حضور مظهر خالقی، خواننده‌ سرشناس موسیقی کردی بعد از 38 سال دوری از وطن از رویدادهای خبرساز این کنگره بوده است. خالقی از مرز رسمی باشماق مریوان به شهر سنندج وارد شد، جایی که مردمانش دل در گرو نغمه‌های او دارند و هنوز هم ترنم صدای جاویدانش در کوچه و خیابان‌های این شهر به گوش می‌رسد. خالقی در کلیپی تصویری به کارگردانی لاوان حسینی که در این مراسم پخش شد بعد از نزدیک به چهار دهه با مردمان سرزمینش به صحبت نشست و بار دیگر بر تأثیرگذاری فرهنگ دیرینه‌ خود تأکید کرد: «هر کلمه‌ای  که به اشعار فارسی یا کردی افزوده می‌شود ارزش فرهنگی دارد و این نشان‌دهنده‌ آن است که فرهنگ و هنر نه تنها در سنندج بلکه در همه شهرهای ایران و شهرهای کردنشین زنده است. ما ملتی آزاد و دارای فرهنگ هستیم  و از ذوق و قریحه بسیار بالایی در هنر برخورداریم؛ فرهنگ و هنری که  نقش بسیار مهمی در ساختار اجتماعی دارد و نه تنها باعث بالارفتن آگاهی و دانش است بلکه  صلح و شادی نیز به همراه دارد.»
٭ ٭ ٭
آغازگر مراسم افتتاحیه نخستین کنگره مشاهیر کرد پیام حجت الاسلام حسن روحانی رئیس جمهوری ایران بود که از سوی حجت الاسلام علی یونسی دستیار ویژه رئیس جمهوری در امور مذاهب و اقلیت‌های دینی  قرائت شد. در این پیام آمده است: «کردها همچون سایر اقوام ایرانی به عنوان یکی از قدیمی‌ترین و فرهنگی‌ترین مردمان کشور همیشه ایران را خاستگاه فرهنگی خود دانسته و به تاریخ و فرهنگ این مرز و بوم عشق ورزیده‌اند. ما هرگز شهدای کرد که جانشان را برای حفظ کیان این مرز و بوم نثار کرده‌اند و نیز خدمات شایان فرهیختگان و ادیبان کرد به فرهنگ و ادب فارسی را از یاد نبرده و نخواهیم برد. بدیهی است که همه‌ ما ایرانی هستیم و همه‌ اقوام در این سرزمین از احترام برخوردارند و هیچ تفاوتی بین اقوام وجود ندارد. این کنگره فرصتی برای تجلیل از همه اقوام ایرانی است که از حقوق شهروندی برخوردار و قابل احترام هستند.»
در ادامه این مراسم دستیار ویژه رئیس جمهوری در امور مذاهب و اقلیت‌های دینی و مذهبی  به سخنرانی پرداخت و کردستان را  نگهبان اخلاق و موزه همه‌ آثار تاریخی و ملی ملت ایران دانست و افزود: «دشمن نتوانسته ادب، صداقت و علم‌دوستی را از مردم این دیار از بین ببرد». حجت‌الاسلام علی یونسی گفت: «عنوان کنگره مشاهیر کرد برای برگزاری این مراسم انتخابی درخور شأن مراسم بوده است». وی با اشاره به ضرورت برگزاری کنگره‌ تجلیل از مفاخر و مشاهیر کرد، افزود: «جوانان این مرز و بوم باید تاریخ، فرهنگ، گذشته، پیشینه و تمدن خود را شناخته و به دیگران نیز بشناسانند. او عنوان کرد: دشمنان امروز در تلاشند تا ما را بی‌هویت و بی‌شناسنامه جلوه دهند و مردم ما را در مقابل هم قرار دهند و با این کار بذر تفرقه‌افکنی و کینه‌توزی را بین مردم ما بکارند که اگر ما گذشتگان و فرهنگ و تاریخ خود را نشناسیم در دام دشمن گرفتار می‌شویم.» حجت‌الاسلام علی یونسی با تقدیر از مسئولان استان اعلام کرد: «در این منطقه نام‌آورترین ملت، ملت ایران است، زمانی که نام و نشانی از ابرقدرت‌ها و ملت‌ها نبوده ایران می‌درخشید و نخستین تمدن و ملت را تشکیل داد.» دستیار رئیس جمهور در امور اقوام و مذاهب افزود: نخستین امپراطوری جهان از آن ایران است و همه جهان‌شناسان و مورخان آن را تأیید کرده‌اند و زمانی که کوروش یک دولت جهانی را با ائتلاف کُرد و فارس این ملت پایه‌ریزی کرد، جهانی را بدون کشتار و خونریزی فتح کرد.» دستیار ویژه رئیس جمهور در امور اقوام و مذاهب گفت: «در گذشته بخش‌هایی از کشور ما به دلیل تجاوز تجاوزگران در طول تاریخ از آثار منفی دوران اسارت از بین رفت و بی‌شک هرجا تجاوزی صورت بگیرد دشمن سعی می‌کند شجاعت و صداقت مردم را نشانه بگیرد.»
