سه‌ماه از آغاز موج جدید فیلترینگ و محدودیت شبکه‌های اجتماعی در ایران می‌گذرد. این مدت، از تعدادی محدود از مسئولان تا صاحبان کسب‌وکارها و فعالان حوزه آی‌تی بارها گفته‌اند این محدودیت‌ها، کسب‌وکارهای زیادی را از بین خواهد برد، افراد زیادی را بیکار خواهد کرد و آنها را مجبور می‌کند از آنچه تابه‌حال براساس تخصص‌شان می‌کرده‌اند، دست بکشند و به کارهای دیگری برای به‌دست آوردن لقمه‌نانی، رو بیاورند.
حالا بیش از سه‌ماه از موج گسترده فیلترینگ می‌گذرد و تعداد محدودی پژوهش و نظرسنجی درباره تاثیر آن بر تقاضای کار ساکنان ایران انجام شده است. بیشتر این نظرسنجی‌ها درباره تاثیری است که محدودیت‌ها بر کسب‌وکارهای اینترنتی مثل صفحه‌های اینستاگرامی داشته است؛ این میان اما بررسی کمی درباره آنچه بر دیگر متقاضیان کار به تفکیک جنسیت و سن گذشته، انجام شده است.
پلتفرم کاریابی «جاب ویژن»، اخیرا نظرسنجی‌ای را از دوهزار نفر از کاربرانش و با دسته‌بندی زنان و جوانان انجام داده که به‌منظور بررسی وضعیت تعدیل نیروی کار در اثر اختلالات و محدودیت‌های اینترنت، انجام شده و نتایج آن به‌طور اختصاصی در اختیار هم‌میهن قرار گرفته است.
«در پی اختلالات و محدودیت‌های اینترنتی و نابه‌سامانی اوضاع اشتغال فعالان حوزه‌های مختلف کسب‌وکار، تعداد کاربران جویای‌کار ایرانی در شبکه اجتماعی لینکدین، به 210هزار نفر رسیده است.» نتایج این پژوهش با این جمله‌ها آغاز می‌شود: در قسمت وضعیت تعدیل‌نیرو در اثر محدودیت‌های اینترنتی اخیر آمده، 36درصد افراد به‌علت محدودیت‌های اینترنتی اخیر و تاثیر آن بر کسب‌وکارها، تعدیل شده‌اند. از 36درصد، 20درصد گفته‌اند تعدیل شده‌اند و 16درصد گفته‌اند، احتمالا به‌زودی تعدیل خواهند شد. نتایج این نظرسنجی نشان می‌دهد، در کل بازار کار یقه سفید، از هر پنج‌نفر، یک‌نفر کار خود را در اثر محدودیت‌های اینترنتی اخیر از دست داده است. یعنی از هر سه‌نفر، یک‌نفر کار خود را از دست داده یا احتمال می‌دهد به‌زودی از دست دهد.
در بخشی از این نظرسنجی از شرکت‌کنندگان این سوال پرسیده شده است: «آیا در پی محدودیت‌های اینترنتی اخیر مدیر بودن یا نبودن تاثیری در از دست دادن کار داشته است؟» و با توجه به نتایج، وضعیت تعدیل کارکنان با سطوح ارشدیت مختلف تفاوت چندانی با یکدیگر نداشته است و فقط گروه کارمندان و کارشناسان اندکی از سایر گروه‌ها آسیب بیشتری دیده‌اند.
سوال بعدی این بوده که در پی محدودیت‌های اینترنتی اخیر سابقه کاری چه تاثیری بر میزان از دست دادن شغل افراد داشته است؟ نتایج این پرسش نشان می‌دهد: «افراد با سابقه کاری کمتر از 2 سال بیشتر از سایر گروه‌ها و افراد با سابقه کاری کمتر از 2 سال 5/1برابر بیشتر از افراد با سابقه کاری بالاتر از 10 سال تعدیل شده‌اند. در جریان تعدیل نیرو به دلیل محدودیت‌های اینترنتی، افراد با سابقه کاری بیشتر از 5 سال، از امنیت شغلی بالاتری برخوردار بوده و کمتر از سایر گروه‌ها تعدیل شده‌اند. افزایش سابقه کاری بیشتر از 5 سال، تاثیری در میزان تعدیل نیرو و امنیت شغلی افراد نداشته است و افرادی که بیشتر از 5 سال سابقه کار دارند، از نظر وضعیت تعدیل در شرایط مشابهی قرار دارند.»
