حسینعلی قبادی روز یکشنبه در مورد تعریف پژوهش و تفاوت آن با دیگر نوشته‌ها به ایرنا گفت: بنده اصطلاح «تحقیق» را بر پژوهش ترجیح می‌دهم. تحقیق، کندوکاو و جست وجوی روشمند و ساخت‌مدار برای طی فرایند در گذار از مجهول به معلوم، حل مساله، رفع مشکل و چالش و کشف قواعد عمومی و اصول کلی می‌تواند باشد.
وی ادامه داد: تحقیق باید به هم‌افزایی در حوزه علم بیانجامد و مهم‌ترین وجه تمایز آن با دیگر نوشتارها و جستارها، ژرفای آن و حرکت در لایه‌های عمیق مساله مندی است که گاه حتی پنهان است و محقق باید با آگاهی‌های پیشینی خود مجوز ورود به ساحت آن را پیدا کند؛ وگرنه هرکس از میانه راه و بدون مطالعات لازم، قادر به مساله‌یابی و ورود به بارگاه تحقیق واقعی نخواهد بود.
استاد رشته زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تربیت مدرس افزود: اینجاست که معنای لغوی تحقیق رخ می‌نماید و آن «حقیقت‌پویی» است، پویشی منحصر به فرد با سازمندی و ساختمندی ویژۀ خود. تحقیق نظام‌مند و سازمان یافته است و گاهی به بسط یا گشودگی رازهای پنهان یک مساله می‌پردازد. بنابراین انسان می‌تواند دانشمند و بسیار پر اطلاع باشد؛ اما محقق نباشد. پژوهش، ژرف‌نگری در هر موضوع و شناخت ابعاد مختلف آن است که مستلزم کسب معارف جدید و کاوش‌های فراوان در گنجینه‌های معرفتی موجود است.
نویسنده کتاب «ب‍ن‍ی‍اده‍ای ن‍ث‍ر م‍ع‍اص‍ر فارسی» تاکید کرد: در حالی‌که در نگارش یک متن تالیفی، ضرورتی به این فعالیت‌ها نیست و مثلا با بهره‌گیری از آثار موجود و ایجاد پیوند و الفت میان مباحث مطرح‌شده از سوی آنها، می‌توان به متن نهایی تألیفی دست پیدا کرد.
اثری تاثیرگذار است که با مسائل واقعی جامعه ارتباط برقرار کند
وی در پاسخ به پرسشی در مورد چگونگی نگارش یک اثر تأثیرگذار تصریح کرد: اثری می‌تواند تأثیرگذار باشد که با مسائل واقعی جامعه در پیوند قرار گیرد. مسئله‌مند، تقاضامدار و برای عبور از مشکل و چالش و بر پایه معرفت و آگاهی لازم پیشینی شکل گرفته باشد.
قبادی تاکید کرد: اطلاعات محقق باید به اندازه‌ای باشد که سرچشمه‌های مسئله را شکل بدهد و کار پژوهشگر نیز دقیقاً همین است که بتواند به جامعه نشان دهد مسئلۀ واقعی آن چیست. همینجاست که برخلاف علوم تجربی که صرفاً معطوف به دانش و اطلاعات زمان حال و گذشته است، علوم انسانی اساساً آینده‌پژوه است و می تواند آینده را پیش‌بینی کند. از سوی دیگر، ما اصحاب علوم انسانی هم باید بدانیم اثرگذاری و بالا رفتن ضریب تأثیر ما زمانی آغاز خواهد شد که سیاست و منش انزوا و نگرش انتزاعی را کنار بگذاریم و میدان‌های تعامل سازنده و ابتکاری را رها نکنیم و دربارۀ اقسام، شقوق و لایه‌ها و شعاع اثرگذاری علوم انسانی در اجتماع روشمندانه بکوشیم.
لزوم توجه به مساله و شبه مساله
رییس پژوهشگاه مطالعات فرهنگی و علوم انسانی با اشاره به نکته دیگر در تأثیرگذاری علوم انسانی گفت: اثر و محصول علوم انسانی واقعا در پی حل یک مساله مهم، یا رفع یک مشکل مهم باشد. محقق باید بتواند مساله‌ها را از شبه مسئله ها تفکیک کند و صرفا به مساله ها بپردازد. بدون این تفکیک، اثر چندان تأثیرگذار نخواهد بود. همچنین محصول پژوهشی باید از حیث روش شناسی دقیق باشد.
نویسنده کتاب «ادبیات فارسی، انقلاب اسلامی و هویت ایرانی» تصریح کرد: از سوی دیگر، اثر باید خلاقانه باشد. میزان خلاقیت اثر، در گرو توانایی نویسنده است که طبعا محقق باید همه آرای مهم در مورد مسئله را بررسی کرده باشد، از هیچ رأی مهمی بی خبر نباشد، بین سنت و مدرنیته نوعی گفت‌وگو ایجاد کند و قادر باشد با زبانی ساده، محصول تحقیق را در قالب‌های متناسب، کوتاه و مخاطب‌گرا عرضه کند.
