منتقدان، صادرات افراط گرایی از سوی عربستان سعودی را نوعی کمک به گسترش تروریسم می دانند.
به گزارش پایگاه اطلاع رسانی و خبری جماران، روزنامه نیویورک تایمز آمریکا در گزارشی نوشت: «هیلاری کلینتون» و «دونالد ترامپ» نامزدهای انتخابات آمریکا وجوه اشتراک زیادی ندارند اما دیدگاه آنها در مورد عربستان سعودی ممکن است استثنا باشد. کلینتون حمایت عربستان سعودی از مدارس رادیکال در سراسر جهان را که بسیاری از جوانان را در مسیر افراط گرایی پیش می برد، محکوم کرده است. ترامپ نیز عربستان سعودی را بزرگترین تأمین کننده مالی تروریسم در جهان می داند.
اولین دیپلمات آمریکایی که به عنوان فرستاده این کشور به جوامع مسلمان در سراسر جهان اعزام شد و از 80 کشور دیدن کرد، این گونه نتیجه گیری کرده که نفوذ عربستان در حال از بین بردن سنت اسلامی است. «فرح پاندیت» سال گذشته نوشت: «اگر سعودی ها آنچه را که انجام می دهند، متوقف نکنند، عواقب سیاسی، فرهنگی و اقتصادی خواهد داشت.»
به سختی یک هفته بدون اظهار نظر یک کارشناس تلویزیونی و یا یک مقاله نویس می گذرد که در خصوص خشونت های تکفیری عربستان سعودی اظهار نظر نکرده باشد. «بیل ماهر» در شبکه HBO، آموزه‌های عربستان را «قرون وسطایی» می خواند. «فرید زکریا» هم در روزنامه «واشنگتن پست» می نویسد که سعودی ها «یک هیولا در جهان اسلام ایجاد کرده اند.»
این ایده تبدیل به یک امری عادی شده است: که اسلام متعصبانه عربستان سعودی موسوم به وهابیت، افراط گرایی جهانی را تقویت و به تروریسم کمک کرده است. با گرایش پروژه شوم داعش به سمت خشونت در غرب و کارگردانی و یا انجام حملات تروریستی از یک کشور به کشوری دیگر، بحث قدیمی در مورد نفوذ عربستان در جهان اسلام وارد مرحله جدیدی شده است.
آیا جهان امروز به دلیل اقدامات عربستان به مکانی خطرناک تر و خشن تر و پر اختلاف تر تبدیل شود؟ این سوال و سوالات مشابه، تا حدودی به دلیل انگیزه های متناقض دولت عربستان چالش برانگیز است.
آیا جهان امروز به جایی خطرناک تر و خشن تر تبدیل شده است؟ یا عربستان سعودی – که دیکتاتورهای غرب پسند را بر اسلام گرایان ترجیح داده است- صرفا قربانی افراط گرایی و تروریسم با انگیزه های پیچیده است که اقدامات آمریکا جزئی از آن است؟ «ویلیام مک کانتس» پژوهشگر موسسه «بروکینگز» گفت: «در قلمرو اسلام افراطی، عربستان سعودی هم آتش افروز و هم آتش نشان است. آنها مدل بسیار سمی اسلام را ترویج می دهند که خطوط تند و تیزی میان تعداد اندکی از مومنان واقعی و هرکس دیگری اعم از مسلمان و غیرمسلمان ترسیم می کند که باعث تغذیه ایدئولوژیک تکفیری های خشن می‌شود. و در عین حال آنها همزمان شرکای ما در خصوص مقابله با تروریسم هستند.»
رهبران سعودی به دنبال روابط خوب با غرب هستند و خشونت های تکفیری را به عنوان تهدیدی علیه حکومت خود می دانند؛ به خصوص در حال حاضر که داعش در این کشور پادشاهی نیز حملاتی را ترتیب داده بود. (که به گفته این پادشاهی طی هشت ماه گذشته تاکنون داعش 25 حمله در این کشور داشته است) اما در عین حال رقابت با ایران نیز محرک آنها در این مسیر است. این اهداف متضاد می تواند یک شرایط ناسازگار را برای این کشور و منطقه ایجاد کند.
«توماس هگهامر» کارشناس نروژی امور تروریسم که به دولت آمریکا مشاوره می دهد، گفت: « اگر قرار بود در قرن 20 رفورماسیونی در جهان اسلام رخ دهد، سعودی ها احتمالا با ظاهرگرایی مانع از آن می شدند.»
ترویج ایدئولوژی سعودی ها چشمگیر است و تقریبا تمامی جمعیت مسلمانان در هر کشوری را از مسجد «گوتنبرگ» در سوئد گرفته تا مسجد «شاه فیصل» در چاد، و از مسجد «شاه فهد» در شهر «لس آنجلس» تا مسجد «مرکزی سئول» در کره جنوبی را در بر می گیرد. این حمایت از دولت عربستان گرفته تا خانواده سلطنتی، خیریه های سعودی و سازمان های تحت حمایت مالی عربستان بر می آید.
یک اجماع نظر گسترده وجود دارد که نیروی منهدم کننده ایدئولوژیک عربستان سنت های اسلامی بومی در ده ها کشور را مختل کرده است؛ نتیجه هزینه های گزاف در کمک رسانی مذهبی برای نیم قرن، ده ها میلیارد دلار تخمین زده شده است. این نتیجه به واسطه حضور کارگران میهمان که بسیاری از آنها از جنوب آسیا هستند و سال هایی را در عربستان سپری کرده اند و با خود اسلام سعودی را به کشورهایشان منتقل می کنند، تقویت شده است. در بسیاری از کشورها، موعظه های وهابی موجب ترویج نگاهی شده است که براساس برخی آمارها در مصر، پاکستان و برخی دیگر از کشورها حامیانی یافته است.
