توافقنامه احداث خط‌راه‌آهن رشت- آستارا در مراسمي با حضور رؤساي جمهوري اسلامي ايران و روسيه به صورت تصويري به امضا رسيد و اسناد اجرايي شروع اين پروژه به عنوان تنها گسستگي كريدور شمال- جنوب نيز در مذاكرات حضوري مسئولان ايران و روسيه در تهران نهايي شد. كريدور حمل‌و‌نقل شمال ـ جنوب از مهم‏ترين شاهراه‌هاي ارتباطي نيمكره شرقي و در زمره 10كريدور ترانزيتي ريلي و تركيبي تعريف شده در نشست كشورهاي عضو اتحاديه اروپايي در هلسينكي در سال ۱۹۹۲ است كه به ‏عنوان شاهراه ترانزيتي شماره ۹ ميان سه كشور ايران، روسيه و هند به تصويب رسيد. توافقنامه اين كريدور در سپتامبر سال ۲۰۰۰ ميلادي بين سه كشور ياد شده به‏عنوان مؤسسان كريدور شمال- جنوب در سن‌پترزبورگ به امضا رسيد. سپس با پذيرفتن 11كشور ديگر شامل جمهوري آذربايجان، ارمنستان، قزاقستان، قرقيزستان، تاجيكستان، تركيه، اوكراين، بلاروس، عمان، سوريه و بلغارستان خود را به‏عنوان مسيري جايگزين و قابل اعتماد به اثبات رساند. اين كريدور بناست قاره‌هاي آسيا و اروپا را به همديگر پيوند دهد و ارتباط ترانزيتي كشورهاي شمال اروپا، اسكانديناوي و روسيه را از طريق ايران با كشورهاي حوزه خليج‌فارس، حوزه اقيانوس هند و جنوب شرقي آسيا برقرار سازد.
محور قزوين - رشت - آستارا به عنوان تنها گسستگي كريدور شمال- جنوب سال‌ها در انتظار اراده و اقدام دولت‌ها بود كه با آغاز دولت سيزدهم به طور جدي در دستور كار قرار گرفت و بناست راه‌آهن رشت - آستارا با همكاري كشورهاي روسيه و آذربايجان در تأمين مالي پروژه احداث شود.
راه‌آهن رشت- آستارا به طول 5/162كيلومتر در دو قطعه طراحي شده و شامل ۹ ايستگاه صومعه‌سرا، ماسال، رضوانشهر،‌پره‌سر، اسالم، ليسار، حويق، لوندويل و آستاراست. تكميل راه‌آهن رشت - آستارا به تكميل كريدور بين‌المللي ريلي (NOSTRAC) مي‌انجامد و راه‌آهن ايران را به راه‌آهن كشورهاي قفقاز، روسيه، اسكانديناوي و شمال اروپا متصل مي‌كند. از سوي ديگر تكميل اين مسير ريلي مزايايي از جمله تسهيل در مبادلات بازرگاني از مبادي و مقاصد بندر هلسينكي فنلاند، هامبورگ آلمان، باتومي گرجستان با بنادر جنوبي ايران، دهلي هند، كراچي پاكستان و بانكوك تايلند را به دنبال دارد.
ظرفيت‌هاي باري و مسافري
راه‌اندازي اين خط ريلي با آسان‌تركردن سفر گردشگران خارجي و داخلي مي‌تواند منجر به توسعه گردشگري كشور شود. به طور كلي حمل‌ونقل ريلي به عنوان ترابري سازگار با محيط‌زيست شناخته مي‌شود و احداث راه‌آهن رشت - آستارا در بخش باختري استان گيلان، هم در توسعه استان نقش ايفا مي‌كند و هم موجب كاهش سوانح و تصادفات مي‌شود. از سوي ديگر اين پروژه در كاهش عوارض زيست محيطي و جلوگيري از رشد بي‌رويه شهرها در كرانه راه‌ها نيز تأثيرگذار است. ظرفيت حمل بار اين راه‌آهن در سال نخست بهره‌برداري ۱۰ميليون تن برآورد شده كه در حال حاضر به ميزان 6/9ميليون تن تقاضاي حمل بار دارد. همچنين راه‌آهن رشت - آستارا ظرفيت جابه‌جايي حدود ۹۹۰ هزار نفر مسافر را در سال بيستم بهره‌برداري خواهد داشت.
مشخصات فني
براي ساخت اين پروژه ريلي، احداث ۶۳ دستگاه پل به طول حداكثر ۴۰ كيلومتر و يك دستگاه تونل در نظر گرفته شده است. عمليات زيرسازي ۱۰ كيلومتر ابتدايي مسير به صورت دوخطه در قالب راه‌آهن قزوين- رشت- بندر كاسپين در مرحله پاياني و آماده ريل‌گذاري است. راه‌آهن رشت - آستارا به بيش از ۲۱ هزار تن ريل نياز دارد. اين پروژه ريلي داراي يك ایستگاه درجه یک (آستارا)، سه ايستگاه درجه 2(صومعه‌سرا، اسالم - تالش و لوندويل) و پنج ايستگاه درجه ۳(رضوانشهر - پونل، ماسال، پره‌سر، حويق و ليسار) است.

