به گزارش خبرنگار ایسنا، ازفارغ‌التحصیلان پر تعداد رشته‌های علوم انسانی و هنر، انتظار به ثمر رسیدن و ایجاد پژوهش‌های بسیار تاثیرگذار وجود دارد . با این حال آنچه بیشتر دیده شده، پایان‌نامه‌ها با موضوعات گوناگون و خاک خوردن آنها در قفسه‌های کتابخانه بوده است. از سوی دیگر در عرصه چاپ و نشر آثار تحقیقی در حوزه فرهنگی نیز با فضای مساعدی رو به رو نیستیم. علاوه بر این انتقاداتی همچون کاربردی نبودن و فانتزی بودن نیز برچسبی است که به پژوهش‌های فرهنگی و هنری زده می‌شود. از این رو گفت و گویی با شیرین داروغه، رییس دفتر پژوهش اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان اصفهان انجام دادیم و مسایل پژوهشی در حوزه فرهنگی و هنری را با وی در میان گذاشتیم تا پاسخ به این انتقادات را از زبان او بشنویم.
شیرین داروغه با اشاره به تفاوت‌های پژوهش در حوزه فرهنگ با سایر حوزه‌ها اظهار کرد: اصلاً نمی‌توان پژوهش در حوزه فرهنگ را با سایر حوزه‌ها همچون اقتصاد و حتی بعضی حوزه‌های علوم انسانی مثل جامعه‌شناسی مقایسه کرد، چراکه بیشتر پژوهش‌ها در اقتصاد یا جامعه‌شناسی کمی است اما در حوزه فرهنگ با حوزه کیفی مواجه هستیم.
وی افزود: در حوزه فرهنگ نمی‌توان گفت فلان رقم پیشرفت فرهنگی داشتیم، به دلیل ماهیت فرهنگ که صرفاً کیفی است و پژوهشگر با معضل بزرگی رو به رو است که آن شاخصه بندی است. به عنوان نمونه یکی از کارهای فرهنگی که در سال‌های اخیر کار شده ارزش‌ها و نگرش‌های ایرانیان است که اگر آن را ببینید، متوجه می‌شوید ماهیت این تحقیق صرفاً کیفی است.
رییس دفتر پژوهش اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان اصفهان ادامه داد: در حوزه فرهنگی، پیشرفت را می‌بینیم و باید حس کنیم. مثلاً وقتی "تأثیر برگزاری کنسرت‌های موسیقی در افزایش سطح فرهنگی مردم" را بخواهیم بسنجیم، در ابتدا باید تعریف کنیم که افزایش سطح فرهنگی با پارامترهایی مثل اینکه افزایش سطح فرهنگی موجب افزایش شادی در جامعه می‌شود، افسردگی کم می‌شود، خشونت پایین می‌آید و تعارضات خانوادگی کاهش می‌یابد، مرتبط است. برای تأثیر افزایش کنسرت‌ها باید ببینیم این پارامترها چه تغییراتی داشته‌اند. به صورت مستقیم نمی‌توانیم خود کنسرت را به صورت منفرد و جداگانه بررسی کنیم، بلکه باید شاخصه‌ها را بسنجیم. مثلاً بگوییم در سال گذشته n تعداد کنسرت موسیقی داشتیم، خوب تعداد مهم نیست، بلکه اثرگذاری آن بر روی رفتارها مهم است! و این همان فرهنگ سازی است.
فرهنگ زودبازده نیست
داروغه اضافه کرد: علاوه بر این، فرهنگ زودبازده نیست، یعنی امروز که کار فرهنگی می‌کنید، نمی‌توانید بگویید که فردا جواب می‌گیرید بلکه ممکن است 30 یا حتی 40 سال بعد به ثمر بنشیند. همین امر موجب شده که نهادهای گوناگون به کار فرهنگی خیلی اهمیت ندهند، چراکه نمی‌توانند زود نتیجه آن را دریافت کنند. ادارات اصولاً عجول هستند و کار فرهنگی که مثل درخت گردو در مدت طولانی ثمر می‌دهد را کمتر به دنبالش می روند.
وی تصریح کرد: شاخصه بندی فرهنگ در جوامع و طیف‌های مختلف مردم متفاوت است. یک مقوله فرهنگی و ویژگی‌های آن در ایران با ژاپن متفاوت است. عوامل گوناگون در جوامع مختلف موجب شده تا ارزش‌های فرهنگی متفاوت باشند در حالیکه در حوزه اقتصاد همواره تورم، تورم است و فرقی به این که در ایران یا آلمان باشد، ندارد. در مقابل مثلاً پدیده‌ای که در کشور ما ضد ارزش محسوب می‌شود، ممکن در یک کشور اروپایی ارزش باشد.
