و تحلیل‌ها را که می‌تواند متعدد باشد به عهد‌ه خواننده می‌گذاریم، اما حضور بانوان به‌صورت جدی چه در مراحل اولیه و چه در بخش پایانی و نیز در میان داوران و هیئت علمی قابل توجه است. همچنان که وجیهه سامانی، منیژه آرمین و مریم حسینی در دوره‌های مختلف به عنوان دبیر علمی جشنواره انتخاب شدند نیز نام خانم‌ها بلقیس سلیمانی، مریم حسینی، مریم برادران، مریم بصیری و راضیه تجار در میان اعضای هیئت علمی ادوار مختلف به چشم می‌خورد.
مریم حسینی، سیده اعظم حسینی و حبیبه جعفریان در کنار بانوان دیگری از داوران ۱۵ دوره گذشته بوده‌اند.
نظر شما