راه‌هايي كه كاهش مي‌يابد
مسير ريلي رشت - آستارا مي‌تواند مدت حمل بار را از مبدأ و مقصد فنلاند به مبدأ يا مقصد ايران به صورت تركيبي دريايي - ريلي به ۱۲ روز كاهش دهد، در حالي كه حمل دريايي بار در اين مسير ۳۳ روز زمان نياز دارد. همچنين مسير فنلاند به پاكستان را به ۱۸ روز و مسير فنلاند به هند را به ۲۰ روز كاهش خواهد داد. حمل بار از فنلاند به تايلند و بالعكس از طريق ناوگان دريايي ۴۵روز زمان مي‌برد، در حالي كه با تكميل راه‌آهن رشت - آستارا اين مسير به صورت دريايي - ريلي به ۲۱ روز كاهش می‌یابد.
مسير ريلي رشت - آستارا حلقه نهايي كريدور شمال- جنوب محسوب مي‌شود، اين كريدور نيز به ‌عنوان پل ارتباطي كشورهاي اروپايي با اقيانوس هند و خليج‌‌فارس به شمار مي‌رود و ارتباط كشورهاي شمال اروپا، اسكانديناوي و روسيه از طريق ايران با كشورهاي حوزه خليج‌فارس، حوزه اقيانوس هند و جنوب شرقي آسيا را فراهم خواهد كرد.
تكميل كريدور شمال - جنوب فرصت بي‌نظيري براي جذب بالاترين حجم از بار روسيه و ترانزيت آن از طريق ايران فراهم مي‌كند كه با افزايش درآمدهاي ترانزيتي در رشد شاخص‌هاي اقتصادي كشور نيز تأثيرگذار است.
اسناد اجرايي شروع پروژه راه آهن رشت - آستارا نهايي شد
وزير راه و شهرسازي شامگاه گذشته در ديدارهاي جداگانه با معاون نخست‌وزير و وزير حمل‌و‌نقل روسيه در مذاكرات با يكديگر، اسناد اجرايي شروع پروژه راه‌آهن رشت- آستارا را بين ايران و روسيه نهايي كردند.
مهرداد بذرپاش در ديدارهاي جداگانه با الكساندر نواك معاون نخست‌وزير روسيه و ويتالي ساوليف وزيرحمل‌و‌نقل روسيه اسناد همكاري دو كشور در ساخت راه‌آهن رشت- آستارا را نهايي كردند كه اين اسناد با حضور عالي‌ترين مقامات اجرايي دو كشور امضا خواهد شد.
وزير راه و شهرسازي كشورمان در اين ديدارها افزايش همكاري‌ها و استفاده از ظرفيت موجود را در حمل‌و‌نقل تركيبي با استفاده از حمل ونقل دريايي و ريلي از طريق راه‌آهن كاسپين- رشت كه به زودي تكميل مي‌شود را مورد تأكيد قرار داد.
وي ادامه داد: با تكميل ۳۵كيلومتر از مسير ريلي رشت تا بندركاسپين در آينده نزديك، اين بندر از طريق شبكه ريلي، به بنادر جنوبي ايران در خليج‌فارس به ويژه بندرعباس متصل مي‌شود كه تحول مهمي در حمل‌و‌نقل تركيبي با بنادر روسيه در شمال درياي خزر خواهد داشت.

ميزباني ايران از اولين كشتي باري رو- رو روسيه
وزير راه و شهرسازي با اشاره به ميزباني ايران از اولين كشتي باري رو- رو روسيه، اين ترددها را گام بزرگي در تجارت دريايي بين ايران و روسيه برشمرد و بيان كرد: تفاهم ايران و روسيه براي كشتي‌سازي در درياي خزر حائز اهميت است و توسعه حمل‌و‌نقل تركيبي با ورود اولين محموله ترانزيتي روسيه در سال گذشته از مسير كريدور بين‌المللي شمال – جنوب مي‌تواند نويد بخش همكاري‌هاي حمل ونقلي مؤثرتري باشد.
بذرپاش اظهار كرد: گسترش ظرفيت ترانزيتي مسير دريايي از طريق كريدورهاي شمال جنوب در امتداد غرب و شرق درياي خزر مي‌تواند بر كاهش ترافيك زميني سنگين قفقاز نيز مؤثر باشد.
همچنين در اين ديدارها ويتالي ساوليف وزير حمل‌و‌نقل روسيه گفت: تكميل كريدور ريلي شمال- جنوب از اهميت ويژه‌اي برخوردار است كه از طريق احداث راه‌آهن رشت- آستارا صورت مي‌گيرد و روسيه عزم جدي براي تسهيل و كمك به ساخت اين پروژه دارد.

