در گزیده یی از گزارش روزنامه ایران، آمده است: آنطور که علی لاریجانی گفته اگر تصمیمی گرفته شود، این تصمیم در چارچوب بودجه سال ۹۹ خواهد بود. تصمیمی که هنوز برای رسیدن به آن به گفته رئیس مجلس باید جلسات بیشتری برگزار شود. تا اینجای کار در جلسه دیروز مرکز پژوهش‌های مجلس طی گزارشی برخی پیشنهادات را برای حذف یارانه پنهان ارائه کرده. پیشنهاداتی که به نظر می‌رسد ارائه آنها تازه قدم‌های اول کار باشد. چرا که مطابق قانون و روال معمول جاهایی که باید نظر نهایی را بدهند و با هم به توافق برسند کمیسیون‌های تخصصی مجلس و بخش‌های اقتصادی دولت هستند. بخش‌هایی که با توجه به سخنان دیروز علی لاریجانی به نظر می‌رسد باید منتظر ورود آنها به این عرصه بود.
بنا به تصمیم فوری مجلس نیست
بخش اصلی روایت آنچه در جلسه غیرعلنی دیروز مجلس گذشته توسط علی لاریجانی انجام شد. مهم‌ترین حرف لاریجانی هم این بود که مجلس هنوز تصمیمی برای تغییر وضعیت یارانه‌ها نگرفته و بررسی‌ها در این زمینه تا زمان رسیدگی به بودجه سال آینده ادامه خواهند داشت. او بعد از جلسه سه ساعته غیرعلنی روز گذشته مجلس در جمع خبرنگاران حاضر شد و درباره این جلسه گفت: کار نسبتاً تحقیقاتی موسعی با کمک مرکز پژوهش‌های مجلس، سازمان برنامه و بودجه و مراکز دیگری در دولت که می‌توانستند اطلاعات مفیدی بدهند و وزارتخانه‌های مربوطه صورت گرفته تا اول تصویری از موضوع روشن شود. وی افزود: در رسانه‌ها اعداد و ارقام مختلفی درخصوص میزان یارانه‌ها مطرح می‌شود؛ این که یارانه بنزین و سوخت چقدر است، چقدر مربوط به سهم خانوار و یا حمل و نقل و صنعت و تولید است. به هر حال این تصویر باید روشن می‌شد زیرا تصمیم‌گیری در این باره یک خط نیست وقتی تصمیمی می‌خواهد گرفته شود باید مراقبت شود به خانوارها صدمه وارد نشود و به تولید هم لطمه نخورد. به نظر من تصویر نسبتاً واضحی ارائه شد. رئیس مجلس ادامه داد: مهم این است که در مورد راه حل‌ها نظرات مختلف است؛ الان بنا نیست مجلس تصمیمی فوری بگیرد؛ زیرا ما برای این کار فرصت داریم و بناست برای بودجه سال آینده بررسی‌ها کامل‌تر شود. من هم این موضوع را به کمیسیون برنامه و بودجه ارجاع دادم تا با کمیسیون‌های مختلف بحث کنند. مهم این است همه بدانند اراده مجلس بر این است که به هیچ وجه نباید به مردم فشار بیاید و اگر تغییری بخواهد اتفاق بیفتد، باید کاملاً هدایت شده و به نفع طبقات پایین باشد.
طرح بحث قاچاق سوخت در جلسه غیرعلنی
رئیس مجلس مجدداً تأکید کرد: قاطبه نمایندگان نظرشان این بود که هر تصحیحی باشد باید وضع زندگی مردم خصوصاً طبقات پایین بهبود یابد؛ نه اینکه دچار تلاطم شود. لذا پیدا کردن فرمول آن، قدری باید با فکر باشد. رئیس مجلس در خاتمه درآمدهای جایگزین از جمله مالیات را از راه‌های کاهش وابستگی بودجه دولت به نفت عنوان کرد. دیروز البته در حاشیه جلسه مجلس، شهباز حسن‌پور نماینده سیرجان نیز به «ایران» گفت که در کنار مسأله یارانه‌های پنهان، موضوع دیگر بحث شده در جلسه غیرعلنی مجلس به قاچاق سوخت مربوط می‌شده. به گفته او، موضوع قاچاق در این عرصه به عنوان یکی از اصلی‌ترین تبعات یارانه‌های غیراصولی و پنهان مورد تأکید حاضران قرار گرفته تا به موازات بحث یارانه‌های پنهان، برای این موضوع نیز چاره‌اندیشی شود.