رییس دفتر پژوهش اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان اصفهان خاطرنشان کرد: روش تحقیق خاصی در سال‌های اخیر در ایران برای فرهنگ ایجاد نشده است و عموماً همان روش تحقیقی به کار می رود که در دنیا تعریف شده است و در حوزه‌های علوم اجتماعی و انسانی استفاده می‌شود.
داروغه گفت: عموماً از شیوه‌های روش تحقیق کیفی یا توصیفی در حوزه فرهنگ استفاده می‌شود، البته بستگی به گرایش‌ها و شاخصه‌ها هم دارد؛ مثلاً اگر معماری را جزئی از فرهنگ بدانید مطمئناً از روش‌های کیفی نیز استفاده می‌شود و این بستگی به گستره کار و تحقیق نیز دارد.
افزایش پژوهش‌های فرهنگی و هنری
وی با بیان اینکه نقش پژوهشگر در تحقیقات فرهنگی مهم است، اظهار کرد: در سال‌های اخیر تعداد پژوهش‌های فرهنگی بیشتر شده و به ویژه در دهه اخیر تحقیقات خوبی انجام گرفته است، از جمله در پژوهشکده هنرهای سنتی اسلامی که به عنوان یکی از پژوهشکده‌های پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی فعالیت می‌کند، پژوهش‌های ارزنده‌ای انجام شده است. این در حالی است که هیچ متولی پژوهشی دیگری در این زمینه (هنرهای سنتی اسلامی) در کشور نداریم. تاکنون که بنده در خدمت شما هستم در این پژوهشکده 42 اثر به چاپ رسیده که محصول پژوهش و تحقیق در حوزه هنر است.
رییس دفتر پژوهش اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان اصفهان در مورد میزان کارهای پژوهشی در سال‌های اخیر اضافه کرد: خوشبختانه کارهای پژوهشی بسیاری انجام می‌شود و پژوهشگران زیادی نیز داریم. شما ببینید که چه اندازه دانشجویان در حوزه‌های فرهنگی و هنری از دانشگاه‌ها فارغ‌التحصیل می‌شوند و علاوه بر مقالات و پایان‌نامه‌هایی که می‌نویسند، تحقیقات و طرح‌های پژوهشی دیگر را نیز دنبال می‌کنند.
حلقه مفقوده
داروغه اظهار کرد: با این حال یک حلقه مفقوده داریم و آن این است که کارهای پژوهشی انجام می‌شود اما مدیران اجرایی اهمیتی به این پژوهش‌ها نمی‌دهند و نمود آن را در جامعه نمی‌بینیم. با اینکه دانشگاه‌ها کارهای بسیاری انجام می‌دهند و هزینه‌های بسیاری می‌کنند، اما تبدیل به اجرا نمی‌شوند بلکه تبدیل به کتاب‌های زیبا با عکس‌های شکیلی می‌شود که در کتابخانه‌ها خاک می‌خورد.
اینکه می‌گویند طرح‌ها کاربردی نیست، قابل پذیرش نیست
وی تصریح کرد: هیچ مسئولی سراغ این تلاش‌ها و کارهای پژوهشی نمی‌رود. همین پژوهشکده اصفهان یا پژوهشگاه وزارت ارشاد، کتاب‌ها و پژوهش‌های بسیاری انجام داده اما به کار گرفته نشده‌اند. حداقل در مورد پژوهشکده اصفهان می‌توانم بگویم که کارهای بسیاری همچون تحقیق بر روی بناها و تزیینات معماری سنتی انجام گرفته و حتی پژوهشگر تا آنجا پیش رفته که چگونه می‌توان از این عناصر در معماری جدید هم استفاده کرد، بنابراین اینکه می‌گویند این طرح‌ها کاربردی نیست، قابل پذیرش نیست.
رییس دفتر پژوهش اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان اصفهان اضافه کرد: پژوهشگران، هنرمندان و نویسندگان که اثر خلق می‌کنند، درون‌گرا هستند و در مقابل مدیران اجرایی برون‌گرا هستند. یک چیزی باید این وسط وجود داشته باشد که این حلقه را وصل کند یعنی حلقه‌ای از پژوهش تا اجرا باشد. حتی اگر بگوییم که آنها درست می‌گویند و پژوهش‌ها کاربردی نیستند، می‌توان جواب داد که حداقل پنج درصد آنها که کاربردی هستند.
