دیده بان ایران:  اگر بخواهیم صنعت بیمه در ایران را نسبت به لحاظ عملکرد در منطقه و جهان مقایسه کنیم به درستی  متوجه خواهیم شد که مجموعه صنعت بیمه ایران یک نهاد ضعیف و فاقد کارآیی لازم است. بیمه ای که در سال های اخیر ضعیف تر و بدهکار تر گذشته خودنمایی می کند. شرکت هایی که به نظر می رسد به آینده ای شبیه به موسسات مالی و اعتباری داشته باشند.

پر بیراه نیست اگر ادعا کنیم  ایرانی‌ها در محاصره ریسک‌های متعدد هستند از حوادث بالای رانندگی و آتش‌سوزی گرفته تا زلزله که یکی از هولناک‌ترین و پرخسارت‌ترین حوادث طبیعی است. با وجود این در ایران نه مردم اهمیت چندانی به بیمه حوادث می‌دهند و نه تا امروز صندوق مستقلی برای بیمه حوادث طبیعی وجود دارد. صندوقی که البته با توجه به ریسک بالای خطرات در ایران و نادیده‌گرفتن مقررات در سایر بخش‌ها مانند ساخت‌وساز می‌تواند زیان سنگینی به شرکت‌های بیمه‌ای تحمیل کند و به گفته شرکت‌های بیمه‌ای رغبتی برای آنها ایجاد نمی‌کند.

زلزله کرمانشاه یک‌بار دیگر این زنگ خطر را به صدا درآورد که خانه‌هایمان بیمه زلزله ندارند. در شرایطی که ایران در منطقه زلزله‌خیز است، بیمه زلزله برای خیلی‌ها اولویت نیست و معمولا بیشتر مردم اهمیتی نمی‌دهند که خانه‌شان این بیمه را داشته باشد. جالب است که ایران در شرایطی که یکی از ١٠ کشور زلزله‌خیز دنیاست، بیمه‌ای به نام بیمه زلزله ندارد و بیمه زلزله به صورت زیرمجموعه‌ای از بیمه آتش‌سوزی پوشش داده می‌شود. حالا در ایران، آنچنان ابتدایی با بیمه زلزله برخورد می‌شود که گویا خسارت‌های ناشی از آن تأثیر چندانی بر اقتصاد ملی ندارد!

تمام اینها در حالی است که گفته می‌شود در ایران بیشتر از ٨٠‌درصد ساختمان‌ها و خانه‌ها بیمه آتش‌سوزی ندارند و اصولا مردم هم رغبتی به این نوع بیمه ندارند. اگر فردی بخواهد خانه ٧٠ متری خود که حدود ٢٠‌میلیون تومان وسایل و اثاثیه دارد را بیمه آتش‌سوزی (بیمه زلزله هم جزیی از آن است) کند، باید ماهانه ٩٠ تا ٩٥‌هزار تومان پرداخت کند؛ اما کارشناسان صنعت بیمه معتقدند که در کشور ما فرهنگ‌سازی برای ترغیب مردم به بیمه زلزله انجام نشده و دولت و بیمه مرکزی هم از سیاست‌های تشویقی و اجباری که باید در این رابطه داشته باشد، غافل است. ضمن این‌که آنچه بعد از زلزله‌هایی مانند بم و کرمانشاه اتفاق افتاده، این موضوع را به مردم القا کرده که اگر زلزله‌ای هم اتفاق بیفتد، دولت و مردم به آنها کمک می‌کنند و به‌ هر حال اگر زمان زیادی هم بگذرد، خانه‌ای برای آنها ساخته می‌شود.