پیشنهاد مرکز پژوهش‌ها: حذف یارانه پنهان بدون افزایش قیمت بنزین
اما آنطور که برخی نمایندگان مجلس در گفت‌وگو با «ایران» روایت کرده‌اند، مهم‌ترین بخش جلسه دیروز گزارشی بود که توسط مرکز پژوهش‌های مجلس تهیه شده بود. گزارشی که احتمالاً اساس پیشنهادات مجلس برای تغییر در وضعیت یارانه‌های پنهان و قاچاق سوخت باشد. این گزارش تأکید دارد که بر اساس یافته‌های اخیر مرکز پژوهش‌های مجلس در فاصله سال‌های ۸۴ تا ۹۵ بیش از سه چهارم یارانه ضمنی هیدروکربنی به غیرخانوار اختصاص داشته و در واقع انرژی ارزان مهم‌ترین روش حمایت دولت از بخش تولید در ایران است. بر همین اساس این گزارش پیشنهاد کرده که هرگونه تغییری در روش توزیع یارانه‌ها باید به صورتی باشد که تبعات و آثار منفی آن روی بخش تولید درنظر گرفته شود. این گزارش همچنین با توجه به آمارهای موجود توصیه کرده که اولویت سیاستگذاری در مورد یارانه انرژی باید اول نیروگاه‌های کشور و سپس بخش خانگی باشد. همچنین در گزارش قرائت شده در مجلس آمده بود که سهم بنزین از مجموع یارانه فرآورده‌های نفتی، ۸ درصد و سهم نفت گاز حدود ۶۸ درصد است. بنابراین سیاستگذاری در مورد بنزین با هدف اصلاح و کاهش یارانه انرژی در اولویت‌های بعدی قرار می‌گیرد. این گزارش در بخش دیگری به موضوع تعیین قیمت حامل‌های انرژی پرداخته و آن را چالش برانگیزترین موضوع محاسبه یارانه پنهان خوانده است. در این بخش توصیه شده در نظر گرفتن قیمت فوب خلیج فارس به عنوان قیمت مرجع برای مواردی چون بنزین قابل پذیرش است اما این کار درخصوص گاز طبیعی یا برق دشوار خواهد بود. این در حالی است که گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس تأکید دارد که وضعیت فعلی قیمت‌گذاری‌ها در این حوزه نیز قابل ادامه دادن نیست و باید در آن تجدید نظر جدی شود.
راهبردهای یارانه‌زدایی
سال‌های سال است که بسیاری از کالاها و خدمات در ایران به صورت یارانه‌ای که با نرخ واقعی فاصله زیادی دارد، عرضه و توزیع می‌شود و با افزایش قیمت‌های جهانی و هزینه‌های حمل و توزیع هر ساله بر ارزش این یارانه‌ها افزوده می‌شود.
طبق گزارش‌های ارائه شده در مجموع یارانه‌ای که هر ساله به صورت پنهان و آشکار در کشور پرداخت می‌شود شامل سه بخش اصلی یارانه‌های بودجه‌ای، فرابودجه‌ای و پنهان است.
یارانه‌های بودجه‌ای که سالانه بیش از ۱۰۰ هزار میلیارد تومان ارزش دارد، شامل تمامی پرداخت‌های بودجه عمومی کشور است که ماهیت یارانه‌ای دارند و از محل منابع بودجه تأمین مالی می‌شوند. دراین بخش یارانه آموزشی اقشار محروم و سازمان فنی و حرفه‌ای، یارانه سود مسکن فرهنگیان و وزارت آموزش و پرورش و یارانه دارو، شیر خشک و وزارت بهداشت عمده‌ترین بخش‌هایی هستند که یارانه می‌گیرند.
جزئیات یارانه پنهان انرژی
سال گذشته سازمان برنامه و بودجه برای نخستین بار با محاسبه مجموع یارانه‌های پنهان و آشکاری که در کشور پرداخت می‌شود، عدد ۹۰۰ هزارمیلیارد تومان را اعلام کرد که عمق ناکارآمدی نظام یارانه‌ها در ایران را به نمایش می‌گذارد. اما همانگونه که اشاره شد، تازه‌ترین گزارشی که مجموع یارانه‌های سال‌جاری را محاسبه کرده است، ۱۳۰۰ هزار میلیارد تومان است. سهم هر ایرانی از این یارانه سالانه به ۱۵.۸ میلیون تومان و در هر ماه به یک میلیون و ۳۲۱ هزار تومان می‌رسد. بنابراین هر ایرانی ماهانه بیش از ۱.۳ میلیون تومان برای تأمین یارانه‌هایی می‌پردازند که عمده آن نصیب ثروتمندان می‌شود. تنها در یارانه‌ای که برای بنزین پرداخت می‌شود، ثروتمندان ۲۳ برابر فقرا از آن استفاده می‌کنند.
بدین ترتیب دراین که نظام یارانه‌ها در ایران نیازمند بازتعریف و ساماندهی است، هیچ شکی وجود ندارد و تنها درباره روش‌های اصلاح این وضعیت تفاوت وجود دارد.
