مجموع ذخاير جهاني قابل استحصال سرب و روي به ترتيب در حدود 87 و 230ميليون تن برآورد شده است كه بخش عمده آن در معادن كشورهاي استراليا، چين و پرو قرار دارد. توليد جهاني روي در سال 2014 معادل 13.3ميليون تن بوده، ميزان توليد روي تصفيه شده با 3درصد افزايش نسبت به سال قبل، معادل 13.25ميليون تن بوده و ميزان مصرف جهاني با 5درصد افزايش نسبت به سال قبل، به حدود 13.65ميليون تن رسيده است. اگر چه افزايش ناگهاني قيمت تا سقف 4580دلار در سال 2006، اشباع بازار را در پي داشته و پيش بيني ميشود مازاد روي تا سال 2017 در بازار جهاني وجود داشته باشد، اما افزايش متوسط 6 درصدي مصرف سالانه، لااقل تا دو دهه آينده، دور از انتظار نيست. بنابراين ميتوان آينده روشني را براي اين صنعت در مقياس جهاني تصور كرد. در خصوص سرب نيز وضعيت مشابهي برقرار است. بطوري كه تا پايان سال 2015، تقاضاي جهاني با رشد مصرف 1.1 درصدي، به حدود 12ميليون تن رسيده است. اين در حالي است كه توليد جهاني مستقيم سرب در سال 2014، حدود 5.5ميليون تن بوده است. بنابراين كمبود عرضه و افزايش تقاضا در بازار جهاني مشهود است.
ايران چهارمين توليدكننده ماده معدني سرب و روي در آسيا بوده، ولي از نظر توليد شمش سرب و روي به ترتيب در رتبه ششم و پنجم آسيا قرار دارد. مصرف سرانه روي در ايران 1.14 كيلوگرم است، درحاليكه به عنوان نمونه مصرف سرانه در اروپاي غربي، امريكاي شمالي و چين به ترتيب 5.9، 3.4 و 2.5كيلوگرم است. همين مقايسه ساده نشان ميدهد بازار تقاضاي داخلي از پتانسيل رشد 100 تا 150درصدي برخوردار است.
وجود بيش از 600كانسار و نشانه سرب و روي شناخته شده در ايران، ضريب نفوذ بخش خصوصي در صنعت سرب و روي و كمبود عرضه و مازاد تقاضا در بازار، دورنماي مناسبي براي توسعه اين صنعت فراهم آورده است. ايران داراي 3درصد ذخاير جهاني سرب و روي بوده و با وجود دو معدن ارزشمند انگوران و مهدي آباد ميتواند در بازار سرب و روي نقش آفرين باشد. مهمترين كانسارهاي سرب و روي ايران از جمله معادن انگوران، مهدي آباد، كوشك، ايرانكوه، عمارت و گوشفيل در كمربندهاي يزد – گلپايگان، انارك – يزد، طبس – نايبند و آذربايجان واقع شدهاند. معدن انگوران با ذخيرهيي حدود 10 تا 12ميليون تن و عيار روي 25 تا 30درصد، يك ذخيره منحصر به فرد در مقياس جهاني به حساب ميآيد كه با توجه به معيارهاي اقتصادي و ژئوتكنيكي، استخراج بخشي از ذخيره آن به صورت زيرزميني هدفگذاري شده است.
معدن مهدي آباد نيز از حجم ذخيره بالايي برخوردار بوده، ولي عيار پايين در حدود 5 تا 6درصدي، البته نسبت به انگوران، جذابيت آن را براي مصرفكنندگان كاهش داده است. بايد توجه داشت به كارگيري تكنولوژي روز در فرآيندهاي استحصال و فرآوري، مزاياي اقتصادي ذخيرهيي با مشخصات معدن مهدي آباد را بهشدت افزايش داده است.
