زرناز غلامی
مایک پومپئو، وزیر خارجه آمریکا، دوشنبه (دوم اردیبهشت‌ماه) پایان معافیت از تحریم‌های نفتی ایران را اعلام کرد و گفت دیگر هیچ معافیتی در این زمینه به کشورهای دیگر نخواهد داد.
آمریکا در ماه نوامبر به هشت کشور چین، هند، ترکیه، یونان، ایتالیا، ژاپن، کره جنوبی و تایوان شش ماه مهلت داده بود که به طور محدود خرید نفت از ایران را ادامه دهند، اما دوم ماه مه (کمتر از 10 روز دیگر) این مهلت به پایان می‌رسد و مشتریان باید خرید خود را از ایران به صفر برسانند.
اعلام تصمیم آمریکا مبنی بر عدم تمدید معافیت خریداران نفت ایران، واکنش‌های بسیاری در پی داشت و گمانه‌زنی‌ها درمورد تأثیر این تصمیم بر بازار نفت ادامه دارد.
وزیر نفت کشورمان نیز در جلسه علنی دیروز مجلس درمورد بیانیه کاخ سفید در مورد تمدید نکردن معافیت چند کشور برای خرید نفت از ایران، تاکید کرد که «خواب آمریکا برای به صفر رساندن صادرات نفت ایران تعبیر نمی‌شود. آمریکا و هم پیمانانش با سیاسی کردن نفت و استفاده از آن به عنوان سلاح اشتباه بزرگی مرتکب شدند که با توجه به وضعیت بازار دودش به چشمان خیلی‌ها می‌رود.»
بیژن زنگنه گفت: «با تمام توان در جهت شکستن تحریم آمریکا عمل می‌کنیم. وضعیت عرضه و تقاضا در بازار نفت شکننده است بیانیه آمریکا و حامیان منطقه‌اش برای اطمینان دادن به بازار نفت و جلوگیری از قیمت نفت نشان‌دهنده نگرانی آنها از بی‌ثباتی و شکنندگی بازار نفت است که این بازار بسیار غیر قابل پیش‌بینی است.»
وزیر نفت تاکید کرد: «در این اوضاع نمی‌توان گفت که در این بازار می‌توان به اندازه کافی نفت تولید شود یا برخی کشورها و شرکت‌ها هم به آمریکا برای مصرف نفت ایران فشار می‌آورند.»
«مایا کاسیانچیچ» سخنگوی اتحادیه اروپا هم از عدم تمدید معافیت‌های نفتی مشتریان ایران توسط ایالات متحده آمریکا، ابراز تأسف کرد و گفت: «این اقدام بیش از پیش اجرای توافق هسته‌ای را ضعیف می‌کند.»
با این حال به گفته کارشناسان، تمدید نشدن این معافیت‌ها ممکن است برای بازار نفت خبر خوبی نباشد و نگرانی درباره کاهش عرضه و کم بودن ظرفیت مازاد نفتی به افزایش بیشتر قیمت نفت در بازارهای جهانی منجر شود.
مدیر بارکلیز، یک بانک انگلیسی، در همین راستا، در یادداشتی نوشت: «پس از اعلام تصمیم آمریکا، بسیاری از فعالان بازار نفت غافلگیر شدند و این اقدام به محدود شدن شدید عرضه در بازار منجر خواهد شد.»
وی افزود: «هدف واشنگتن برای به صفر رساندن صادرات نفت ایران، قیمت نفت را در معرض ریسک‌های صعودی قرار می‌دهد.»
تحلیلگران گروه بانکی ANZ نیز اظهار کردند: «این تصمیم احتمالاً مشکلات اخیر عرضه که به دلیل کاهش عرضه اوپک، تحریم‌ها علیه نفت ونزوئلا و منازعه در لیبی ایجاد شده است را وخیم‌تر خواهد کرد.»
یک کارشناس ارشد حوزه انرژی اما در گفت‌وگو با ایلنا، موضع متفاوتی داشت و درباره سیگنال‌های عدم تمدید معافیت خریداران نفت از ایران به بازار، گفت: «این عدم تمدید معافیت‌های نفتی از سوی ایالات متحده شوک جدیدی به بازار وارد نمی‌کند؛ چون بازار از قبل پیش‌بینی می‌کرد که ممکن است این اتفاق بیافتد و همه جوانب را در نظر گرفته است، ولی بستگی دارد به اینکه به چه نحوی این کار را می‌کنند، آیا واردات نفت از ایران باید فوری قطع شود یا به‌تدریج این اتفاق می‌افتد؟ آیا قرار است خریدار به طور کلی و به یکباره تمام خرید خود را متوقف کند یا خیر. تمام اینها باید مشخص شود.»
