آفتاب یزد - رضا بردستانی: فروردینِ سالِ جاری و بعدِ آن که عمران خان از نخست وزیری پاکستان کنار گذاشته شد در گزارشی با عنوان: «اصلاحات در پاکستان و یک قربانی به نام عمران خان» یادآور شده بودیم که: «ترور سیاستمداران در پاکستان نهادینه شده و آشنا به ذهن است».
محمدعلی بصیری استاد روابط بین‌المللی دانشگاه اصفهان در آن مصاحبه و در مواجهه با این سوال که سرنوشتِ عمران خان در سپهر سیاسی پاکستان چه خواهد بود خاطرنشان می‌کند: «این مسئله البته به موضعگیری‌های بعدی «خان» ربط دارد اما حذف سیاسی تا حذف فیزیکی می‌تواند محتمل باشد با این پیشینه‌ی ذهنی که ترور سیاستمداران در پاکستان چندان دور از ذهن نبوده و نیست! »
> آنچه فروردین رخ داد
فروردین ماه 1401، دولت عمران خان، نخست‌وزیر پاکستان پس از هفته‌ها بحث و جدل با رای‌عدم اعتماد پارلمان ساقط شد. مجلس پاکستان 342 نماینده دارد و برای عزل عمران خان حد نصاب 172 رای لازم بود. پارلمان پاکستان پس از بحث و جدلی 12ساعته عمران‌خان، نخست‌وزیر این کشور را برکنار کرد. اکثریت نمایندگان به عزل ستاره سابق کریکت رای دادند. در رای‌گیری مجلس پاکستان 174 نفر از 342 نماینده به عمران خان رای منفی دادند.
اگرچه محتمل بود و چندان عجیب نیز نبود اما در نهایت واقعه‌ی ترور - هرچند ناموفق - اتفاق افتاد و در کانون این ترور عمران خان حضور داشت که جان سالم به در برد در واقع؛ سه ماه پس از آن که پلیس پاکستان عمران خان، نخست وزیر پیشین این کشور را به نقض قوانین ضد تروریسم متهم کرد، این سیاستمدار پیشین پاکستان هدف ترور واقع شد.
> سوء قصد به جان عمران خان؛ نخست وزیر سابق پاکستان هدف تیراندازی
قرار گرفت اما جان سالم به در برد
عمران خان، نخست وزیر سابق پاکستان روز پنجشنبه در حاشیه یک گردهمایی سیاسی هدف سوءقصد مسلحانه قرار گرفت. یکی از مشاوران نزدیک عمران خان ضمن تایید این خبر به فرانس‌پرس گفت که نخست وزیر پاکستان از ناحیه پا مورد اصابت گلوله قرار گرفته اما وضعیت باثباتی دارد. بنا به گفته این منبع، عمران خان که در میان جمعیت حاضر در یک گردهمایی سیاسی در «گوجرانواله»، یکی از شهرهای استان پنجاب واقع در شرق پاکستان هدف این حمله مسلحانه قرار گرفته است. رئوف حسن، از مشاوران نزدیک عمران خان با تاکید مجدد بر پایدار بودن وضعیت سلامتی نخست‌وزیر پاکستان اعلام کرد که یک نفر از مهاجمانِ این سوءقصد کشته شده و دومین نفر نیز توسط پلیس دستگیر شده است.
عمران خان که ماه آوریل گذشته در پی رای‌عدم اعتماد پارلمان پاکستان از قدرت برکنار شد از روز جمعه گذشته بار دیگر دست به بسیج حامیان خود زد و دومین راهپیمایی بزرگ مخالفان را به سوی اسلام‌آباد به راه انداخت. این راهپیمایی بزرگ که از شهر لاهور مرکز ایالت پنجاب استارت خورد با هدف اعمال فشار برای برپایی انتخابات زودهنگام پارلمانی و فراهم شدن زمینه بازگشت عمران خان به قدرت سازماندهی شده است.
