در گذشته دور، غالب خانواده‌های ایرانی دور کرسی می‌نشستند و این شب را زنده نگه می‌داشتند، اما امروزه در عصر رسانه‌ای، تلویزیون به نوعی جایگزین کرسی شده و محور جمع‌های خانوادگی و دوستانه و شکل چیدمان آن را مشخص می‌کند. تلویزیون نیز با تدارک ویژه‌برنامه‌های شاد تلاش می‌کند تا به این جمع‌ها و دورهمی‌ها، نشاط و انرژی بیشتری ببخشد.
طبیعتا از تلویزیون انتظار می‌رود برای این مناسبات، سیاستگذاری کرده و برنامه‌های ویژه را تدارک ببیند، اما فارغ از نگاه رسانه‌ای و انتظاری که از تلویزیون داریم، خود این انتظار در درون خویش واجد یک پارادوکس است. پارادوکسی که از نگاه‌ها و تحلیل‌های آسیب‌شناسی به سبک زندگی مدرن ایجاد می‌شود که در آن رسانه‌ها بویژه تلویزیون و در چند سال اخیر رسانه‌های مجازی و شبکه‌های اجتماعی به فردگرایی افراطی منجر شده و روابط و مناسبات عاطفی و خانوادگی را تضعیف کرده است.
بر همین مبنا توصیه می‌شود دست‌کم در شب یلدا، تلفن‌های همراه را کنار گذاشته و با خانواده همراه شوید یا به جای تماشای دسته‌جمعی تلویزیون به گفت‌وگوی جمعی با هم بپردازید. از این منظر نه‌تنها تلویزیون موظف نیست برای شب یلدا برنامه بسازد که نباید این کار را بکند تا حداقل در این شب، تلویزیون‌ها خاموش و چراغ گفت‌وگوهای چهره به چهره روشن شود.
از سوی دیگر اگر تلویزیون برنامه‌ای برای شب یلدا نداشته باشد با این انتقاد مواجه می‌شود که به مناسبت‌ها و شادی‌های مردمی توجه نمی‌کند و به نیازها و خواسته‌های مخاطب بی‌اعتناست. این موقعیت و تفسیر دوگانه، انتظار از تلویزیون را با یک تضاد تفسیری مواجه می‌کند.
با این حال می‌توان راه سومی را هم در این بین انتخاب کرد. راهی که از یک سو به ساختار و محتوای ویژه‌برنامه‌های تلویزیون در شب یلدا برمی‌گردد و از سوی دیگر به مهارت‌ها و کنش‌های مخاطبان در بهره‌گیری از تلویزیون. اینجاست که بحث سواد رسانه‌ای ضرورت پیدا می‌کند. به این معنا که مخاطب بداند باید از میان برنامه‌های متنوع تلویزیون، یکی را انتخاب کند و کل شب یلدا را پای تماشای برنامه‌های تلویزیونی نگذارد و تلویزیون در برنامه‌های خود در بخش تولید پیام و محتوا، بر همبستگی و روابط خانوادگی تاکید کند؛ این‌که قرار است در این شب دور هم جمع شویم و به صله‌رحم بپردازیم تا گپ و گفت‌های خانوادگی مقدم بر تماشای خانوادگی تلویزیون شود. در این مدل، تلویزیون به ضدخود بدل نمی‌شود بلکه استفاده درست از خودش را تذکر یا آموزش می‌دهد.
در واقع تلویزیون در عین تولید برنامه و پاسخ به نیازهای مخاطبان، باید به آنها مهارت‌های استفاده از تلویزیون را هم آموزش دهد. از این حیث این رسانه نه فقط تولیدکننده پیام است که روش‌های مصرف پیام را هم به مخاطب خود آموزش می‌دهد.
سیدرضا صائمی
جام‌جم