زنان و مردان
یکی از بخش‌های اصلی نتایج این نظرسنجی، به تاثیر محدودیت‌های اینترنتی اخیر بر کار زنان است. براساس نتایج این نظرسنجی، وضعیت تعدیل‌نیروی زنان و مردان، تفاوت چشمگیری با یکدیگر نداشته و در هردو گروه یک‌نفر از پنج‌نفر در اثر محدودیت‌های اینترنتی اخیر کار خود را از دست داده است. یعنی هم در بین مردان، هم در بین زنان از هر سه‌نفر، یک‌نفر کار خود را از دست داده یا احتمال می‌دهد به‌زودی از دست دهد. براین‌اساس در چهارماه اخیر، محدودیت‌های اینترنتی، موجب آسیب‌زدن به اشتغال 38درصد کارکنان مرد شده است؛ 62درصد از دوهزار نفر پاسخ‌دهنده به سوالات این نظرسنجی گفته‌اند تعدیل نشده‌اند، 20درصد گفته‌اند تعدیل شده و 18درصد گفته‌اند احتمالا به زودی تعدیل می‌شوند.
وضعیت درباره زنان هم با درصد کمی اختلاف، مشابه است. محدودیت‌های اینترنتی، موجب آسیب‌زدن به اشتغال 35درصد کارکنان زن شده است. 65درصد از زنان گفته‌اند تعدیل نشده‌اند، 21درصد گفته‌اند تعدیل شده و 14درصد گفته‌اند احتمالا به‌زودی تعدیل خواهند شد.
این نظرسنجی، گروه‌های شغلی مختلف را هم که زنان در آنها مشغول به‌کارند بررسی کرده و نشان داده، زنان شاغل در کدام گروه‌های‌شغلی نسبت به کل‌زنان فعال در آن گروه شغلی، بیشترین آسیب را به‌علت محدودیت‌های اینترنتی دیده‌اند. نتایج نشان می‌دهد 48درصد زنان از میان آسیب‌دیدگان شغلی نسبت به تعداد زنان‌فعال در گروه‌شغلی طراح گرافیک، انیمیشن و موشن گرافیک، تعدیل شده‌اند. 40درصد زنان در گروه‌شغلی خدمات و مشتریان از میان زنان این گروه، 37درصد در حوزه دیجیتال مارکتینگ و سئو، 33درصد طراحی رابط و تجربه کاربری (UI/UX)، 29درصد منابع‌انسانی، 29درصد ترجمه، تولیدمحتوا، نویسندگی و ویراستاری، 21درصد در گروه شغلی بازرگانی و تجارت، 20درصد در گروه شغلی توسعه نرم‌افزار و برنامه نویسی، 18درصد در گروه شغلی آموزش و تدریس، 16درصد در گروه فروش و بازاریابی در سطوح کارشناسی و مدیریتی، 15درصد در گروه مالی و حسابداری و 14درصد در گروه مدیرمحصول و مالک محصول آسیب دیده‌اند. 25درصد سایر گروه‌های شغلی هم نسبت به کل‌زنان فعال در این گروه‌ها، در پی اختلال اینترنت در ماه‌های اخیر دچار آسیب شده‌اند.
جوانان یا مسن‌ترها؟
یکی دیگر از سوال‌های اصلی این نظرسنجی، بررسی این است که در پی محدودیت‌های اینترنتی اخیر، بیشتر، جوانان کار خود را از دست داده‌اند یا مسن‌ترها؟ پاسخ شرکت‌کنندگان در این نظرسنجی دوهزارنفره نشان می‌دهد، در بررسی وضعیت تعدیل‌نیرو به‌تفکیک بازه‌سنی، محدودیت‌های اینترنتی اخیر به موقعیت شغلی جوانان(افراد 20 تا 30سال) آسیب بیشتری زده است. افراد 20 تا 30سال، حدودا سه‌برابر (7/2) بیشتر از افراد بالای 50سال، در اثر محدودیت‌های اینترنتی تعدیل شده‌اند و افرادی که در سنین بالاتر قرار دارند، محدودیت‌های اینترنتی اخیر، تاثیر کمتری بر تعدیل آنها داشته است.