تفاوت ایران و ژاپن
داروغه اضافه کرد: مشکل این است که به پژوهش اصلاً اهمیتی داده نمی‌شود و همیشه خط مقدم حذف از ردیف بودجه های سازمان هاست. مثلاً به محض اینکه مشکل بودجه ای ایجاد می‌شود، اول از همه بخش پژوهش حذف می‌شود. بارها شنیدیم که ژاپن به عنوان یک کشور پیشرفته برای هر کار بین 6 تا 12 سال کار تحقیقاتی انجام می‌دهد و طی یک تا دو سال آن را اجرایی می‌کند. ما دقیقا برعکس کار می کنیم! اصلاً کسی سراغ پژوهش نمی‌رود و از نتایج پژوهشی استفاده عملیاتی نمی‌شود.
پاسخ به انتقاد فانتزی بودن
وی در پاسخ به این انتقاد که می‌گویند پژوهش‌های هنر به سمت پژوهش‌های فانتزی رفته تا نیاز روز، گفت: نمی‌توان به صراحت گفت که همه پژوهش‌ها به این سمت رفته‌اند. دستگاه‌های پژوهشی اصلاً سراغ مواردی که نیاز نیست، نمی‌روند. مثلاً پژوهشکده اصفهان اصلاً به این سمت حرکت نکرده است. اگر در پژوهشکده پژوهش‌های دهه 70 را با دهه 90 مقایسه کنید می‌بینید که چه اندازه متفاوت هستند. البته من رد نمی‌کنم، ممکن است برخی پژوهش‌ها هم بدون در نظر گرفتن نیازها انجام شده باشد ولی نمی‌توانیم هم به همه اطلاق عام کنیم.
رییس دفتر پژوهش اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان اصفهان اضافه کرد: بسیاری از پژوهش‌ها تاریخ مصرف دارند مثلاً بررسی وضعیت سینماهای اصفهان را اگر کسی کار کرد، نهایتاً تا دو سال بعد می‌توانیم از آن استفاده کنیم و بعد از آن فایده‌ای ندارد. بنابراین باید از نتایج پژوهش‌ها در همان دوره زمانی استفاده کرد، مگر پژوهش‌هایی که جنبه تاریخی و اسنادی داشته باشد. پس پژوهش‌ها باید پویا بوده و در تمامی حوزه‌های فرهنگی بنا به نیاز جامعه به طور مستمر انجام شود.
آفت مراکز پژوهشی
داروغه آفت مراکز پژوهشی را عدم ارتباط آنها با یکدیگر دانست و افزود: متأسفانه مراکز پژوهشی با یکدیگر ارتباط چندانی ندارند. بارها شده که در جلسات دیده‌ام که مثلاً معاون پژوهشی فلان دانشگاه می‌گوید که من دارم مبلغ فراوانی هزینه پایان‌نامه می دهم، شما بیایید به من اولویت‌ها را بدهید تا پژوهش‌ها و پایان‌نامه‌ها را که موظفی دانشجویان است، در این زمینه پیش ببریم، اما متأسفانه استقبالی نمی‌شود. متأسفانه در سال‌های اخیر کمیته‌های پژوهشی کم رنگ شده و کمتر دیدم که ارتباط وجود داشته باشد، به همین دلیل باید روحی در این مراکز دمیده شود و این مراکز را مثل دانه‌های تسبیح به هم پیوند دهد.
وی تصریح کرد: به عنوان مثل ممکن است دانشگاه هنر در زمینه‌ای در حال تحقیق باشد که پژوهشکده ارشاد هم دارد آن را انجام می‌دهد و ما اصلاً از کار یکدیگر با خبر نیستیم، بنابراین نیاز است تا نهادی این هماهنگی را ایجاد کند. دانشگاه‌های بزرگی در اصفهان هستند که پتانسیل‌های بالایی دارند و نیاز است تا ساماندهی پژوهشی در این زمینه انجام شود.
رابطه آموزش و پژوهش خوب است
رییس دفتر پژوهش اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان اصفهان در مورد رابطه آموزش و پژوهش گفت: خوشبختانه رابطه خوبی بین آموزش و پژوهش در کشور وجود دارد و اکثر محققان ما دانش‌آموختگان دانشگاه‌ها هستند. بسیاری از دانشجویان ابتدا با کمک استاد به پژوهش می‌پردازند و در ادامه مستقل می‌شوند، همین نشان می‌دهد که دانشگاه توانسته پژوهشگران ارزنده‌ای تربیت کند.