آیت الله سیدمحمد حسینی شاهرودی،  نماینده ولی فقیه در کردستان نیز در ادامه‌ این کنگره بیان کرد: «نگاه طاغوت به قوم کرد یک نگاه تهدیدآمیز بود اما رهبری همواره تأکید کرده‌اند که قوم کرد برای ما فرصت هستند. امام راحل پیش از پیروزی انقلاب اسلامی و زمانی که در نوفل لوشاتو بودند نامه‌ای به مردم کرد می‌نویسند که تعریف‌های زیبایی را از قوم کرد در آن داشته‌اند. آیت الله شاهرودی به زمان حمله صدام به کردهای عراق اشاره و ذکر کرد: کردهای عراق زمانی که به مرز ایران رسیدند رهبری دستور دادند که مرزها را برای کردها باز کنید و ما هزاران کرد آواره را در کشورمان جا دادیم.» وی همچنین به حمایت نظام جمهوری اسلامی ایران از کردهای سراسر دنیا اشاره و عنوان کرد: «هرکجا خطری برای کردها پیش آمده به سرعت ایران رسیدگی کرده است، نمونه‌ آن حمایت از مردم حلبچه بوده است. یا حمایت از کردهایی که داعش طی چندسال اخیر به آنها حمله کرده بود.»
استاندار سلیمانیه، کردها را همچون ملتی دانست که اصالت را همواره بر انسانیت بنا نهاده‌اند. هه وال ابوبکر درآیین افتتاح کنگره مشاهیر کرد اظهار کرد: روح هماهنگی و اشتراکات تاریخی موجب شده تا در کنگره‌ای با عنوان کنگره‌ مشاهیر کرد گرد هم آییم. وی افزود: این کنگره اثبات می‌کند که آنچه برای کردها مهم است انسانیت و اصالت زبان و ملت بوده و کردها همواره از ملت‌هایی بوده‌اند که اصالت را بر انسانیت بنا نهاده است. استاندار سلیمانیه عنوان کرد: در هیچ جای جهان دولتی نیست که در آن کرد نباشد. وی در پایان نیز ضمن اعلام این نکته که کردها همواره زنده خواهند بود و خواهند ماند، خاطرنشان کرد: تا زنده بودن کردها تاریخ زنده است.
در ادامه این مراسم پیام نیچروان بارزانی، رئیس اقلیم کردستان از سوی نماینده ایشان، زیرک کمال نیچروان بارزانی، در پیامی به کنگره‌ مشاهیر کرد اعلام کرد: ما از همان کودکی در کنار خواندن نالی و محوی و ادیبان کرد، حافظ شیرازی و سعدی و شاعران ملت‌های دیگر را آموختیم. او افزود:  بسیار خوشحالیم که در این کنگره حضور داریم از دانشگاه کردستان و استاندار کردستان تشکر می‌کنیم که کنگره مشاهیر کرد را به خوبی برگزار کردند و امیدوارم این کنگره بانی معرفی بیشتر کردها به جهان شود. او گفت: انسان‌های خالق اهل هر کشوری باشند بخشی از تمدن بشری هستند و به همه جهان متعلق اند. آنها از طریق آثار خویش هم ملت خویش را سرفراز کردند و هم به کل بشریت خدمت کردند و  همزمان متعلق به تمام بشریت اند چون آثار آنها در تمام دنیا خوانده می‌شود. بارزانی درادامه بیان کرد: ما از همان کودکی در کنار یادگیری محوی، گلستان و بوستان سعدی را آموختیم. در کنار نالی، حافظ شیرازی را خواندیم و پدر و مادران ما در کنار گوش کردن به حسن زیرک و خالقی و علی مردان، شجریان و ناظم غزال‌ها را گوش کردند. رئیس اقلیم کردستان در پایان تأکید کرد: این نشان می‌دهد که آثار مشاهیر متعلق به همه جهانیان است. این نشان می‌دهد که تفاوت فرهنگی و زبانی مشکل ساز نیست و این تمامیت خواهی و قبول نکردن یکدیگر است که بانی مشکلات و جنگ‌ها در تاریخ بشری است.
برگزاری سه پنل تخصصی در بخش‌های زبان و ادبیات کُردی، هنر و موسیقی و دین و فرهنگ از بخش‌های اصلی کنگره مشاهیر کُرد است.