ریحانه جولایی

از روزهای ابتدایی شیوع کرونا در ایران بحث ضدعفونی با الکل بسیار داغ بود تا آنجا که این ماده شیمیایی تبدیل به کالایی نایاب شد یا در برخی فروشگاه‌ها و داروخانه‌ها با قیمتی چندین برابر قیمت واقعی خود فروخته می‌شد. چندین انبار بزرگ و کوچک الکل و محصولات وابسته به آن در گوشه و کنار کشور پیدا شد و همین موضوع حرص خرید و انبار کردن الکل را برای استفاده شخصی در طول دوره کرونا بیشتر کرد.  در همان روزها که الکل سفید یا همان اتانول کمیاب و در برخی مناطق نایاب شده بود زمزمه تأثیر الکل صنعتی یا متانول بر از بین بردن ویروس کرونا به گوش می‌رسید. تجربه شخصی من در روزهای اول شیوع کرونا هم ازاین‌روی آوردن مردم به الکل صنعتی حکایت می‌کند. در آن روزها در سطح شهر مردم زیادی را دیدم که شیشه‌های زردرنگ متانول را در دست دارند یا با خیال ضدعفونی کردن روی سطوح مختلف می‌ریزند. مدتی بعدازاین قضیه عده‌ای سودجو اقدام به ساخت الکل‌های تقلبی با الکل صنعتی کردند.کم‌کم خبرگزاری‌ها خبرهای جدیدی از مسمومیت با الکل در شهرهای مختلف کشور منتشر کردند. آمارها از مسمومیت و کشته شدن تعداد قابل‌توجهی از هم‌وطنان حکایت می‌کرد و فضای مجازی پر شده بود از فیلم‌های مرتبط با این موضوع.

باورهای اشتباه و اشتباهات جبران‌ناپذیر

حکایت افرادی که برای در امان ماندن از کرونا به الکل صنعتی روی آوردند حکایت همان کسی است که مراقبت بود وقتی در پشت‌بام ایستاده نیافتد، اما آن‌قدر عقب رفت تا اینکه از آن‌طرف بام افتاد. متأسفانه عدم آگاهی و توجه نکردن به توصیه‌های بهداشتی در روزهایی که ترس از کرونا همه را نگران کرده بود، باعث شد یک عده ناخودآگاه مرگ خود را جلو بیندازند.

در همان روزهای اول رسانه‌ها بارها به مردم هشدار دادند تا از متانول برای ضدعفونی کردن پوست، سطوح و در کمال ناباوری برای ضدعفونی اعضای داخلی بدن استفاده نشود. برای مثال گفته ‌شده بود غرغره کردن متانول باعث این نخواهد شد که ویروس‌های محوطه دهان از بین برود چراکه الکل متانول، ضمن اینکه دارای آثار ضدمیکروبی بسیار ناچیزی در مقایسه با الکل اتانول است، به علت سمی بودن زیاد، مصرف خوراکی آن با بروز مسمومیت‌های شدید، کوری و مرگ همراه است؛ بااین‌حال شاهد بالا رفتن آمار مسمومیت‌های ناشی از آن بودیم.

زمانی که آمار مرگ و مسمومیت براثر الکل بالا رفت، بسیاری از پزشکان شناخته‌شده نیز با انتشار ویدئوهای آموزشی در صفحات شخصی و قابل‌شناسایی خود در فضای مجازی، کوشیدند تا سره را از ناسره جدا کنند. اما همچنان، یکی از مشکل‌سازترین روش‌های خود‌درمانی و پیشگیری توسط مردم، مصرف الکل بود.

اوایل اسفندماه، آمار چشمگیری از مسمومیت و جان باختن افراد در اثر مصرف الکل در استان‌های جنوبی گزارش شد. خبرگزاری ایسنا با اعلام این نکته در میانه اسفندماه، به نقل از محمدجواد مرادیان، رئیس اورژانس فارس، گزارش داد که آمار مسمومیت با الکل در این استان همچنان روند صعودی را طی می‌کند.

همان موقع دکتر فرهاد عباسی، متخصص بیماری‌های عفونی و گرمسیری دانشگاه علوم پزشکی بوشهر، نیز با عنوان این‌که الکل خاصیت ضدعفونی دارد و برای استفاده بر سطوح و دست‌ها مناسب است، عنوان کرد: مصرف خوراکی الکل نه‌تنها موجب پیشگیری از ابتلا به ویروس کرونا نمی‌شود، بلکه ممکن است فرد را به کام مرگ بکشاند.