فرهنگ پژوهش
داروغه با اشاره به فرهنگ پژوهش اضافه کرد: اگر به پژوهش‌هایی که در سال‌های اخیر انجام شده نگاه کنید و با پژوهش‌های که 70 سال قبل انجام گرفته مقایسه کنید، می‌بینید که فرهنگ پژوهش کاهش پیدا کرده است. این امر موجب شده تا دیگر شاهد پژوهش‌هایی که امثال دهخدا و بدیع‌الزمان فروزانفر انجام دادند، نباشیم. البته این صرفاً در پژوهش نیست، شما در سایر بخش‌های فرهنگی، ادبی، علمی هم می ببینید که چگونه مثل قبل آثار فاخری را شاهد نیستیم. و این به این معناست که پژوهش‌های ما از نظر کمی افزایش داشته ولی از نظر کیفی نه!
وی تصریح کرد: متأسفانه تعداد زیادی از آثار پژوهشی فعلی ما کپی پیست است، اما در گذشته واقعاً محتوا تولید می‌شد. مثلاً مرحوم دهخدا و یا دکتر معین تمام زندگی خود را برای پژوهش و تولید محتوا گذاشتند و این‌ها آدم‌های کیفی بودند و نباید با برخی پژوهشگران امروزی که برای پایان‌نامه و رتبه مجبور است، تحقیق داشته باشد مقایسه شوند. خواننده هم متوجه می‌شود که مطالب کتاب‌های فعلی با آثار غنی گذشته که حاصل رنج و تلاش بوده از کیفیت لازم برخوردار نیست.
دانشجویان دنبال لقمه آماده هستند
رییس دفتر پژوهش اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان اصفهان خاطرنشان کرد: این مساله نه تنها در پژوهش بلکه در آموزش نیز وجود دارد. وقتی سر کلاس می روم و دانشجوهای فعلی را با دانشجویان سال 85 مقایسه می‌کنم و بعد با دوران دانشجویی خودم مقایسه می‌کنم می‌بینم که چه تفاوت فاحشی از نظر سطح علمی وجود دارد. دانشجویان الآن به دنبال لقمه آماده هستند و می‌خواهند صرفاً یک جزوه ای بخوانند و نمره بگیرند.
داروغه افزود: دانشجویان فعلی نه حاضرند ببینند، نه حاضرند بپرسند و نه حاضرند که بخرند. استاد هم که نمی‌تواند مجبورشان کند. اصلاً هم بحث پول نیست. ممکن است یک کتاب بین 20 تا 30 هزار تومان باشد در حالیکه به جرات می‌توانم بگویم که برخی دانشجویان برای ظاهر خودشان چهار یا پنج برابر آن در ماه هزینه می‌کنند. من مخالف زیبایی و آراستگی نیستم، ولی فرهنگ کتابخوانی را یاد نگرفتیم و یاد نداده‌ایم که دانشجو باید مطالعه و علم‌اندوزی را در اولویت برنامه‌های خودشان قرار بدهد. نتیجه چنین روندی این می‌شود که متأسفانه وقتی نام نویسندگان مطرح دنیا را سر کلاس می‌برم، گویی اصلاً به گوششان هم نخورده است!
وی اضافه کرد: ذائقه بچه‌های ما تغییر کرده است. وقتی هم از دانشجویان می‌پرسم که چه کتابی می‌خوانند می‌بینم کتاب‌های بازاری را می‌خوانند. ذائقه‌ها خراب شده است! چند وقت پیش فیلم مستندی دیدم که در مورد مرحوم عباس کیارستمی بود. فیلمی که جایزه کن را گرفته بود رانمایش داده بودند و با آدم‌هایی که رفته بودند و فیلم را دیده بودند، مصاحبه می کردند. این افراد حتی با الفاظی زشت و توهین آمیز در مورد فیلم صحبت می کردند و می گفتند وقتمان هدر رفت! اما ببینید که برای فیلم های تجاری چه صف هایی بسته می‌شود. متأسفانه در همه زمینه های فرهنگی با این وضع مواجه هستیم. خانواده ها و آموزش و پرورش باید در این زمینه کار کنند و این ذائقه‌ها و سلیقه‌ها را به طرف آثار فاخر ببریم. خوب است که پژوهش‌ها هم به این سمت برود و افراد بر روی تأثیر کتاب‌ها و هنرها بر روی فرهنگ کار کنند، چرا که رسالت هنر همین است که بتواند از طریق نمایش زیبایی‌ها باعث تلطیف روح و احساسات انسان‌ها شود.
انتهای پیام
نظر شما