مهمترین قدمی که برداشته شد
در بهمن ۱۳۶۲ش بود که شورای علمی آستان قدس رضوی تصمیم گرفت تا کنگره‌ای با هدف ایجاد حرکتی علمی، فرهنگی و تحقیقاتی برای شناختن وشناساندن ائمه معصومین(ع) به‌ویژه امام رضا(ع)، در سال ۱۳۶۳ برگزار کند. به این ترتیب با همّت آستان قدس رضوی و تلاش فراوان بسیاری از علما و پژوهشگران و بعد از فراخوان برای ارسال و دریافت مقالات و پژوهش‌های انجام‌شده در این زمینه، مقدمات برگزاری این کنگره فراهم شد. نخستین کنگره در تاریخ ۱۸ مرداد ۱۳۶۳ش، که مصادف با میلاد حضرت ثامن الحجج(ع) بود، در مشهد مقدس به ریاست آیت‌الله احمد جنتی آغاز شد و تا پنج روز بعد [۲۲ مرداد] ادامه پیدا کرد. در این کنگره حجج اسلام: سیدجواد مصطفوی، دبیری و سیدجلال فیاضی، معاونت اجرایی کنگره را بر عهده داشتند. همچنین در این کنگره آیت‌الله عباس واعظ طبسی به عنوان تولیت حرم قدس رضوی، آیت‌الله عبدالله جوادی آملی، آیت‌الله اکبر هاشمی رفسنجانی، آیت‌الله محمد امامی کاشانی و... به ایراد سخنرانی درباره شخصیت و مقام امام رضا(ع) پرداختند و اساتید و علمای بزرگی چون سیدجعفر مرتضی عاملی، ناصر مکارم شیرازی، سیدجواد شهرستانی، محمدمهدی نجف و... با ارائه مقاله در این کنگره شرکت کردند. در این دوره، از محققان و نویسندگان ایرانی و خارجی (تقریباً هشتاد نفر) دعوت شده بودند، که حدود دو سوم این افراد نتوانستند در این همایش شرکت کنند. شاید بتوان گفت عواملی چون: جنگ تحمیلی و تهدیدات صدام، هم‌زمانی این کنگره با اعزام زائران به حج و سنگ‌اندازی رؤسای برخی کشورهای اسلامی، مانع از آمدن محققان خارجی به ایران برای شرکت در این کنگره شد.
از ثمرات کنگره اول
همزمان با برگزاری کنگره، دانشگاه «علوم اسلامی رضوی» در کنار حرم امام رضا(ع) در دو مدرسه علمیه «میرزا جعفر» و «خیرات خان»، با حفظ معماری سنتی و اسلامی آن تأسیس شد. البته اجازه ساخت این دانشگاه، تحت نظر تولیت آستان قدس رضوی، در سال ۱۳۵۸ از امام خمینی(ره) گرفته شده بود، اما به دلیل کمبود اعتبارات و مشکلاتی که کشور نوپای اسلامی با آن مواجه بود، ساخت آن چند سالی طول کشید. این مجموعه با رویکرد دانشگاهی ـ حوزوی و با هدف تربیت فقیه، محقق و مدرس در رشته‌های مختلف علوم اسلامی، به منظور تأمین نیاز حوزه‌های علمیه و دانشگاه‌ها در درجه اول، تربیت مبلغ اسلامی به منظور نشر و ترویج فرهنگ اسلامی و معارف اهل بیت(علیهم‌السلام) در درجه دوم و در نهایت با هدف تربیت قاضی و حقوقدان متعهد و متخصص برای کشور و تربیت نیروی انسانی کارآمد تأسیس شد. آیت‌الله خامنه‌ای در همان متن پیام به کنگره، ضمن اشاره به افتتاح این دانشگاه فرموده بودند:
«دانشگاه اسلامی رضوی، که امروز به میمنت سالگرد ولادت این امام بزرگوار و در پرتو فیوضات معنوی مرقد پاک و تابناک آن حضرت گشایش می‌یابد، خوب است بخشی از تلاش و فعالیت خود را به روشنگری تاریخ درس‌آموز زندگینامه ۲۵۰ساله ائمه اهل بیت(ع) اختصاص دهد و طی کاری جمعی و همه‌جانبه، تاریخ سیاسی زندگی ائمه را با توجه به عنصر مبارزه ــ که محور اصلی این تاریخ است ــ برای نسل‌های امروز و فردای جهان اسلام ترسیم کند...»
