دادستانی عربستان دیروز (دوشنبه) با اعلام صدور رای دادگاه در خصوص متهمین پرونده قتل خاشقچی، گفت که ۵ نفر از متهمین این پرونده به مجازات مرگ و ۳ نفر دیگر به حبس های طولانی تا ۲۴ سال محکوم شده اند.

این دادگاه همچنین اضافه کرد که «سعود القحطانی» مشاور سابق «محمد بن سلمان»،  «احمد العسیری» معاون دستگاه اطلاعات عمومی و سخنگوی پیشین (به اصطلاح) ائتلاف سعودی در یمن و «محمد العتیبی» کنسول سابق عربستان در استانبول از اتهامات وارده تبرئه شده اند.

همانطور که انتظار می رفت واکنش ها به خبر اعلامی از سوی دادستانی عربستان بسیار بود.

عفو بین الملل با انتقاد از نادیده گرفته شدن دخالت مقام های سعودی در قتل این مخالف دگر اندیش رژیم سعودی در توییتی نوشت: احکام صادره ضمن آنکه اشاره ای به محل جسد خاشقچی نداشت، عدالت را درباره جمال محقق نمی سازد و واقعیت را برای دوستدارانش مشخص نمی کند.

سازمان گزارشگران بدون مرز هم حکم صادره از سوی دادستان سعودی درباره قاتلان قاشقچی را لگدمال کردن عدالت دانست و سازمان ملل متحد هم وعده داد، به تحقیقات بیشتر در این زمینه ادامه خواهد داد.

«اگنس کالامارد» گزارشگر سازمان ملل در پرونده خاشقچی، احکام دادگاه رسیدگی به این پرونده در عربستان را «نمایشی مضحک» خواند و سخنگوی دبیرکل سازمان ملل متحد هم وعده داد به تحقیقات بی طرفانه در این زمینه ادامه خواهد داد.

سعودی ها تلاش کرده بودند با سوء استفاده از به تعطیلات رفتن اعضای کنگره ، رییس جمهوری و بسیاری دیگر از مقام های دولتی آمریکا، از فشار احتمالی ناشی از اعلام رای دادگاه حداقل از سوی آمریکایی ها بکاهند، با این وجود اعضای دمکرات و مستقل کنگره آمریکا احکام دادگاه و حمایت رییس جمهوری ایالات متحده از حاکمان سعودی را رد کردند و آن را به یک شوخی زننده تعبیر کردند و خواستار ادامه نیافتن حمایت های بی دریغ «دونالد ترامپ» از رژیم سعودی شدند.

بی عدالتی ، فرار عربستان از پاسخگویی ، دادگاه نمایشی و محاکمه راز آلود اوصافی  بود که سناتورهای آمریکایی برای این پرونده بر شمردند.

کاخ سفید هیچ بیانیه‌ای صادر نکرد، اما تارنمای «هیل» نوشت: یک مقام ارشد کاخ سفید که نامش منتشر نشده، این احکام را «گامی مهم» خوانده است.

صرفنظر از واکنش‌های اعلامی به رای دادگاه بدوی که پیش بینی می شود طی روزهای آینده نیز ادامه داشته باشد، این سوال همچنان باقی است که چرا در رای صادره  آمران اصلی این جنایت از عقوبت مصون مانده اند و برای آنان قرار منع تعقیب صادر شده است .

مصونیت آمران قتل خاشچقی از مجازات درحالی است که تعقیب و محاکمه افرادی که دستور ربودن و قتل این روزنامه نگار مخالف را داده بودند از مطالبات اصلی کسانی بود که این پرونده را از نزدیک دنبال می کردند.

بن سلمان ولیعهد سعودی، العسیری معاون سازمان اطلاعات و امنیت، القحطانی مشاور دیوان شاهی و دست راست ولیعهد و العتیبی سرکنسول سعودی ها در استانبول از جمله برجسته ترین مقام های سعودی بودند که بنابر بسیاری از گزارش ها و شواهد در قتل خاشقچی دست داشتند، اما دادگاه در خصوص اولی سکوت کرد و در مورد بقیه هم حکم بر برائت داد .

در این میان شاید نقش بن سلمان و مشاور جوان او یعنی القحطان از دو متهم دیگر پر رنگ تر باشد.

متهم ردیف اول 

نحوه برخورد رژیم سعودی به ویژه شخص ولیعهد با مخالفان و حتی اعضای خانواده سلطنتی باعث شده بود تا از روز اول انگشت اتهام دخالت در قتل خاشقچی به سوی او نشانه رود.

سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا (سیا) دو ماه بعد از جنایت به قتل رساندن روزنامه نگار ناراضی سعودی در استانبول و در یک ارزیابی فوق سری در این خصوص اعلام کرد که ولیعهد سعودی در زمان ربودن و به قتل رساندن خاشقچی ، ۱۱ پیام برای القحطانی مشاور نزدیک خود و هدایت کننده تیم ترور قبل ، حین و بعد از عملیات ترور ارسال کرده بود.

این گزارش افزود: در مکالمه تلفنی بن سلمان و القحطانی ، ولیعهد سعودی از وی می خواهد تا در صورت موفقیت آمیز نبودن تلاش برای برگرداندن خاشقچی ، " ترتیبات خارج از عربستان " را اتخاذ کند. این عبارت به معنای شروع عملیات قتل در صورت به نتیجه نرسیدن تلاش ها است .

ارزیابی سیا همچنین نشان می دهد که تیم اعزامی ترور سعودی ها به استانبول از کسانی تشکیل شده بود که در واحدهای امنیتی گارد پادشاهی و مرکز "مطالعات و اطلاع رسانی" خدمت می کنند، لذا بسیار بعید به نظر می رسد که این تیم بدون کسب اجازه از بن سلمان اقدام به قتل خاشقچی کرده باشند.

