با ورود و گسترش فضای مجازی وضعیت کتاب و کتابخوانی نیز با تغییرات چشمگیری مواجه شده و با نگاهی گذرا به وضعیت کتابخانه ها می توان به این موضوع مهم پی برد که همچون گذشته از ازدحام مراجعه کنندگان برای گرفتن کتاب های مورد علاقه شان خبری نیست.
فضای مجازی ساعات طولانی از وقت افراد را برای وب گردی و استفاده از مطالب گوناگون تسخیر کرده و در این میان کمتر کاربری حوصله دارد تا زمانی را به مطالعه داستان طولانی در این فضا اختصاص دهد.
زهرا 22 ساله دانشجو که در یکی از کتابخانه های شهر زنجان در حال تورق مجله مورد نظر خود است، در این رابطه می گوید: علاقه و وقتی برای مطالعه کتاب ندارم و بیشتر هنگام امتحانات و بخاطر داشتن فضایی آرام به این کتابخانه مراجعه می کنم.
وی اضافه می کند: اغلب ساعات فراغت خود را با مطالب شبکه های اجتماعی می گذرانم و رغبت چندانی برای مطالعه کتاب ندارم.
آمارها بیانگر آن است که شمار کتابخوانان در مقایسه با سال های گذشته در کشور کاهش یافته است و مسائل گوناگونی دست به دست هم داده اند تا بازار این یار مهربان از رونق بیفتد.
بررسی های دیگر نشان می دهد، مطالعات جامع و گسترده ای در ارتباط با کاهش شمار کتابخوانان و شبکه های اجتماعی در کشور انجام نگرفته و برخی اطلاعات به طور موردی ثبت شده است که این دقت نظر بیشتر مسئولان امر را می طلبد.
مدیر کل امور کتابخانه های استان زنجان در این ارتباط می گوید: امروزه گسترش فضای مجازی موجب شده است قشر جوان کمتر به امر مطالعه کتاب گرایش و رغبت داشته باشند که در این ارتباط باید آگاهی و اطلاع رسانی های لازم انجام گیرد.
امیر علی نیکبخش می افزاید: بر این اساس کتابخانه های عمومی کشور طرح سراسری پویش 'کتاب خوان مجازی' با هدف ایجاد فضایی برای معرفی و اشتراک کتاب های خوانده شده در فضای مجازی توسط تمامی افراد علاقه مند به کتاب و کتابخوانی در سراسر کشور را در دستور کار خود قرار داده است.
وی بیان می کند: در پویش 'کتاب خوان مجازی' علاقه مندان می توانند ضمن معرفی خود و بیان اطلاعاتِ کتاب شناختی اثر مورد نظر، کتاب موردنظر خود و یا جمله ای زیبا یا بخشی از آن را در قالب ویدئو های کوتاه به مدت یک تا هفت دقیقه معرفی و با دیگران به اشتراک بگذارند.
نیکبخش ادامه می دهد: طبق اطلاعات اعلام شده در این فراخوان، شرکت افراد در این پویش فاقد هرگونه محدودیتی است و همه گروه های سنی علاقه مند به کتاب و کتابخوانی می توانند شرکت کنند.
وی ابراز می کند: متقاضیان شرکت و همراهی در این طرح سراسری می توانند پس از انتخاب یک جمله خواندنی و زیبا از یک کتاب، بازخوانی بخشی از یک کتاب خوانده شده و یا معرفی کامل یک کتاب پیش تر خوانده شده و به اشتراک گذاشتن آن در یک ویدئوی کوتاه در پویش 'کتاب خوان مجازی' شرکت کنند.
به گفته این مسئول علاقه مندانِ حضور در پویش «کتاب خوان مجازی»، با مراجعه به کانال @ketabclip در نرم افزار تلگرام و مطالعه ضوابط، فایل های تولید شده خود را به اکانت @recive_ketabclip، ارسال کنند.
وی خاطرنشان می کند: برای توسعه ترویج فرهنگ کتاب و کتابخوانی چالش هایی وجود دارد که مسائل این بخش باید به صورت کارشناسی شده مورد توجه و بررسی دقیق انجام گیرد.

***نگاه های متفاوتی به شبکه های مجازی وجود دارد
یک کارشناس امور کتابداری با اشاره به اینکه نگاهی غلط به استفاده از شبکه های اجتماعی در کشور وجود دارد، می گوید: نگاه های سیاه و سفید به این نوع شبکه ها موجب شده که کاربران نتوانند با آگاهی لازم اطلاعات مور نیاز خود را دریافت کنند.
قاسم موحدیان اظهار می کند: به طور معمول هر پدیده و یا تکنولوژی که به کشور وارد می شود در کنار آن تحولاتی را به دنبال دارد که این مهم حتی عادات و سبک زندگی مردم را با تغییراتی مواجه می کند.
وی بیان می کند: سواد اطلاعاتی در حوزه کتابخوانی امری مهم تلقی می شود و بنا بر تعریف عنوان شده' فردی دارای سواد اطلاعاتی است که توانایی تشخیص و شناسایی اطلاعات مورد نیاز خود، توانایی به دست آوردن اطلاعات و ارزیابی اطلاعات کسب شده را داشته باشد'.
این کارشناس حوزه مطالعه و کتابخانه می افزاید: سواد اطلاعاتی در تعامل با شبکه های اجتماعی نقش مهم و بارزی دارد و این در حالی است که بخش قابل توجهی از کاربران شبکه های اجتماعی از سواد رسانه ای و سواد اطلاعاتی کافی برخوردار نبوده و برخی از مشکلات و تهدیدهای شبکه های اجتماعی ناشی از این مساله است.
وی اظهار می کند: کاربران در هنگام استفاده از شبکه های اجتماعی باید قادر باشند، اطلاعات ارائه شده را مورد ارزیابی قرار داده و مطالب مفید را بهره برداری کنند.
وی، ابراز می کند: اغلب مطالب شبکه های اجتماعی منبع مشخصی ندارد، اعتبار برخی اطلاعات نیز خدشه دار بوده و علاوه بر آن بازار شایعات نیز بسیار داغ است و در این میان نبود سواد رسانه ای امکان تشخیص مطالب مفید و غیر مفید را با دشواری مواجه می کند.