کنگره دوم و دستاوردهایش
دومین دوره کنگره جهانی حضرت رضا(ع) در سال ۱۳۶۵ و به دبیری حجت‌الاسلام اسماعیل فردوسی‌پور برگزار شد. در ابتدای این کنگره حجت السلام و المسلین واعظ طبسی نماینده امام در استان خراسان و تولیت آستان قدس رضوی در آن زمان، ضمن تبریک میلا امام رضا و خیر مقدم به می‌همانان به بیان اهداف کنگره می‌پردازند. ایشان در این سخنرانی متذکر می‌شوند که در مورد امام رضا و بلکه ائمه معصوم سلام الله علیهم به جز آثار قدما کاری اساسی انجام نشده و اظهارامیدواری می‌کنند که این کنگره بتواند کام‌های مؤثری در این زمینه بردارد. سپس آیت الله خامنه‌ای که در آن زمان ریئس جمهور بودند در جایگاه قرار گرفته و بحثی را که در کنگره اول آغاز کرده به عنوان یکی از آگاهان بصیر تاریخ اسلام به خصوص تاریخ زندگی ائمه معصوم، تکمیل می‌کند. که به گواه گزارش‌های برجای مانده از آن تاریخ عمیق‌ترین و پربارترین مبحث کنگره را ارائه می‌دهند که در عین گستردگی بحث، از ایجازی فهرست‌وار بهره برده بود. دیگر امر مهم این کنگره که به چاپ کتاب «گزارشی از سابقه تاریخی و اوضاع کنونی حوزه علمیه مشهد»، به قلم مقام معظم رهبری منجر شد. این کتاب در چهار بخش اصلی تنظیم شده است که «موقعیت تاریخی و جغرافیایی حوزه علمیه مشهد»، «تشکیلات و وضع درسی حوزه‌های علمیه مشهد»، «اساتید و طلاب» و «فعالیت‌های حوزه علمیه و اثر رویدادهای جدید» را شامل می‌شود.
دیگر سخنران این دوره کنگره آیت الله جوادی آملی هستند که به شرایط تلخ دوران گذشته و بایکوت علوم دینی و ایجاد شبه افکنی در دین اشاره کرده و ظرفیت ایجاد شده پس از انقلاب اشاره می‌کنند. به قول این عالم فرزانه انقلاب اسلامی سدی در مقابل سیاست‌های ضد دینی پهلوی‌ها شد. ایشان در سخنرانی‌ای که در دومین دوره کنگره ایراد کردند، در این زمینه فرمودند: «قرآن در چنگ طاغوت بود، دی اسیر بود. شما آن تاریخ ۲۳ ساله [منظور کتاب ۲۳ سال نوشته علی دشتی] را خوانده‌اید یا نه؟ هیچ مسلمانی به خود اجازه می‌دهد که آن کتاب تاریخ ۲۳ ساله را بخواند و فریاد نزند؟ و الان ممنون انقلاب نباشد. آن تاریخ ۲۳ ساله را خواندید یا نخواندید، که رسول‌الله را اهانت کردند و او را در سطح وسیع پخش کردند... یک مقدار نقطه ضعف‌هایی را ما داریم، اما دین را از این قفس باز کردیم، قرآن را آزاد کردیم. انقلاب اسلامی که دارد به لطف الهی پیش می‌رود، ما باید بکوشیم که خود را دریابیم. اگر یکسری به جبهه‌ها بزنیم، می‌بینیم در جبهه‌ها چه می‌گذرد... اینجا اگر کنگره‌ای، سمیناری، سخنرانی و نامه‌هایی که برای ما می‌آید، یا فلان چیز کم است یا فلان چیز زیاد است، اما آنجا سخن این است چه کنیم که ولی عصر(عج) را ببینیم، چه کنیم که در قلب ما جز مهر حق چیزی نباشد، چه کنیم که به لقای حق بشتابیم. سخن این است و وعده الهی هم یقینی است. هرگز خدا چنین ملتی را رها نمی‌گذارد و به لطف الهی انقلاب را پیش می‌برد. بکوشیم که عقب نمانیم...».