نخست وزیر پیشین و 70ساله پاکستان از آغاز این راهپیمایی هر روز بر روی کانتینری که بر روی یک کامیون قرار دارد می‌ایستد و برای هزاران هوادار خود در شهرهای عبوری سخنرانی می‌کند.
عارف علوی، رئیس جمهوری پاکستان با انتشار توییتی ضمن محکوم کردن این حمله آنرا تلاشی شرم‌آور و بزدلانه برای ترور خوانده و نسبت به بهبود وضعیت جسمانی عمران خان ابراز امیدواری کرده است. شهباز شریف، نخست وزیر کنونی پاکستان نیز که به چین سفر کرده در پیامی به این سوء قصد مسلحانه واکنش نشان داد و آن را به شدت محکوم کرد. پاکستان از دهه‌ها پیش دستخوش خشونت‌هایی است که عمدتا از جانب جنبش‌های افراطی اسلام گرا برای به چالش کشیدن نفوذ قدرت مرکزی اعمال می‌شود.
بی‌نظیر بوتو، نخست وزیر اسبق پاکستان، به عنوان نخستین زن عصر مدرن که هدایت یک کشور اسلامی را در دست گرفته بود سال 2007 میلادی ترور شد و آمران قتل وی نیز هرگز شناسایی نشدند.
> برکناری در حین برخورداری از محبوبیت
عمران خان، قهرمان سابق کریکت پاکستان که از محبوبیت بالایی در کشورش برخوردار است سال 2018 به عنوان نخست وزیر این کشور برگزیده شد. وی ماه آوریل در پی رای‌عدم اعتماد از سوی پارلمان استیضاح شد و قدرت پس از وی به دست یک دولت ائتلافی به ریاست شهباز شریف افتاد. عمران خان که به رغم برکناری همچنان از حمایت گسترده مردمی برخوردار است در ماه‌های اخیر بارها اعلام کرده بود که آماده جان باختن برای کشورش است؛ اطرافیانش بارها از تهدیدهایی علیه او خبر داده بودند. کمیسیون انتخابات پاکستان پیشتر عمران خان، نخست‌وزیر پیشین این کشور را به فروش هدایای رسمی دریافت شده در دوران نخست وزیری متهم و صلاحیت وی برای تصدی پست‌های دولتی را رد کرد.
> سرنوشتی تلخ اما محتمل؛ عمران خان به سرنوشت اآبه شینزوب
گرفتار شده است؟!
محمدعلی بصیری که پیشتر تحولات پاکستان را با وی مرور کرده بودیم در مصاحبه‌ی خود با آفتاب یزد اظهار می‌دارد:
یکی ازکشورهایی که تحت کنترل آمریکا است مثل ژاپن، کره جنوبی و... پاکستان، اگر شخصیت و جریانی مستقل روی کار آید در این یک دهه نشان داده که آمریکایی‌ها یا از طریق صندوق او را حذف می‌کنند و یا اگر جواب نگرفتند به سمت حذف فیزیکی می‌روند. کما اینکه نخست وزیر سابق ژاپن «آبه شینزو» هم همین اتفاق برایش افتاد و در نهایت ترور شد. آقای عمران خان در پاکستان هم اکنون چنین موضعی دارد و کوتاه هم نیامده و طرفداران زیادی هم دارد.
این استاد روابط بین‌الملل دانشگاه اصفهان می‌افزاید: این سوء قصد هم ضرب شستی بود که او حساب کار دستش آید. اگر این مسیر را همچنان دنبال کند حذف فیزیکی وی بسیار محتمل است. مگر اینکه از مواضع خود کوتاه آید و معاملاتی در پشت صحنه با آمریکا انجام دهد.
> اختلافات ریشه دار عمران خان و آمریکا، تغییر در پاکستان
در جریان انتخابات یا پشت صحنه؟
بصیری با تاکید بر این نکته مهم که «عمران خان» یک جریان و تفکر است نه یک شخص، می‌گوید: با توجه به حوادثی که رخ داده بسیاری از متحدانِ حتی سنتی آمریکا را به وضعیتی سوق داده که به سمت روسیه و چین بروند مانند عربستان که پاکستان هم از این نظر مستثنی نیست.