***کاربران قدرت ارزیابی اعتبار اطلاعات شبکه های اجتماعی را ندارند
موحدیان با بیان اینکه کاربران قادر به ارزیابی اعتبار اطلاعات ارائه شده از طریق شبکه های اجتماعی نیستند و این موضوع به نوبه خود آسیب جدی است، ادامه می دهد: قدرت تشخیص اعتبار اطلاعات ارائه شده در شبکه های اجتماعی اهمیت زیادی دارد و می تواند کاربران را از قضاوت های نادرست ناشی از اطلاعات غیرموثق مصون نگه دارد.
وی بیان می کند: موضوع مهم دیگری که وجود دارد این است که کاربران به صورت هدفمند با محتوای ارائه شده در شبکه های اجتماعی برخورد نمی کند که این از دیگر آسیب های این بخش به شمار می رود.
این کارشناس مطالعه می افزاید: در مطالعه سنتی، کاربران نقش فعال تری دارند و این خود شخص است که احساس نیاز می کند و سراغ مطالعه می رود ولی در شبکه های اجتماعی این اطلاعات است که به سوی کاربر روانه می شود، بنابراین ممکن است از منابع مختلف و در موضوعات متنوع باشد بدون اینکه کاربران به دریافت این حجم فزاینده از اطلاعات نیاز داشته باشند.
وی اضافه می کند: تفاوت بسیار جدی بین مطالعه و مرور مطالب شبکه های اجتماعی وجود دارد و تاثیری که مطالعه یک کتاب می تواند درفرد بر جای بگذارد در شبکه های اجتماعی چنین نیست و مرور شبکه های اجتماعی نباید جایگزین مطالعه عمیق شود.

***شبکه های اجتماعی محفلی برای مطالعه جدی نیست
موحدیان ادامه می دهد: مطالعه سودمند و مفید باید بتواند در دیدگاه فرد و پایگاه دانش وی تاثیر گذاشته و به تغییر رفتار اجتماعی و شخصیتی منجر شود.
وی بیان می کند: استفاده از شبکه های اجتماعی می تواند فرصتی برای انتشار مطالب در حوزه های مختلف باشد، اما نمی تواند فرصتی برای یک مطالعه جدی برای کاربر باشد.
این کارشناس کتابداری ادامه می دهد: این نوع شبکه ها فرصتی برای معرفی کتاب ها، ترویج اطلاع رسانی بازار نشر و اشتراک گذاری تجربیات کتابخوانی باشد و به نوبه خود در گسترش کتابخوانان تاثیر گذار است.
وی اظهار می کند: موضوعی که باید به آن توجه داشت این است که شبکه های اجتماعی در کشورهای پیشرفته در مقایسه با کشورمان زودتر گسترش یافته است اما هرگز مانع و خللی را در امر کتابخوانی مردم ایجاد نکرده و حتی فرصت های نوینی را در عرصه ترویج خواندن و تقویت ارتباط مردم با کتابخانه و ارائه خدمات جدید مبتنی بر این شبکه ها بوجود آورده است.
موحدیان اظهار می کند: پژوهش ها نشان می دهد نه تنها وجود این شبکه ها شمار کتابخوانان را در برخی کشورها کاهش نداده بلکه به میزان مطالعه و مهم تر از آن در همه گیری مطالعه نیز کمک شایانی کرده و فرصت خواندن را که محدود به اقشار خاصی از جامعه بود در اختیار همه قرار داده است.
وی بیان می کند: این در حالی است که وجود و گسترش شبکه های اجتماعی در کشور ما تغییراتی را در ذائقه مطالعه و رفتار خواندن مردم ایجاد کرده است.
به گفته وی، وجود و گسترش شبکه های اجتماعی در شهر زنجان نیز تغییراتی در مخاطبان کتابخانه ها داده است و بخشی از مردم که فقط برای مطالعه تفننی و یا مطالعه مطالب عامه پسند و دریافت اخبار و اطلاعات روزانه به کتابخانه ها مراجعه می کردند، هم اکنون نیاز خود را در شبکه های اجتماعی جستجو می کنند.
وی اظهار می کند: ولی باید توجه کرد که این موضوع فقط به بخش محدودی از خدمات و منابع اطلاعاتی کتابخانه ها مربوط می شود، در حالی که کتابخانه ها خدمات متنوع و گسترده ای دارند که شبکه های اجتماعی نمی توانند جایگزین آن شوند و مقایسه کتابخانه ها با شبکه های اجتماعی نادرست بوده و این 2 رقیب یکدیگر نیستند.
موحدیان خاطرنشان می کند: نباید رویکرد تدافعی و یا منفعلانه با شبکه های اجتماعی داشته باشیم، بلکه باید خودمان را برای تطبیق با شرایط جدید، استفاده از فرصت ها و تعامل هوشمندانه آماده کنیم.
6085/7320