ضرورت تأسیس صندوق بیمه حوادث طبیعی

مدتی است که بیمه مرکزی به فکر افتاده تا صندوق بیمه حوادث طبیعی را تأسیس کند. به گفته عبدالناصر همتی، رئیس‌کل بیمه مرکزی حادثه‌خیز بودن ایران بار مالی زیادی را برای کشور به دنبال دارد و بیمه مرکزی در راستای نقش حمایتی خود، لایحه‌ای تحت عنوان صندوق بیمه حوادث طبیعی را از چند سال پیش تهیه و نهایتا با تصویب دولت به مجلس پیشنهاد کرده که این لایحه می‌تواند انقلابی در بیمه حوادث طبیعی ایجاد کند. صندوق بیمه فاجعه ترکیه تجربه‌ای موفق در این زمینه در کشور همسایه ماست که مثل ایران روی کمربند زلزله است و شاید تا قبل از زلزله سال ١٩٩٩ مرمره فکر تأسیس چنین صندوقی در ترکیه زیاد جدی گرفته نمی‌شد اما این فاجعه سبب شکل‌گیری صندوقی شد که توسط شورای بیمه فجایع طبیعی اداره می‌شود و کار اصلی آن ارایه پوشش اجباری زلزله به کلیه خانه‌های مسکونی است. در همین حال حسین میرزایی، کارشناس صنعت بیمه در گفت‌وگو با «شهروند» راه‌اندازی صندوق حوادث همگانی زلزله را اقدام بسیار مثبتی ارزیابی می‌کند و می‌گوید: در شرایطی که کشور ما زلزله‌خیز است، شکل‌گیری چنین صندوقی بسیار ضروری است و می‌تواند خیلی فراتر از بیمه‌نامه عمل کند.در همین حال به گفته امیر صفری، سرپرست پژوهشکده بیمه در جامعه ما به اندازه کافی به موضوع ریسک و زیان‌های مالی ناشی از بلایای طبیعی توجهی نشده و افراد اولویتی برای آن قایل نیستند. آن‌طور که صفری می‌گوید این پژوهشکده درصدد افزایش تقاضای جامعه برای ساخت مسکن باکیفیت و زیرساخت‌های امن است.آن‌طور که سرپرست پژوهشکده بیمه می‌گوید این پژوهشکده درصدد افزایش تقاضای جامعه برای ساخت مسکن باکیفیت و زیرساخت‌های امن است تا زیرساخت‌های ایمن برای جاده‌ها، رانندگی ایمن و سلامت کلی جامعه فراهم شود.به گفته صفری اکثر ریسک‌ها و حوادث در کشورمان منشأ طبیعی و انسانی دارند و ریسک‌های متعددی در پتروشیمی‌ها، پالایشگاه‌ها، حمل‌و‌نقل، ساختمان‌های اداری و مسکونی زندگی ایرانیان را تهدید می‌کند که بعضا فاجعه‌بار هستند و حوادثی مانند پلاسکو و زلزله کرمانشاه ازجمله چالش‌های روز جامعه ماست که نیازمند کنترل و مدیریت ریسک است.

بیمه زلزله اجباری شود

در همین حال حسین میرزایی، کارشناس صنعت بیمه در پاسخ به این سوال که چرا بیمه زلزله را به صورت مستقل نداریم، می‌گوید: بیمه زلزله یکی از پوشش‌های بیمه آتش‌سوزی محسوب می‌شود و زلزله، انفجار و صاعقه تبدیل به یک بسته بیمه‌ای شده که البته از یک نظر کار درستی است و آن این‌که ریسک سه حادثه‌ای که احتمال وقوع آنها مساوی نیست ولی شدت اثر آنها مساوی است در کنار هم ارایه می‌شود. درواقع به جهت این‌که مطلوبیتی برای بیمه‌گذار ایجاد کند و بیمه‌گذار حاضر به خرید این بسته شود، این را تبدیل به یک مجموعه کرده‌اند.

به گفته میرزایی از آن‌جا که در این زمینه چندان فرهنگ‌سازی نشده، مردم خیلی کشش ندارند و تقاضا برای خرید بیمه‌نامه‌ها به صورت مجزا وجود ندارد و در این بین مسائل اقتصادی و ضعف صنعت بیمه هم مزید علت شده تا تقاضا برای بیمه زلزله ایجاد نشود.

در این میان برخی از کارشناسان صنعت بیمه معتقدند که باید بیمه‌نامه زلزله اجباری شود؛ زیرا ضریب نفوذ بیمه زلزله در کشورمان پایین است و مردم رغبتی به خرید بیمه‌‌نامه زلزله ندارند. میرزایی معتقد است که پرداخت مبلغ ماهانه برای بیمه زلزله هم برای برخی افراد و خانواده‌ها سخت است و هم تلقی بسیاری از افراد جامعه این است که اگر زلزله‌ای رخ بدهد، فکری برای خسارتی که دیده‌اند، می‌کنند.