اما در ابتدای فروردین ۹۹ بود که در برخی نقاط مانند آذربایجان شرقی، زنگ خطر مصرف متانول به صدا درآمد. همچنین، در برخی استان‌های کشور در اسفندماه آمار جان‌باختگان براثر ابتلا به کرونا با کشته‌شدگان براثر مصرف الکل صنعتی برابری می‌کرد.

تهران؛ صدرنشین تعداد فوتی‌های الکل صنعتی

با این تفاسیر، روز گذشته ایرنا به نقل از عضو هیئت‌علمی مرکز تحقیقات سازمان پزشکی قانونی کشور خبر داد که تهران صدرنشین تعداد فوتی به خاطر استفاده از الکل صنعتی شده است.

کامبیز سلطانی‌نژاد در گفت‌وگو با این خبرگزاری، یادآور شد: از اول اسفند سال گذشته تا ششم اردیبهشت سال جاری ۷۹۶ مورد مرگ بر اثر مسمومیت با متانول گزارش‌شده و تهران بیشترین فوتی را در میان استان‌ها دارد.

بر اساس آمارهای رسمی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی بیش از 4 هزار نفر به علت مسمومیت حاد براثر متانول به بیمارستان‌ها و مراکز درمانی در کشور مراجعه کردند و در این فاصله زمانی کوتاه، بر اساس آمار سازمان پزشکی قانونی کشور، ۷۹۶  مورد مرگ بر اساس شواهد و مستندات بالینی و آزمایشگاهی در اثر مسمومیت با متانول در کشور گزارش ‌شده است. همچنین بر اساس بررسی‌های انجام‌شده در سازمان پزشکی قانونی کشور، استان تهران با ۲۰۵ مورد، بیشترین آمار فوت ناشی از مسمومیت با متانول را نسبت به سایر استان‌های کشور دارد.

او در ادامه صحبت‌هایش تأکید کرد هرچند استفاده موضعی از اتانول با غلظت‌های مناسب (محلول‌های ۷۰ درصد) دارای مصارف بهداشتی و پزشکی است بااین‌وجود متانول یک ماده سمی است و هیچ‌گونه کاربرد بهداشتی و پزشکی ندارد و فقط برای مصارف صنعتی استفاده می‌شود. در این میان، متأسفانه برخی سودجویان با استفاده از محلول هیپوکلریت سدیم (یا همان وایتکس) اقدام به رنگ‌زدایی از انواع فرآورده‌های صنعتی الکل کردند.

با اینکه اتانول و متانول در بی‌رنگ و شفاف بودن با هم شباهت دارند اما متانول برخلاف اتانول فاقد بوی خاصی است ولی افتراق آن‌ها فقط با استفاده از خصوصیات ظاهری به‌ویژه برای افراد عادی بسیار مشکل است. متانول یا الکل چوب یا متیل الکل، یک ترکیب سمی است و مصرف ۱۵ - ۵ میلی‌لیتر از محلول خالص آن و یا مصرف خوراکی ۲۴۰ - ۶۰ میلی‌لیتر از محلول‌های ۴۰ درصد آن باعث مسمومیت‌های شدید، کوری و مرگ می‌شود.

با توجه به اینکه مولکول متانول سم بسیار کمی دارد و سم اصلی آن به علت متابولیسم متانول در بدن (بیشتر در کبد) و تولید متابولیت‌های سمی آن (اسید فرمیک) در بدن است، این امر باعث می‌شود که بروز علائم و نشانه‌های بالینی در فرد مصرف‌کننده متانول، با تأخیر ظاهر شود. مدت‌زمان بروز علائم مسمومیت در فرد مصرف‌کننده بسته به عوامل مختلف ممکن است بین ۲۴ - ۶ ساعت متغیر است.

علائم و نشانه‌های بالینی مسمومیت در مصرف متانول بیشتر به علت تأثیر بر دستگاه عصبی، چشم و دستگاه گوارش است، در ابتدا بعد از نیم ساعت تا دو ساعت اول مصرف، علائمی نظیر سرخوشی، سردرد، گیجی، تهوع و استفراغ ظاهر می‌شوند

به گفته سلطانی‌نژاد، در برخی موارد که فرد از انواع نمونه‌های حاوی مخلوطی از اتانول و متانول به‌صورت هم‌زمان استفاده کرده (مانند آنچه در مصرف خوراکی برخی از مشروبات الکلی تقلبی نیز وجود دارد)، علائم  مسمومیت می‌تواند با تأخیر بین ۴۸ - ۳۶  ساعت بعد از مصرف ظاهر شوند. این عامل باعث می‌شود که فرد مسموم با تأخیر از بروز مسمومیت در خود آگاه شده و دیرتر به مراکز درمانی جهت درمان مراجعه کند.