نرسی قربان در ادامه با اشاره به تصمیمات احتمالی اوپک در نشست آتی افزود: «تصمیمات اوپک با اجماع است، ضمن‌اینکه ایران هم حق رای دارد؛ علاوه بر این، کشورها درمورد اجرای تصمیمات اوپک حق انتخاب دارند.»
این درحالی است که حشمت‌الله فلاحت‌پیشه، رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس ایران، در توئیتر خود نوشت: «کف فروش نفت ایران را مناسبات دوجانبه تعیین می‌کند» و این میزان «هیچ‌گاه به کمتر از یک میلیون بشکه نخواهد رسید.»
هدایت‌الله خادمی، عضو کمیسیون انرژی مجلس نیز روز دوشنبه در گفت‌وگو با سایت «رویداد۲۴» گفته: «هدف آمریکا به صفر رساندن نفت ایران است و با توجه به اینکه سهم زیادی هم در بازارهای بین‌المللی نداریم و عربستان می‌تواند این میزان را جایگزین کند احتمال اینکه قیمت نفت افزایش پیدا کند، کم است.»
واکنش‌های متفاوت خریداران
ترکیه، یکی از هشت کشوری که مشمول معافیت‌ها بود، به این تصمیم آمریکا واکنشی منفی نشان داد و ضمن انتقاد شدید، گفت که این تصمیم را نمی‌پذیرد.
وزیر خارجه ترکیه، ساعتی پس از اعلام تصمیم آمریکا به خبرگزاری رسمی آناتولی گفت: «ما زیر بار تحریم‌های یک‌جانبه درباره چگونگی روابط با همسایگان‌مان نمی‌رویم.»
مولود چاوش‌اوغلو، همچنین هشدار داد که تصمیم آمریکا «در خدمت صلح و ثبات منطقه نخواهد بود.»
مقامات هند که از مهم‌ترین خریداران نفت ایران به‌شمارمی‌آید، نیز گفتند که آنها از روند جریان باخبر و «در حال تجزیه و تحلیل پیامدهای تصمیم آمریکا» هستند.
یک مقام دولتی هند نیز به ایندین‌اکسپرس گفته است که «ما در زمان مناسب بیانیه‌ای صادر خواهیم کرد.»
همچنین خبرگزاری دولتی چین، کشوری که خریدار اصلی نفت ایران است، به نقل از سخنگوی وزارت خارجه این کشور، اعلام کرد: «چین مخالف تحریم‌های یک‌جانبه آمریکا و گستره بزرگی است که این تحریم‌ها دربرمی‌گیرد و همکاری ما با ایران باید محترم شمرده شود.»
گنگ شوانگ افزود: «همکاری چین با ایران همچنان باز، شفاف، قانونی و منطقی است.»
وی دقیقاً نگفت آیا چین به‌رغم تحریم‌های آمریکا به خرید نفت ایران ادامه خواهد داد یا خیر؟
گفتنی است، چین بزرگ‌ترین واردکننده نفت از ایران بوده و پیش از تحریم‌های آمریکا روزانه بیش از ۶۰۰ هزار بشکه خرید نفت از ایران انجام می‌داد، اما بعد از ماه نوامبر تنها مجاز به خرید روزانه ۳۶۰ هزار بشکه نفت شد.
درهمین‌راستا، مقام‌های ژاپن که زمانی از خریداران اصلی نفت ایران بود نیز گفته‌اند که تصمیم آمریکا برای پایان معافیت‌های نفتی «پیامدهای محدودی» بر اقتصاد این کشور دارد.
به گزارش رویترز، وزیر صنعت و تجارت ژاپن، روز دوشنبه به خبرنگاران گفت: «ما از نزدیک بازار بین‌المللی نفت را زیر نظر داریم و به تبادل‌نظر با شرکت‌های ژاپنی که نفت وارد می‌کنند ادامه می‌دهیم تا در صورت لزوم اقدامات لازم را انجام دهیم.»