بر اساس اطلاعات موجود، 22درصد معادن فلزي كشور مربوط به ذخاير سرب و روي بوده و مجموع ذخاير احتمالي اين معادن بيش از 220ميليون تن گزارش شده است. اين درحالي است كه متوسط توليد سالانه سرب و روي از 1.2ميليون تن، يعني حدود 0.5درصد ذخاير نيز تجاوز نميكند و با اين حال زمينه بازار اشتغالي به وسعت نزديك به 1900نفر را فراهم آورده است. در مقياس جهاني نيز ايران با توليد 2.12درصد از روي جهان، در رتبه پانزدهم قرار دارد. اختلاف رتبه در ذخاير و سهم بازار، چالش مهمي است كه بايد با تكيه بر منابع انساني و مديريتي، بررسي و تحليل شود.
اگرچه دستيابي به تحليلهاي جامع بر اساس دادههاي دقيق گريبانگير كل صنعت معدنكاري كشور در مقياس كلان است، اما با توجه به داههاي موجود، حتي بررسي اجمالي وضعيت صنعت سرب و روي كشور نيز نشان ميدهد موانع توسعه اين صنعت را نبايد صرفا در وجود و ورود سرمايهگذار خارجي جستوجو كرد. با توجه به تمايل بخش خصوصي براي حضور فعال در اين صنعت، سياستگذاري مناسب، تامين نيروي انساني كارآمد در سطوح مختلف فني و مديريتي و ايجاد سياستهاي انبساطي براي تزريق منابع مالي ميتواند ضمن توسعه بازار اشتغال، با تكيه بر مزاياي نسبي اين صنعت، رونق اقتصادي مناسبي را در پي داشته باشد.
در ادامه اگر بخواهيم بيشتر به مشكلات توليد و صادرات اين مواد معدني بپردازيم، بايد گفت كه در مقطع كنوني بازار سنتي و وجود واحدهاي موازي فروش، افزايش قيمت خاك معدني و پايين آمدن عيار خاك تحويلي به توليدكنندگان شمش روي و افزايش قيمت اسيد همراه با افزايش مصرف اسيد در كارخانهها بهدليل كيفيت پايين خاك تحويلي همزمان با سقوط قيمتهاي جهاني روي، بالا رفتن هزينههاي مواد شيميايي، سوخت، برق و درمجموع افزايش سالانه هزينههاي توليد و اخذ عوارض گمركي بالا براي ورود ماشينآلات معدني موردنياز از مشكلات موجود در توليد روي در كشور محسوب ميشوند.
اين در حالي است كه عدم تمركز در فروش و ركود بازار فلزات، كاهش معاملات در بورس كالا، پراكندگي توليد و بازار فروش و وجود عوارض صادراتي شمش روي نيز از اصليترين مشكلات موجود در صادرات روي كشور هستند. صادرات روي ايران به كشورهاي همسايه به ويژه هند صورت ميگيرد. نكته بعدي اين است كه صنعت سرب و روي ايران با همه موانع و مشكلاتي كه دارد تاكنون توانسته در خاورميانه جايگاه نخست را به خود اختصاص داده است.
حال كه با اجراي عمليات اكتشافي بر روي معدن سرب و روي مهدي آباد يزد و با اكتشاف ۲۵۰ميليون تن ذخيره قطعي سرب و روي در اين معدن، ايران به عنوان بزرگترين توليدكننده سرب و روي در خاورميانه شناخته شده بد نيست كه از اين فرصت طلايي استفاده كرد و با تشويق بخش خصوصي و سرمايهگذاران كشور براي توسعه اين معدن كمك گرفت و در آباداني اين منطقه معدنخيز اقدامات اساسي را عملي كرد. با راهاندازي اين معدن و افزايش توليد سرب و روي هم بازارهاي صادراتيمان تقويت ميشود و هم كارخانجات و صنايع وابستهمان به اين مواد معدني بينياز خواهند شد. اما در تحقق اين امر ياري دولت با بخش خصوصي و سرمايهگذاران كشور بايد پررنگتر از گذشته باشد.
چقدر سرب و روي داريم؟
صاحبخبر -