برپایه گزارش‌های رسمی، مجموع یارانه‌ای که در بخش انرژی پنهان شده در سال‌جاری به ۸۹۸ هزار میلیارد تومان می‌رسد. از این رقم سهم گاز ۵۴۱ هزار میلیارد تومان، سهم برق ۱۰ هزار میلیارد تومان، سهم فرآورده‌های نفتی (با محاسبه هزینه‌های توزیع) ۴۳۶ هزار میلیارد تومان، بنزین ۱۸۰ هزار میلیارد تومان، نفت سفید ۱۵ هزار میلیارد تومان، گازوئیل ۱۸۱ هزار میلیارد تومان، نفت کوره ۲۰ هزار میلیارد تومان، گازمایع ۱۷ هزار میلیارد تومان، سوخت هوایی ۱۲ هزار میلیارد تومان و هزینه انتقال و توزیع ۱۱ هزار میلیارد تومان است.
۳ پرسش اساسی
محمد قاسمی اقتصاددان
با توجه به اهمیت موضوع یارانه‌ها، طرح مسأله بسیار مهم است که در شناخت ریشه‌های این معضل و همچنین یافتن راه حل‌های ممکن مفید است. این درحالی است که دراین بخش قضیه به درستی مطرح نشده است. هم‌اکنون یک سوم از انرژی کشور در بخش خانگی و دوسوم مابقی در بخش تولید شامل کشاورزی، صنعت، معدن و حمل و نقل مصرف می‌شود. اگر همین نسبت را مبنا قرار دهیم، تبدیل یارانه‌های پنهان به آشکار صحیح نیست، چرا که نمی‌توان گفت برق مصرفی واحدهای تولیدی را واقعی می‌کنیم و مابه التفاوت آن را به مردم می‌دهیم.
مشکل این است که باید برای هر بخش به صورت جداگانه تصمیم‌گیری و اجرا کرد یعنی برای بخش خانگی باید یک برنامه و برای تولید برنامه دیگری تهیه کرد. در ابتدا باید مشخص شود که هدف از اصلاح قیمت حامل‌های انرژی چیست؟ اصل براین است که قصد نداریم، سیاست و ساختار یارانه‌ای جدیدی ایجاد کنیم. روندی که هم‌اکنون در کشور وجود دارد نتیجه ۵۰ سال سیاستگذاری در این بخش است.
گام به گام و تدریجی
علی دینی اقتصاددان
موضوع یارانه‌های پنهان و ضرورت اصلاح آن یکی از بحث‌های قدیمی در اقتصاد ایران است، به‌طوری که از دهه ۶۰ مطرح شد. دراین راستا، واقعی کردن قیمت‌ها که مبتنی بر نرخ‌های منطقه‌ای و جهانی باشد به عنوان راه حل طرح می‌شود.
این موضوع دو کارکرد دارد؛ یکی کارکرد بودجه‌ای است و با نگاه درآمدزایی افزایش قیمت حامل‌های انرژی را مطرح می‌کند. کارکرد دیگر کارشناسی است که از پشتوانه کارشناسان برخوردار است، نگاه این کارکرد این است که برای اصلاح مصرف انرژی باید قیمت‌ها اصلاح شود.
مزیت‌های حذف یارانه
شهرام معینی اقتصاددان
در اقتصاد ایران طیف وسیعی از یارانه پرداخت می‌شود که اصلی‌ترین آن یارانه‌هایی است که در بخش انرژی وجود دارد. پایین بودن قیمت حامل‌های انرژی در دهه‌های اخیر باعث شده است تا میزان مصرف آن با رشد چشمگیری همراه شود.
برهمین اساس حتی ایجاد صنایع مختلف نیز بر اساس همین نرخ پایین انرژی روی صنایع انرژی بر و پرمصرف بنا شده است.
بنابراین زمانی که قیمت حامل‌های انرژی واقعی شود در ابتدا به این کمک می‌کند تا میزان مصرف و شدت مصرف انرژی در کشور منطقی شود. در واقع وجود یارانه در اقتصاد ایران موجب شده است تا قیمت‌های نسبی کارکرد خود را از دست بدهد و جامعه پرمصرفی داشته باشیم. این درحالی است که می‌توان از مابه‌التفاوت آن برای سرمایه‌گذاری و افزایش بهره وری انرژی استفاده کنیم.
چندین دهه از توزیع یارانه‌های کلان در حوزه انرژی و سایر حوزه‌ها می‌گذرد و اقتصاد خود را با این قیمت‌ها و شرایط تنظیم کرده است. به‌طوری که زندگی اکثر افراد عادی نیز با آن گره خورده و منطبق است. بنابراین برنامه حذف یارانه‌های پنهان انرژی به‌طور قطع با مقاومت و رفتارهای بازدارنده زیادی در جامعه مواجه خواهد شد و به راحتی و آسانی ممکن نیست و راه دشواری پیش روی دولت و سیاستگذاران است.
نظر شما