کشته‌های البرز هم به 43 تن رسید

میان خبرهای روز گذشته در رابطه با مسمومیت ناشی از الکل، تعداد کشته و افراد مسموم البرز هم به چشم می‌آمد. رئیس مرکز مدیریت فوریت‌های پزشکی استان البرز از فوت ۴۳ نفر بر اثر مصرف مشروبات الکلی تقلبی خبر داد.

مهرداد بابایی در این رابطه اظهار کرد: از اوایل اسفند سال گذشته تاکنون ۲۰۵ نفر براثر مسمومیت با الکل مسموم و ۴۳ نفر هم جان خود را ازدست‌داده‌اند. بابایی گفته است این اتفاق ناگوار براثر تبلیغات برخی افراد شیاد در فضای مجازی مبنی بر تأثیر الکل برای جلوگیری از ابتلا به کرونا رخ‌داده است.

این مسئول توضیح داد: راه‌های ورود کرونا ویروس به بدن، مخاطات تنفسی (بینی، نای و سلول‌های ریه) دهان و چشم‌ها هستند و مصرف مشروبات الکلی و ورود آن به معده، در از بین بردن ویروس کرونا هیچ تأثیری ندارد.

نکاتی که باید در مسمومیت با  الکل بدانیم

علائم و نشانه‌های بالینی مسمومیت در مصرف متانول بیشتر به علت تأثیر بر روی دستگاه عصبی، چشم و دستگاه گوارش است، در ابتدا بعد از نیم ساعت تا دو ساعت اول مصرف، علائمی نظیر سرخوشی، سردرد، گیجی، تهوع و استفراغ ظاهر می‌شوند.

این علائم به‌تدریج بهبودیافته و علائم اصلی مسمومیت به‌طور متوسط بعد از ۲۴ - ۶ ساعت  ظاهر می‌شوند، یکی از مهم‌ترین این علائم اختلالات بینایی به‌صورت تاری دید، اشک ریزش، نور ترسی، قرمزی چشم، کاهش دید، مردمک‌های گشاد، دید برفکی و در صورت عدم درمان به‌موقع، کوری است.

سایر علائم مسمومیت بسته به‌شدت آن می‌تواند به‌صورت کاهش سطح هوشیاری، تشنج، هذیان، تلوتلو خوردن، اختلالات قلبی (تپش قلب، بی‌نظمی ضربان قلب، افت فشارخون، شوک)، اختلالات تنفسی (به‌صورت تنفس نامنظم، تنفس سریع، تنگی نفس، ادم ریوی)، اسیدوز متابولیک، التهاب حاد لوزالعمده (پانکراتیت) و اختلالات کلیوی (کاهش حجم ادرار و نارسایی حاد کلیوی) باشند و در برخی افراد حتی باوجود درمان به علت آسیب‌های مغزی، فرد دچار آسیب‌های دائمی مغزی مانند بیماری پارکینسون می‌شود.

جامعه پزشکی اما معتقد است مهم‌ترین اقدامات در جهت پیشگیری از بروز مسمومیت با متانول، عدم مصرف هرگونه مشروبات الکلی و یا فرآورده‌های الکلی است زیرا متانول برخلاف اتانول از راه پوست نیز جذب بدن می‌شود.

از اول اسفند سال گذشته تا ششم اردیبهشت سال جاری ۷۹۶ مورد مرگ براثر مسمومیت با متانول گزارش‌شده و تهران بیشترین فوتی را در میان استان‌ها دارد

هرچند استفاده موضعی و پوستی از فراورده‌های ضدعفونی تقلبی حاوی متانول در کوتاه‌مدت سطح خونی بالایی از متانول را برای بروز مسمومیت‌های متوسط و شدید ایجاد نمی‌کند، ولی با توجه به عدم کارآیی متانول به‌عنوان ضدعفونی‌کننده میکروب‌های بیماری‌زا، در برخی افراد مصرف کوتاه‌مدت پوستی این فرآورده‌های تقلبی می‌توانند سبب بروز خشکی و التهاب‌های پوستی شود.

در آخر اینکه هم‌زمانی شیوع ویروس کرونا با همه‌گیری مسمومیت با متانول در کشور در ماه‌های اخیر سبب فشار زیاد به کادر درمانی کشور و صرف هزینه‌های زیاد مادی و معنوی در کشور شد و باید گفت پیروی از دستورالعمل‌های صادره از سوی مقامات رسمی کشور و عدم توجه به شایعات و اخبار کذب در فضاهای مجازی و کسب اخبار از مراجع معتبر و رسمی ازجمله دیگر راهکارهای پیشگیری از بروز حوادث و مسمومیت‌هایی از این قبیل در کشور است.