«هیروشیگه سکو» در واکنش به تصمیم ترامپ مبنی بر لغو معافیت‌ها گفت: «ایران تنها سه درصد نیازهای نفتی ژاپن را تامین می‌کند و جبران چنین رقمی چالش بزرگی برای اقتصاد ژاپن نیست.»
اما واکنش کره‌جنوبی، دیگر کشوری که شامل معافیت‌های ایالات متحده بود به تصمیم جدید آمریکا، این بود که: «برای مقابله با پیامدهای توقف نفت ایران آمادگی داریم.» یک سخنگوی بانک نفتی هیوندای نیز گفته است که نفت قطر، آمریکا، روسیه، استرالیا و کشورهای دیگر جایگزین نفت ایران می‌شود.
این موضع‌گیری از آن روست که به گفته یک مقام دولتی آمریکا، واشنگتن به سئول برای پیدا کردن جایگزینی برای نفت ایران، قول همکاری داده است.
فرانسیس فانون، دستیار وزیر خارجه آمریکا در امور انرژی، به یون‌هاپ گفته است: «دو کشور یک سال است در حال انجام مذاکرات در مورد واردات نفت ایران هستند و این مذاکرات ادامه خواهد داشت.»
عربستان، مجری پروژه «فشار حداکثری بر ایران»
دونالد ترامپ روز دوشنبه گفت که عربستان سعودی و سایر کشورهای عضو اوپک به خاطر کاهش صادرات نفت ایران می‌توانند «بیشتر» تولید داشته باشند.
ایالات متحده آمریکا اعلام کرده است که برای جبران حذف نفت خام ایران از بازارهای جهانی، تماس‌هایی با مقامات عربستان سعودی و امارات متحده عربی گرفته و این دو کشور پذیرفته‌اند به همان میزان حذف نفت خام ایران از چرخه انرژی جهان؛ اقدام به افزایش تولید نفت کنند.
مایک پمپئو، وزیر خارجه ایالات متحده، پس از انتشار بیانیه‌ای درباره عدم تمدید معافیت‌های نفتی خریداران نفت ایران، در یک کنفرانس شرکت کرد و گفت، عربستان سعودی و امارات متحده عربی وعده داده‌اند، کمبود نفت ایران را جبران کنند.
ایالات متحده آمریکا اعلام کرده است که برای جبران حذف نفت خام ایران از بازارهای جهانی، تماس‌هایی با مقامات عربستان سعودی و امارات متحده عربی گرفته و این دو کشور پذیرفته‌اند به همان میزان حذف نفت خام ایران از چرخه انرژی جهان؛ اقدام به افزایش تولید نفت کنند
عربستان سعودی نیز در همین راستا اعلام کرد که آماده افزایش صادرات نفت خود برای جبران کسری بازار است.
خالد الفالح، وزیر نفت عربستان، دقایقی پس از نشست خبری مایک پومپئو با اشاره به اینکه کشورش متعهد به ثبات بازار نفت است، گفت: «با اعلام تصمیم آمریکا تحولات بازار را به دقت زیر نظر داریم و با هماهنگی دیگر تولیدکنندگان، بازار با کمبود نفت مواجه نخواهد شد.»
عربستان سعودی پیش از این اعلام کرده بود که در صورت عدم تمدید معافیت‌های ناظر بر معاملات نفتی با ایران، این کشور با افزایش تولید نفت خود، حذف نفت ایران از بازارهای جهانی را جبران خواهد کرد.
روزنامه «فایننشال تایمز» در تحلیلی به این موضوع پرداخته است که «آیا عربستان قادر به جبران حذف نفت ایران از بازارهای جهانی خواهد بود؟» پاسخ تحلیلگر این روزنامه با توجه به ظرفیت تولید نفت عربستان به این پرسش مثبت است: «عربستان توان افزایش تولید نفت خام خود به میزان ۱۲ میلیون بشکه در روز را دارد و این درحالی‌است که میزان تولید نفت عربستان در حال حاضر کمتر از 10 میلیون و ۳۰۰ هزار بشکه در روز است. با این حال عربستان به‌تنهایی نمی‌تواند با آمریکا بر سر افزایش میزان تولید نفت خود به توافق برسد، زیرا چنین اقدامی عملا باعث آن می‌شود که موضع عربستان در اوپک تضعیف شود.»