وضعیت تعدیل شاغلان 20 تا 30سال نشان می‌دهد، 57درصد این گروه‌سنی تعدیل نشده‌اند، اما 24درصد گفته‌اند، در این‌مدت تعدیل‌شده و 19درصد گفته‌اند، احتمالا به‌زودی تعدیل خواهند شد.
این وضعیت در گروه‌سنی 30 تا 40سال کمی متفاوت است؛ 66درصد شاغلان این گروه‌سنی گفته‌اند تعدیل نشده‌اند، 19درصد تعدیل شده و 15درصد احتمالا به‌زودی تعدیل خواهند شد.
وضعیت تعدیل شاغلان 40 تا 50سال هم نشان می‌دهد، 66درصد از پاسخ‌دهندگان در این گروه‌سنی، تعدیل نشده‌اند، 19درصد تعدیل شده و 15درصد گفته‌اند، احتمالا به‌زودی تعدیل خواهند شد.
به‌نظر می‌رسد وضعیت شاغلان بالای 50سال کمی بهتر است؛ نتایج این نظرسنجی نشان می‌دهد 72درصد تعدیل نشده‌اند، 9درصد تعدیل شده و 19درصد گفته‌اند، احتمالا به‌زودی تعدیل خواهند شد.
در بخش دیگری از بررسی‌های این نظرسنجی، این موضوع بررسی شده است که جوانان شاغل در کدام گروه‌های شغلی بیشترین آسیب را در اثر محدودیت‌های اینترنتی دیده‌اند. در این بخش، درصد جوانان تعدیل‌شده در گروه‌های شغلی مختلف، نسبت به جوانان شاغل در آن گروه شغلی، بررسی شده است. براساس این اطلاعات، 52درصد از شاغلان جوان در حوزه ترجمه، تولیدمحتوا، نویسندگی و ویراستاری از محدودیت‌های اینترنتی آسیب دیده‌اند. وضعیت برای 44درصد از جوانان شاغل در طراحی گرافیک، طراحی انیمیشن و موشن گرافیک، 39درصد جوانان شاغل در حوزه دیجیتال مارکتینگ و سئو، 37درصد جوانان شاغل در بخش خدمات و پشتیبانی مشتریان، 36درصد جوانان شاغل در بخش بازرگانی و تجارت، 29درصد جوانان شاغل در بخش فروش و بازاریابی در سطوح کارشناسی و مدیریتی، 29درصد جوانان شاغل در بخش طراحی رابط و تجربه کاربری (UI/UX)، 25درصد شاغل در بخش منابع انسانی، 22درصد شاغلان جوان در بخش تحلیل و توسعه کسب‌وکار، استراتژی و برنامه‌ریزی، 20درصد شاغلان در بخش توسعه نرم‌افزار و برنامه‌نویسی، 17درصد شاغلان جوان در بخش مدیریت محصول و مالک محصول و 17درصد شاغلان در بخش پشتیبانی سخت‌افزاری و نرم‌افزاری مشابه است. 36درصد شاغلان جوان در سایر شغل‌ها هم از این محدودیت‌ها آسیب دیده‌اند.
تعدیل 70نیروی‌کار حوزه دیجیتال مارکتینگ
خانم «ز» در حوزه دیجیتال مارکتینگ یکی از بزرگ‌ترین پلتفرم‌های تصویری فعالیت می‌کرد و از ابتدای دی‌ماه به‌دلیل فیلترینگ و سختی دسترسی به شبکه‌های اجتماعی، در گروه 70-60نفر تعدیل‌شده‌ای این شرکت بود. او به هم‌میهن می‌گوید، از ابتدای آذرماه، به آنها اعلام شد 25درصد از کارکنان باید تعدیل شوند، شرکت حدود 400نیرو دارد که 25درصد از آنها حدود 100نفر می‌شود اما درنهایت 60 تا 70نفر تعدیل شدند.