وی ادامه می‌دهد: بحث چرخش قدرت که به سمت شرق دارد رخ می‌دهد و همین طور بحث جاده ابریشم و جبهه‌بندی جنگ اوکراین و روسیه آثاری روی متحدین آمریکا داشته است و جریانات ضد آمریکایی را بیشتر تقویت کرده است. در پاکستان هم جریاناتش قوی‌تر از کشورهای سنتی‌تر متحد آمریکا است. احتمالا انتخابات آینده به سمت جریاناتی می‌رود که ارتباط مستقیمی با آمریکا ندارند.
> با یا بدون عمران خان؛ تحول خواهان پاکستانی کوتاه نمی‌آیند
محمدعلی بصیری ضمن ریشه دار خواندن جریان آمریکا ستیز و تحول خواه در پاکستان به آفتاب یزد گفت: جریان آقای عمران خان به شخص بستگی ندارد که اگر عمران خان حذف شود این جریان در پاکستان مهار شود. این جریان منطقه‌ای است که در بسیاری از کشورها شکل گرفته و عمدتا نخبه‌ها و کسانی که دغدغه استقلال در کشورشان دارند را شامل می‌شود. آمریکایی‌ها دارند تلاش می‌کنند با ارعاب و تهدید و ترور و از صحنه خارج کردن رهبران نگذارند منافع‌شان در این کشورها به خطر افتد. اما واقعیت این است که این جریان‌ها قوی‌تر از اراده آمریکا هستند. اکنون بن سلمان به آمریکا دارد دهن کجی می‌کند و به این نتیجه رسیده اتکا به آمریکا چون قبل برایش خطرناک است و با رقبای آمریکا بسته است. در پاکستان، بنگلادش و هند هم این را شاهدیم.
> گزینه‌های محتمل کاخ سفید برای آرام کردن آمریکا ستیزان؟!
این استاد روابط بین‌الملل آمریکا ضمن تایید این نکته که قطعاً آمریکایی‌ها کوتاه نیامده دست به تحرکاتی خواهند زد، گزینه‌های محتمل کاخ سفید برای آرام کردن آمریکا ستیزان را این گونه برشمرده می‌گوید: ترور، شعله‌ور کردن اختلافات مرزی و عدم حمایت جدی می‌تواند اهرم فشار باشد. کاهش کمک به ارتش و دولت پاکستان هم موثر است. از کاهش صادرات قطعات یدکی که ارتش پاکستان به آن نیازمند است هم می‌تواند برای فشار بهره گیرد. اما جریانات حزبی و مردمی هم عمدتاَ تسلیم این خواسته‌ها نمی‌شوند و با تحولات متحول می‌شوند و رقبای آمریکا هم این خلاها را برای پاکستان پر می‌کنند. مثلا چین که سرمایه زیرساختی برای جاده ابریشم در پاکستان کرده است.
> فاز جدید، تغییرات ژئوپلیتیکی جدید
بصیری با مهم ارزیابی کردن تحولات منطقه‌ای می‌گوید: آمریکا دوره جدیدی را در منطقه آغاز کرده است. و این دوره جدید ژئوپلیتیک منطقه را تحت الشعاع قرار می‌دهد.
وی در پایان خاطرنشان می‌سازد بن سلمان هم می‌خواهد با اتحاد با پاکستان مسیری امن‌تر برای رسیدن به اهداف خود در مقابله با سیاست‌های تقابلی آمریکا در مواجهه با ریاض استفاده کند و چه بسا در این زمینه توافقاتی صورت پذیرد که در دورنمای آن بازگشت عمران خان به عرصه‌ی قدرت دور از ذهن است اما و به قول معروف اگر: «عمرش به دنیا باشد!»