کنگره‌های بعدی و دستاوردهای آن
دو سال بعد از کنگره دوم، سومین دوره این کنگره، در سال ۱۳۶۷ برگزار شد و موضوع اختصاصی آن هم، بررسی زندگانی امام موسی بن جعفرالکاظم(ع) بود. پیام آیت الله خامنه‌ای به سومین کنگره نشانگر اهمیت موضوع آن بود. ایشان در این پیام ابتدا با سپاس از تشکیل مجدد مجمعی ازاندیشمندان و صاحبنظران برای پرداختن به تاریخ مظلوم حیات اهل بیت با اشاره به زندگینامه ۲۵۰ ساله ائمه هدا به دوران امامت حضرت موسی بن جعفر می‌پردازند و این مقطع را یکی از مهمترین مقاطع زندگینامه ائمه (ع) می‌دانند. ایشان در بخشی از این پیام با اشاره به مبارزه خستگی ناپذیر و جهاد خطیر آن بزرگوارن می‌فرمایند: می‌فرمایند: « امام موسی‌بن‌جعفر (علیهما السّلام) نیز همه‌ی زندگی خود را وقف این جهاد مقدّس ساخته بود؛ درس و تعلیم و فقه و حدیث و تقیّه و تربیتش در این جهت بود. البتّه زمان او ویژگی‌های خود را داشت؛ پس جهاد او نیز به تناسب زمان، مختصّاتی می‌یافت؛ عیناً مانند دیگر ائمه هشت‌گانه‌ی از زمان امام سجاد(ع) تا امام عسکری(ع) که هر یک یا هر چند نفر، مختصاتی در زمان و به تبع آن در جهادِ خود داشتند و مجموعاً زندگی آنان دوره‌ی چهارم از زندگی ۲۵٠ ساله را تشکیل می‌دهد که خود نیز به مرحله‌هایی تقسیم می‌گردد».
چهارمین کنگره جهانی حضرت رضا همزمان بامیلاد هشتمین پیشوای شیعیان جهان در بیست و چهار اردیبهشت ماه سال ۱۳۷۱ با سخنان هاشمی رفسنجانی رئیس جمهور در دانشگاه علوم اسلامی گشایش می‌یابد. آیت الله رفسنجانی در سخنرانی خود ابتدا به برگزاری سه دوره پیشین کنگره و ثمرات آن که چاپ مقالات متعددو کتب ارزشمند است، اشاره کرده و سپس به وظایف آستان قدس رضوی می‌پردازند و می‌گویند: آستان قدس رضوی با امکاناتی که در اختیار دارد و از آن مهمتر مدیریت شایسته‌ای که خداوند به این آستان عطا کرده است، می‌تواند منشأ خدمت عظیمی برای آینده تاریخ ما و منطقه باشد.... اگر در گذشته تنها در خراسان با مسلمانانی مخلص مواجه بودید، امروز با ده‌ها میلیون انسان نیازمند مواجه هستید که دستشان را به سوی شما دراز کرده‌اند... آن‌ها ملتمسانه درخواست داشتند که از ظرفیت علمی کشور استفاده کنند. مدارس را به روی آنان باز کرده و از فرستادن افراد مدبر، مدیر، معلم و آموزنده به نزد آنان سخاوتمندانه استقبال کنیم. البته به یاد داشته باشیم که تمام حوزه‌ها چنین وظیفه و مسئولیتی دارند بخصوص آستان قدس رضوی بخاطر همجواری با ثامن الحجج(ع) و در اختیار داشتن امکانات، مسئولیت بیشتری دارد. »
ایشان در انتهای سخنرانی به شرح این نکته می‌پردازند که با تلاش‌های این چندین ساله بخشی از زوایای زندگی ائمه بخصوص علی ابن موسی الرضا بر مردم روشن شده است و به اشاره به پیام ارزشمند رهبری به کنگره می‌گویند: خصوصاً در پیام رهبر بزرگ انقلاب به این کنگره که جزء آگاه‌ترین و مسلط‌ترین علما در مورد تاریخ ائمه(ع) و مخصوصاً زندگی امام رضا(ع) هستند، افکارایشان باز شده و در سایر بخش‌ها نیز همان اشارات در مراحل بعدی تبدیل به مقالاتی ارزشمند شده است. با وجود این تحقیقات از اینکه مسائلی از این دست، حل نشده باشند نگرانی نداریم. »
آری کنگره جهانی امام رضا(ع) در چهار دوره خود دستاوردهای علمی و معرفتی فراوانی در زمینه زندگانی امام رضا(ع) و سایر ائمه و شناخت حیات سیاسی، مبارزاتی و اجتماعی آن‌ها داشته است. به‌ویژه اینکه می‌توان علاوه بر چاپ صدها مقاله، انتشار کتب متقن و مستند را از نتایج تداوم برگزاری این کنگره جهانی در کشورمان دانست. ثمراتی که‌امید است در پنجمین دوره با توجه به اهداف تعریف شده و حضور علمای ایران و جهان تکمیل‌تر گردد.
نظر شما