گروهی از تعدیل‌شده‌ها احتمالا به دلیل آشنا بودن و روابطی که داشتند، توانسته بودند به کار باز گردند. او نزدیک یک‌سال در این شرکت فعالیت کرده و می‌گوید، بیشتر افرادی که تعدیل شده‌اند سوابق خیلی بالایی نداشته‌اند. به‌گفته خانم «ز»، از ابتدای مهرماه که اینترنت محدود شد و شبکه‌های اجتماعی فقط با فیلترشکن قابل دسترسی بودند، بخش سوشال مدیا و کمپین‌هایی که مبتنی بر اینستاگرام بودند، به‌طور کامل تعطیل شدند و بخش دیجیتال مارکتینگ، با اختلال در فعالیت مواجه شد. او می‌گوید، اعلام تعدیل‌نیرو از ابتدای آذرماه و به‌طور ناگهانی صورت گرفت و در سوم دی‌ماه هم پایان فعالیت بود: «تعدیل‌نیرو می‌توانست آخرین راه‌حل باشد، در این شرکت بزرگ، مزایای زیادی برای کارکنان در نظر گرفته شده بود که هزینه‌های جانبی فراوانی برای‌شان داشت، آنها می‌توانستند اول این هزینه‌ها را کم کنند و بعد اگر نتیجه‌ای نداشت سراغ تعدیل بروند.»
خانم «ز» نکته دیگری را مورد توجه قرار می‌دهد. او در فرآیند کاریابی متوجه شده که خیلی از شرکت‌ها، فرآیند جذب را فریز کرده‌اند و دیگر نیرویی در این زمینه به‌کار نمی‌گیرند. در شرکت‌های دیگر هم زمزمه‌های تعدیل‌نیرو شنیده می‌شود: «آنچه واضح است اینکه، کاریابی در شرایط فعلی سخت‌تر شده، حداقل شرکت‌هایی که موقعیت بهتری دارند، آگهی استخدام‌شان هم کمتر بود. من توانستم یک‌کار مرتبط پیدا کنم آن‌هم در شرکتی که کمی از شرایط استارت‌آپی دورتر بود، اما پیداکردن آن خیلی سخت بود. همکاران تعدیل‌شده‌ام هنوز نتوانسته‌اند کاری پیدا کنند و بیکارند.» به‌گفته او، این شرایط افراد را به‌سمت تغییر تخصص یا حتی مهاجرت می‌کشاند.
کسب‌وکاری باقی نمی‌ماند
خانم «ز» می‌گوید، او در زمینه دیجیتال مارکتینگ و تولیدمحتوا تخصص دارد، در این زمینه دوره‌های آموزشی رفته، هزینه‌های زیادی کرده و تخصص دارد اما اتفاقی که در زمینه دسترسی به اینترنت رخ داده، دقیقا منجر به ایجاد محدودیت برای ادامه کارش شده است. او درباره شرایطی که محدودیت دسترسی به اینترنت برای تخصص ایجاد کرده، توضیح می‌دهد: «در همان شرکت، در بخش سرپرست بلاگ آن مجموعه فعالیت می‌کردم و شاید به‌طور مستقیم محدودیت دسترسی به اینترنت تاثیری روی آن نداشت؛ چراکه برای ورود به آن سایت، از اینترنت داخلی استفاده می‌شد، اما بااین‌حال درمجموع فعالیت‌های مارکتینگ به‌شدت محدود شده بود. اگر وضعیت اینترنت به این صورت ادامه پیدا کند، کسب‌وکاری نمی‌ماند.» او درباره اهمیت فعالیت حوزه دیجیتال مارکتینگ هم می‌گوید: «تا یک‌سال پیش این حوزه یکی از پیشرو‌ترین بخش‌ها بود. در دنیا از نظر توسعه و استخدام، بیشترین رشد را دارد اما در ایران شرایط متفاوت‌تری حاکم است و این وضعیت خیلی‌ها را بیکار کرده است.»
تمایل به دورکاری با شرکت‌های خارجی و مهاجرت
کارشناسان حوزه کاریابی معتقدند، شرایط برای فعالیت در این حوزه‌ها بسیار سخت شده و در این میان تاکید می‌شود که رویدادهای کاریابی می‌تواند ارتباط میان کارفرما و نیروی‌کار را بالا ببرد. یکی از این رویدادها، نمایشگاه کار است که به‌زودی در تهران برگزار می‌شود و پویان دلاوری، مدیر این نمایشگاه است. او فعال حوزه تامین نیروی‌انسانی است و با اشاره به شرایطی که اینترنت برای نیروی‌کار به‌ویژه در بخش سوشال مدیا و مارکتینگ ایجاد کرده، به هم‌میهن می‌گوید: «مهم‌ترین کاری که باید در شرایط فعلی انجام داد، این است که فضای جذب و استخدام را فعال نگه داشت و برای افراد تعدیل‌شده، شرایطی ایجاد کرد که سریع‌تر با سازمان‌هایی که نیروی‌کار نیاز دارند، ارتباط بگیرند.» به‌گفته‌او، نیروهایی که اکنون تعدیل شده‌اند، اغلب در حوزه دیویلوپرها، کارشناسان سوشال مدیا و دیجیتال مارکتینگ فعالیت می‌کردند، بررسی‌های آماری هم همین موضوع را نشان می‌دهد.