به گفته این کارشناس بیمه، زلزله بم، ورزقان و کرمانشاه نشان داد که به ‌هر حال عده‌ای به زلزله‌زده‌ها کمک می‌کنند و دولت کانکس می‌دهد یا بنیاد مسکن خانه می‌سازد و بنابراین بسیاری از مردم ریسک آن را خیلی خوب درک نمی‌کنند و می‌گویند اگر اتفاقی بیفتد، خانه ما ساخته می‌شود.

بعد از زلزله کرمانشاه تحریک تقاضا ایجاد شد

حالا آن‌طور که شرکت‌های بیمه‌ای می‌گویند هر چند که بعد از زلزله کرمانشاه تقاضا برای صدور بیمه‌نامه آتش‌سوزی که بیمه زلزله هم جزیی از آن است، بیشتر شده و تحریک تقاضایی شکل گرفته، ولی این‌گونه نیست که مردم برای دریافت بیمه‌نامه سرازیر شده باشند که البته به گفته کارشناسان این موضوع ضعف کارهای رسانه‌ای و صنعت بیمه است.

اما در حالی در کشور ما ضریب نفوذ بیمه ٢,٢‌درصد است که در بسیاری از کشورها این عدد به بالای ٥٠‌درصد می‌رسد که همین رقم در مورد ضریب نفوذ بیمه زلزله هم صادق است. البته در سایر کشورها در کنار فرهنگ‌سازی، مشارکت دولت هم وجود دارد و تمام هزینه‌ها بر دوش مردم نیست و احتمالا همین موضوع موجب شده که در ژاپن از ‌سال ١٩٨٨ تا ٢٠٠٩ رقم سه‌میلیون بیمه‌نامه به ١٢‌میلیون برسد. در همین حال به گفته میرزایی در کشور ما تعداد بیمه‌نامه‌های آتش‌سوزی بسیار پایین است و این نوع بیمه هم بیشتر به سمت واحدهای صنعتی و تجاری رفته است.

بیمه زلزله برای شرکت‌های بیمه نمی‌صرفد

این موضوع که بیمه زلزله تا چه اندازه برای شرکت‌های بیمه صرفه و توجیه اقتصادی دارد، موضوع دیگری است که باید مورد توجه قرار بگیرد. علی بهرامی، کارشناس بیمه به «شهروند» توضیح می‌دهد که عملا بیمه زلزله برای شرکت‌های بیمه نمی‌صرفد اما بیمه مرکزی شرکت‌ها را موظف می‌کند که حتما این خدمات را ارایه دهند. به گفته این کارشناس برای این‌که بیمه زلزله برای شرکت‌های بیمه صرفه و توجیه داشته باشد، باید مناطق کم‌خطر را ترغیب کنند که حق بیمه برای زلزله پرداخت کنند؛ چون خوش‌شانس‌ها بدشانس‌ها را کاور می‌کنند. خوش‌شانس‌ها آنهایی هستند که حادثه‌ای برای آنها اتفاق نمی‌افتد و بدشانس‌ها مشمول حادثه می‌شوند. بنابراین تنها کاری که صدور بیمه‌نامه زلزله را توجیه‌دار می‌کند، این است که تعداد بیمه‌نامه‌ها افزایش پیدا کند و اعداد بزرگ برای بیمه‌گرها شکل بگیرد و در اعداد بزرگ، اگر خسارتی اتفاق بیفتد، برای بیمه‌ها قابلیت کاورشدن دارد.

بهرامی می‌گوید راهی که صدور بیمه‌نامه زلزله برای شرکت‌های بیمه بصرفد، افزایش ضریب نفوذ بیمه و ایمن‌سازی ساختمان‌هاست؛ به این معنی که شرکت‌های بیمه در پروتکل‌های پایان کار ساختمان‌ها دخیل باشند و نظر بدهند.

درمجموع به نظر می‌رسد برای این‌که مردم رغبتی به بیمه زلزله داشته باشند، دولت باید در برخی موارد سیاست‌های تشویقی و در برخی موارد سیاست‌های اجباری داشته باشد. همچنین شرکت‌های بیمه برای این‌که ریسک‌ها را کاور کنند، باید با متولیان ساخت‌وساز رایزنی کنند که ساختمان‌ها ایمن ساخته شود و در زمان صدور بیمه‌نامه ارزیابی ریسک خوبی داشته باشند که در زمان خسارت، غرامت را به موقع پرداخت کنند.