به گفته او، افزایش یک‌جانبه تولید نفت بیش از سهمیه تعیین شده می‌تواند الزام رعایت سهمیه تولید دیگر کشورهای عضو اوپک و حتی توافق اوپک و ۱۰ کشور تولیدکننده غیرعضو اوپک را از بین ببرد و ازاین‌رو، گفته می‌شود که عربستان و امارات متحده عربی در حال حاضر هیچ توافقی با آمریکا در این زمینه نداشته‌اند و حتی اگر توافقی هم کرده باشند، آن را علنی نخواهند کرد.
به هر حال، کارشناسان معتقدند که عربستان می‌تواند با افزایش تولید نفت خود ظرف دو ماه آینده، حذف نفت ایران را از بازارها جبران کند و تصمیم درباره شش ماهه دوم سال جاری میلادی (ژوئیه تا دسامبر) می‌تواند در اجلاس ماه ژوئن وزیران نفت کشورهای عضو اوپک در وین، اتخاذ شود.
اما گویا این خوش‌رقصی مختص عربستان نیست، چراکه سایت «اویل پرایس» با انتشار مقاله‌ای اعلام کرده است که علاوه بر عربستان؛ امارات و عراق نیز ابراز آمادگی کرده‌اند، نیازهای جهانی به نفت خام را پس از حذف نفت ایران از چرخه تامین انرژی، جبران کنند.
اینطور که در اخبار خبرگزاری‌ها آمده است، عراق، دومین تولیدکننده نفت در بین اعضای اوپک، نیز از آمادگی برای افزایش ۲۵۰ هزار بشکه‌ای صادرات نفت خود خبر داده است.
وزیر نفت: با تمام توان در جهت شکستن تحریم آمریکا عمل می‌کنیم. آمریکا و هم پیمانانش با سیاسی کردن نفت و استفاده از آن به عنوان سلاح اشتباه بزرگی مرتکب شدند که با توجه به وضعیت بازار دودش به چشمان خیلی‌ها می‌رود
یک مقام ارشد دولت عراق که نام او ذکر نشده به خبرگزاری فرانسه گفت: «آماده‌ایم که روزانه ۲۵۰ هزار بشکه دیگر به صادرات خود اضافه کنیم.»
این مقام دولت عراق نگفته است که آیا این تصمیم در پی مذاکره با مقام‌های آمریکایی اتخاذ شده است یا خیر.
بهای نفت در بالاترین رکورد سال ۲۰۱۹
اعلام خبر عدم تمدید معافیت‌ها باعث افزایش سه درصدی بهای نفت در بازارهای جهانی شد. گفته می‌شود که آمریکا برای مانع شدن از افزایش بهای نفت، پیش از اعلام رسمی سیاست خود با عربستان و امارات تماس‌هایی گرفته بود.
قیمت نفت روز سه‌شنبه پس از این که واشنگتن اعلام کرد همه معافیت‌های نفتی ایران تا ماه مه خاتمه پیدا خواهد کرد و واردکنندگان را برای توقف خرید از تهران تحت فشار قرار داد، نزدیک به بالاترین رکورد سال ۲۰۱۹ ایستاد.
به گزارش ایسنا، بهای معاملات نفت برنت با ۰.۵ درصد افزایش نسبت به روز دوشنبه، به ۷۴.۴۰ دلار در هر بشکه رسید.
انتشار گزارش‌هایی درباره تصمیم آمریکا به عدم تمدید معافیت‌ها باعث شد که دوشنبه قیمت نفت شاخص برنت نیز با بیش از ۲٫۵ درصد افزایش به ۷۳ دلار و ۷۸ سنت افزایش یابد که نسبت به ابتدای سال جاری بیش از یک‌سوم افزایش نشان می‌دهد.
اقدام آمریکا برای تشدید تحریم‌ها علیه ایران، همزمان با تحریم‌های واشنگتن علیه صادرات نفت ونزوئلا و همچنین توافق کاهش تولید کشورهای اوپک و غیراوپک صورت گرفته که بازارهای جهانی نفت را با محدودیت عرضه مواجه کرده و به بالاتر رفتن قیمت‌ها منجر شده است.