دلاوری می‌گوید، در این شرایط برخی شرکت‌هایی که کمی سنتی‌تر هستند و سلسله‌مراتبی، باید برای جذب این نیروها وارد میدان شوند. یکی از شرکت‌هایی که اقدام به راه‌اندازی مرکز نوآوری کرده، 60 تا 70هزار پرسنل دارد و می‌تواند در این شرایط فضا را برای جذب این افراد فراهم کند، تا این متخصصان بتوانند بمانند و فعالیت کنند. باید برای سازمان‌های بزرگ، پلی برای جذب نیرو ایجاد کرد. باید سیاست‌های تشویقی برای‌شان ایجاد کرد تا به نیروهایی که بیکار شده‌اند، دسترسی راحتی پیدا کنند.
این فعال در حوزه نیروی انسانی معتقد است، در این زمینه اتاق بازرگانی می‌تواند کمک بسیاری به جذب نیروی انسانی داشته باشد: «پیشنهاد می‌شود که اتاق بازرگانی و شرکت‌های بزرگ جلساتی با هم داشته باشند و در این زمینه تصمیماتی بگیرند.» دلاوری به آسیب‌هایی که تعدیل‌نیرو وارد کرده اشاره می‌کند. به‌گفته‌او، بسیاری از افراد که در حوزه دیجیتال تخصص دارند، دیگر دنبال موقعیت شغلی در داخل کشور نیستند، آنها می‌خواهند با شرکت‌های خارجی به‌صورت دورکار، همکاری داشته باشند یا مهاجرت کنند. مهاجرت این افراد هزینه‌های زیادی برای کشور دارد و یک ضرر تلقی می‌شود. ازسوی‌دیگر، زمانی که این افراد از کشور خارح شوند، دیگر نه توسعه‌ای در این زمینه وجود خواهد داشت، نه افراد باتجربه را می‌توان پیدا کرد.
به اعتقاد این فعال در حوزه تامین نیروی‌کار، یکی از روش‌های ماندگاری این افراد متخصص، برگزاری رویدادهایی است که نیروی‌کار را به کارفرما متصل کند. نمایشگاه کار یا میزهای استخدامی که در دانشگاه‌ها یا خارج از آن برگزار می‌شود، می‌تواند کمک‌کننده باشد. یک‌سری از سازمان‌ها موقعیت‌های شغلی خود را به این رویدادها می‌آورند، همان‌جا با نیروی کار آشنا می‌شوند و در صورت تایید رزومه، فرد می‌تواند جذب بازارکار شود.
دلاوری می‌گوید، دیگر نمی‌توان به عقب و شرایط سنتی فروش و تولید محتوا بازگشت: «در حال حاضر نسل جدید وارد بازار کار شده‌اند، نوع تبلیغات نسبت به گذشته بسیار متفاوت شده و دیگر تبلیغات سنتی و آفلاین جوابگو نیست. بااین‌همه اما حدود چهارماه است که وضعیت دسترسی به شبکه‌های اجتماعی و به‌طور کلی استفاده از اینترنت سخت شده است، در همین شرایط شاهدیم که خیلی‌ها حتی به سمت شبکه‌های داخلی هم نرفتند؛ چراکه آنها نمی‌خواهند در فضای بدون رقابتی باشند که به آنها تحمیل شده است. مردم ترجیح می‌دهند به هر نحوی از فیلترشکن‌ها استفاده کنند تا اینکه سراغ شبکه‌های داخلی بروند. مگر اینکه فضای رقابتی در همین شبکه‌های اجتماعی، بدون هیچ تحمیلی ایجاد شود تا آنها بتوانند رشد کنند. لازمه آن هم این است که این شبکه‌ها دولتی نباشند.»
منبع: روزنامه هم‌میهن∎