بن سلمان که زیر شدیدترین فشارها به دلیل دخالت در قتل خاشقچی بود، مهر ماه سال ۹۸ و در آستانه یک ساله شدن پرونده قتل این مخالف سعودی تلاش کرد با سوء استفاده از جو روانی ناشی از محکومیت اقدام یمنی ها در حمله به تاسیسات نفتی این کشور از سوی چند کشور اروپایی ، با پذیرفتن مسئولان این قتل از فشارها علیه خود بکاهد.

او در مصاحبه با یک شبکه آمریکایی که بیشتر به یک رپرتاژ آگهی شبیه بود، ادعا کرد که اگرچه در جریان این قتل نبوده، اما او مسئولیت آن را می پذیرد.

بن سلمان در این مصاحبه تلاش کرد، از خود یک چهره منطقی و مسئولیت‌پذیر نشان دهد تا نقش خود را در ماجرای قتل خاشقچی منکر شود.

 از سوی دیگر بن‌سلمان تلاش کرد تا نشان دهد در ساختار امنیتی عربستان هم ممکن است اتفاقاتی بدون اطلاع او رخ دهد و به جهانیان بگوید که جامعه عربستان آن قدرها هم که گفته می‌شود، اختناق آمیز نیست با این وجود این "شوآف" هم نتوانست افکار عمومی جهان را قانع کند که او در این جنایت بی تقصیر است .

«مهران کامروا» استاد و رییس ایرانی مرکز مطالعات دانشگاه «جرج تاون»  قطر در این ارتباط گفت: مهم ترین تاثیر قتل خاشقچی روزنامه نگار مخالف سعودی ، رسوا شدن بن سلمان و نمایش چهره واقعی او به جهانیان بالاخص به کشورهای غربی بود.

گزارشگر ویژه سازمان ملل متحد نیز در این خصوص گفت؛ دلایل و مدارک موجود نشان می دهد که مسئولان بلندپایه عربستان از جمله بن سلمان ولیعهد این کشور در قتل خاشقچی روزنامه نگار منتقد آل سعود نقش دارند.

«اگنس کالامار» با ارائه گزارش خود در نشست شورای حقوق بشر در ژنو درباره قتل خاشقچی، افزود: در تحقیقات رسمی که عربستان انجام داده، مشخص نیست چه کسی دستور قتل وی را صادر کرده بود.

وی گفت: مدارک موجود در تحقیقی که انجام شده، از نقش مسئولان بلندپایه سعودی از جمله بن سلمان در پرونده قتل خاشقچی حکایت دارد.

هدایت قتل با اسکایپ

اگر قصد داشته باشیم افرادی که در قتل روزنامه سعودی دست داشته اند را رتبه بندی کنیم، بدون تردید القحطانی نزدیک ترین فرد به بن سلمان در جایگاه دوم قرار می گیرد.

برخی گزارش ها نشان داد که القحطانی روند قتل خاشقچی را از طریق اسکایپ هدایت کرده است.

القحطانی همچنین با براه انداختن مرکز «مطالعات و اطلاع رسانی» که به صورت مستقیم زیر نظر بن سلمان فعالیت می کند، طی سالهای گذشته اقدامات گسترده ای برای بازگرداندن مخالفان سعودی به کشور انجام داده است .

از القحطانی به عنوان فرد مورد اطمینان بن سلمان نام برده می شود که در چارچوب سیاست «جوانان وفادار» ولیعهد به قدرت رسیده است . او وظیفه شناسایی و حذف مخالفان سعودی در خارج کشور را برعهده داشته و دارد و اگر چه بعد از رو شدن دخالت او در قتل خاشقچی مسئولان سعودی برای کاهش فشارها اعلام کردند که از کار برکنار شده، اما او آزاد بوده و به فعالیت های سابق خود ادامه می دهد تا جایی که خانواده یکی از زندانیان مدنی عربستان ،  با انتشار بیانیه ای از نقش او در شکنجه دخترشان پرده برداشتند.

خانواده «لجین الهذلول» فعال حقوق زنان عربستانی هم دیروز اعلام کردند که به دلیل نقش القحطانی مشاور سابق دربار پادشاهی عربستان در شکنجه دخترشان، خواستار پیگرد قضایی دادگاه‌های اروپا و آمریکا از وی هستند.

دی‌ ماه سال گذشته روزنامه آمریکایی «وال استریت ژورنال» نیز در گزارشی با اشاره به وضع بد فعالان حقوق زنان عربستانی در زندان‌های آل سعود، تأکید کرد: افسران امنیتی زندانیان زن را مورد شکنجه و آزار جنسی قرار می‌دهند و به آن‌ها شوک الکتریکی وارد می‌کنند.

این روزنامه آمریکایی افزود: بدترین نوع شکنجه در حق لجین الهذلول اعمال شده و القحطانی مشاور سابق دربار پادشاهی عربستان به شکنجه‌ها نظارت داشته است.

در همین راستا فردی آگاه از جزئیات شکنجه گفته است: القحطانی، لجین را به تعرض، قتل و انداختن جسد وی در فاضلاب تهدید کرده‌ است.

افکار عمومی جهان برخورد مقام های سعودی با آمران قتل خاشقچی را به عنوان آزمونی برای پی بردن به صداقت عربستان  در محاکمه عاملان این جنایت در نظر داشتند، اما ظاهرا ریاض این بار هم در این آزمون حقوق بشری مردود شده است .

حمیدرضا بانصیری