وی در مورد عوامل مؤثر بر توسعه و ترویج پژوهش در جامعه و کشور گفت: پژوهش در جامعه‌ای امکان رشد دارد که تحقیق، امری درونزا باشد؛ هم جامعه هم دولتمردان آن را جدّی بگیرند. اجتماع به ضرورت و اهمیت و ثمرهای آن عمیقاً باورمند و تقاضاگر پژوهش باشد.
توجه حاکمان به پژوهشگران
قبادی با اشاره به ضرورت توجه و احترام به پژوهشگران توسط حاکمان تصریح کرد: حاکمان باید نتایج علم پژوهشگران را به کار ببندند. همین‌طور است اگر زمانی دولتمردان به دستاوردهای پژوهش اعتنا نکنند و اگر میان این دستاوردها و دیدگاه‌های خود انطباق نبینند، احترام و خضوع در برابر نتیجه دانش نداشته باشند و به تأمل انتقادی در خود نپردازند، پژوهش به حاشیه رانده می‌شود. اینجاست که راز و حکمت فرمایش امیرالمؤمنین (ع) «العلمُ السلطان» بیشتر روشن می‌شود، بدین مضمون که دانش را راهنما، دلیل، برهان و فرمانروای خود بدانید. در قرآن کریم در سوره الرحمن هم آمده است که «لا تَنْفُذُونَ إِلَّا بِسُلْطانٍ» (بخشی از آیه 33/الرحمن).
قبادی در مورد اقدامات پژوهشگاه برای تشویق و ترویج پژوهش در سطح سازمان و جامعه توضیح داد: تأسیس پژوهشکده علوم انسانی و اجتماعی کاربردی، توجه به نظام ملّی نوآوری در علوم انسانی و اقدام مقدماتی برای تأسیس مرکز رشد و نیز پارک علوم انسانی است.
انعقاد بیش از 60 تفاهمنامه با سازمان ها
وی گفت: انعقاد بیش از 60 تفاهمنامه با سازمان‌ها و نهادها و دستگاه‌های اجرایی، اقدام به اجرای چندین طرح بزرگ کارفرمایی، طراحی و اجرای بخشی از طرح بزرگ و جامع اعتلای علوم انسانی که نخبگان تراز اول کشور در چهارچوب این طرح فعالیت می‌‌کنند و ایده‌های آنها بعضاً به مرحله قرارداد هم رسیده، تقویت شبکه نخبگانی با بیش از دو هزار مشارکت‌کننده از دانشگاه‌های سراسر کشور در قالب شورای بررسی متون، برگزاری صدها کارگاه، نشست علمی، سخنرانی تخصصی بعضاً با بیش از 17 هزار مراجعه، تقویت پرتال علوم انسانی و خدمات علمی رایگان به همه محققان کشور، اداره روزآمد بیش از 20 مجله علمی ـ پژوهشی از دیگر اقدامات پژوهشگاه در این زمینه به شمار می‌آید و اجمالا آنکه پژوهشگاه به دنبال آن است که در گام نخست میان پژوهش و مسائل واقعی اجتماع پیوند ایجاد کند.
رییس پژوهشگاه مطالعات فرهنگی و علوم انسانی در مورد استفاده از فرصت هفته پژوهش برای توسعه آن در جامعه نیز گفت: هفته پژوهش مناسبتی فاخر و فرصتی نیکو است برای آنکه پژوهشگران کشور در گفت‌وگو با دولتمردان، مسئولان و اجتماع، نگاه‌ها و یافته‌های خویش را به آزمون بگذارند و ببینند تا چه اندازه در ایجاد همراهی در میان قشرهای مختلف جامعه موفق بوده‌اند. در این هفته می‌توان با راه‌اندازی فرصت‌های گفت‌وگوی جمعی و ارائه دستاوردهای پژوهشی در سطح سازمانی و فراسازمانی، میزان موفقیت پژوهش در تأثیرگذاری بر جامعه و حل مسائل را بررسی کرد. طبیعتا بهبود فضای پژوهش در کشور، نیازمند کار مستمر است و نباید از هفته پژوهش انتظاری بیش از حد داشت.
«فرهنگ علمی ما باید به سویی پیش برود که هر روز، روز پژوهش و کوشش علمی باشد. در هفته پژوهش باید اقداماتی صورت دهیم که پژوهشگران کوشا، احساس کنند زحماتشان در جامعه دیده شده است. نکته مهم بعدی، دقت به این نکته است که بین پژوهش در رشته های علوم انسانی و سیاست‌گذاری ها، باید نوعی مبادله صورت گیرد؛ به این معنا که از یک سو سیاست گذاران از یافته های پژوهشی بهره بگیرند و از سوی دیگر، پژوهشگران با مشکلات سیاست گذاری آشنا شوند تا بتوانند راهکارهایی مناسب به دست دهند».
وی یاداور شد: هفته پژوهش، فرصتی مناسب است که پژوهشگران و سیاست گذاران با دغدغه های هم بیشتر آشنا شوند و به تدریج اجرای برنامه هایی برای ارتقای سرمایه گذاری در پژوهش های علوم انسانی فراهم‌تر گردد. در خاتمه لازم می‌دانم از محقق جامع سفرکرده، استاد فقید دکتر صادق آئینه‌وند (ره) یاد کنم.