اما اینکه میزان نفوذ عربستان دقیقا چقدر است تا حد زیادی بستگی به شرایط بومی دارد. برای مثال در بخش هایی از آفریقا و آسیای جنوب شرقی، آموزه های سعودی فرهنگ دینی را به میزان قابل ملاحظه ای تغییر داده و این تغییر، بیشتر خود را به شکل حجاب کامل زنان (برقع) و ریش بلند برای مردان نشان داده است. در میان اجتماعات مهاجر مسلمان در اروپا نیز نفوذ سعودی ها یکی از فاکتورهایی است که باعث افراط گرایی شده است. در کشورهای بی ثبات مانند پاکستان و نیجریه، جریان پول سعودی و ایدئولوژی این کشور باعث تشدید شکاف ها بر سر مذهب شده و این کشورها را به شدت آسیب پذیر کرده است. «دیوید اندرو وینبرگ» یکی از محققان بنیاد دفاع از دموکراسی ها در شهر «واشنگتن» که در خصوص نفوذ عربستان تحقیق می کند، گفت: «آن قدر موارد اهریمنی جلوه دادن دیگران زیاد است که دیگر نیازی به استخدام نیست.»
این اسلام عربستانی نه تنها باعث تولد «بن لادن» شد، بلکه موجب شد که 15 نفر از 19 هواپیماربای 11 سپتامبر عربستانی باشند؛ سعودی ها بیش از هر کشور دیگری پس از حمله 2003 آمریکا به عراق بمب گذار انتحاری به این کشور اعزام کردند و پس از تونس بیشترین عناصر داعش (حدود 2500 نفر) را تشکیل می دهد.
«محمت گورمز»، یکی از روحانیون ارشد مسلمان در ترکیه گفت وقتی در ماه ژانویه به شهر «ریاض» عربستان سفر کردم، دیدم که مقامات این کشور دستور کشتن 47 نفر را در یک روز صادر کردند که 45 نفر از آنها شهروند سعودی بودند. او گفت: «این افراد بیش از 15-10 سال دوره های اسلامی را در کشور شما گذرانده بودند. آیا در سیستم آموزشی تان مشکلی وجود دارد؟» او اینگونه استدلال می کند که آموزه های وهابیت زیر سوال بردن پلورالیسم، مدارا و بازاندیشی در برابر دانش و علم است که مدت ها مشخصه اسلام بوده است. او می گوید «متاسفانه» تغییراتی «در تمام جهان اسلام» رخ داده است.
چرا عربستان به انتشار ایدئولوژی ای می‌پردازد که جهانیان آن را منفور می‌دانند؟ کلید این معضل به سه قرن پیش و به منشأ اتحادی بازمی گردد که هنوز هم مبنای دولت سعودی است. در سال 1744، «محمد بن عبدالوهاب» به دنبال حمایت از «محمد بن سعود» بود که در صحرای سخت شبه جزیره عربستان یک رهبر قدرتمند قبیله ای بود. این اتحاد برای هر دو طرف سود داشت: عبدالوهاب برای جنبش خود حمایت نظامی دریافت کرد در مقابل، خاندان سعودی حمایت روحانیون را به دست آوردند. «اکبر احمد» رئیس مطالعات اسلامی در دانشگاه امریکن در واشنگتن، می گوید آنچه وهابیت نامیده شد «یک اسلام قبیله ای و صحرایی بود.»
حادثه تاریخی دوم در سال 1938 بود وقتی آمریکایی ها بزرگ ترین ذخایر نفتی بر روی زمین را در عربستان سعودی کشف کردند. این نفت پول کلانی برای آنها به ارمغان آورد. اما این پول باعث شکل گیری یک سیستم اقتصادی - اجتماعی سخت گیرانه شد و بودجه کلانی را برای صدور نظام محافظه کار در اختیار این نهاد دینی محافظه کار قرار داد.
«سیدنی جونز» رئیس موسسه «تحلیل سیاسی جنگ» در شهر «جاکارتا»ی اندونزی گفت سعودی ها دهه ها است که برای ساخت مسجد، کتاب و معلم پول هزینه می کنند.
او افزود: «با گذر زمان، نفوذ عربستان به جوی محافظه کارانه تر و قابل تحمل تر تبدیل می شود.»
هر چه اثرات جهانی دهه ها تبلیغ عربستان برای وهابیت و افراط گرایی بیشتر می شود، بیشتر تحت بررسی دقیق از داخل و خارج از پادشاهی قرار می گیرد. تلاش اصلاحات ایدئولوژیک رهبران عربستان - شامل کتاب های درسی و جلسات وعظ - ما را به طور ضمنی به این شناخت رسانده که صادرات مذهبی آن، گاهی اوقات نتیجه معکوس می دهد. و عربستان با راه اندازی یک برنامه تهاجمی در غرب، مبلغان امریکایی را برای مقابله با گزارش های خبری رسانه های مهم و خلق یک چهره اصلاح طلب برای رهبران عربستان استخدام کرده است.
اما نه مبلغین و نه مستمعان آنها نمی توانند فشار اسلامی را که ساخته دست دولت عربستان است نفی کنند، و سرکوب عادات قدیمی گاهی اوقات کار دشواری است. «سعد بن ناصر شثری» یک روحانی برجسته به دلیل محکوم کردن آموزش مختلط توسط پادشاه قبلی از کار تعلیق شده بود. ملک سلمان شثری را سال گذشته به کار باز گرداند اما استدلال وی برای محکوم کردن داعش نشان می دهد، تغییر کار دشواری است.
∎