ظرفيت‏ها ی راهگذر

كريدور شمال ـ جنوب پل ارتباطي كشورهاي اروپايي با اقيانوس هند و خليج ‌فارس به‏شمار مي‌رود. در اين كريدور ارتباط كشورهاي شمال اروپا، اسكانديناوي و روسيه از طريق ايران با كشورهاي حوزه خليج فارس، حوزه اقيانوس هند و جنوب شرقي آسيا برقرار مي‌شود.
شبكه بزرگراه‌ها، مسيرهاي دريايي و ريلي به طول 7 هزار و 200كيلومتر، كريدور حمل‌ونقل بين‌المللي شمال- جنوب را تبديل به كوتاه‌ترين مسير ارتباطي (حدود ۳۵ تا ۳۷ روز) بين روسيه و هند مي‌كند.
كريدور شمال ـ جنوب دسترسي مستقيم بيشتري را به هند در آسياي مركزي و روسيه و در عين حال به ايران امكان تبديل شدن به هاب ترانزيتي منطقه‌اي را مي‌دهد.
كريدور شمال - جنوب مي‌تواند رقيبي جدي براي كانال سوئز در مبادلات تجاري بين شرق و غرب باشد.
هزينه حمل كالاهاي ترانزيتي از اين مسير، 30 درصد نسبت به ساير مسيرهاي منطقه ارزان‌تر است و زمان حمل‌ونقل كالاهاي هندي به روسيه هم از طريق كانال سوئز به نصف كاهش مي‌يابد.
كريدور شمال - ‌جنوب كه حتي پيش از جنگ در شرق اروپا و ناامني بنادر روسيه در درياي سياه مورد توجه بود با بحران انرژي و بحران غله ناشي از جنگ اوكراين، اهميت ژئو استراتژيك خود را بيش از پيش نمايان‏تر كرد.
به‏طور كلي كشورهاي آسياي مركزي و جنوب قفقاز به ‏شدت با كمبود فضا در توسعه روابط تجاري با يكديگر روبه‏رو هستند و هرگونه فرصت براي توسعه روابط تجاري بين آنها به‏خصوص در حوزه حمل و نقلي با استقبال اين كشورها مواجه شود.

مزيت‏ها‏ي راهگذر

با توجه به اينكه برخي از همسايگان نظير قرقيزستان، تاجيكستان، ازبكستان و افغانستان به نحوي محصور در خشكي هستند، براي رسيدن به دريا باید از طريق ايران كالاهاي خود را حمل كنند. بهره‌مندي ايران از كريدورها ازجمله كريدور شمال- جنوب از اين منظر بسيار حائز اهميت است.
اين كريدور مي‏تواند ديپلماسي سياسي- اقتصادي ايران در قفقاز را از بيش از پيش فعال و نقش‏آفرين كند.
تكميل كريدور شمال- جنوب علاوه بر توسعه ترانزيت بين‌المللي و استفاده از ظرفيت‌هاي سرزميني يك منبع درآمد پايدار براي ايران است. پيش‌بيني مي‌شود با عملياتي شدن كريدور شمال- جنوب، ايران بتواند سالانه حدود ۲۰ ميليارد دلار درآمد از اين مسير ترانزيتي كسب كند كه مي‏تواند تا حدي وابستگي كشور به درآمدهاي نفتي را كاهش دهد.
ظرفيت ترانزيت كريدور شمال- جنوب 30 ميليون تن در سال است، اما در حال حاضر ايران از 2 ميليون تن اين ظرفيت بهره مي‌برد.
اگر ايران به هدف خود در تبديل شدن به هاب منطقه‌اي دست يابد، نيازي به خام‌فروشي موادمعدني و نفتي نخواهد داشت و منافعي كه از راه ترانزيت و گردشگري كسب مي‌شود، كشور را از فروش موادنفتي و معدني خام بي‌نياز مي‌كند.
از اين كريدور سالانه حدود ۲۵٠ميليارد دلار محصولات هندي و چيني و آسياي شرقي به مقصد اروپا تراتزيت خواهد شد. پيش‌بيني شده سهم ايران در ترانزيت كالا حدود ۴درصد و توليد حدود 15درصد باشد.
تكميل و راه اندازي اين طرح بزرگ بين‌المللي جايگاه ايران در اقتصاد بين‌الملل را از صادركنندگي «موادخام» به جايگاه «ترانزيت» تغييرخواهد داد.
اين كريدور از مهم‌ترين مسيرهاي ارتباطي اوراسيا با خليج‌فارس است كه با توجه به نگاه دولت سيزدهم به ديپلماسي همسايگي و توسعه ارتباطات و مناسبات با كشورهاي منطقه، مي‌تواند نقش مهمي در ترانزيت كالاهاي كشورهاي منطقه‏اي و فرامنطقه‏ا‏ي ايفا كند.
استفاده از ظرفيت ترانزيتي كريدورها و نهادهاي منطقه‏اي همچون سازمان همكاري شانگهاي و... ازجمله اقدامات مهم دولت سيزدهم براي گسترش دايره ديپلماسي اقتصادي و پيشبرد راهبرد تقويت ارتباط با منطقه و همسايگان در راستاي منافع ملي است.

راه‌آهن رشت-آستارا مثل چاه‌های نفت جدید!

رئيس كميسيون حمل‌ونقل و لجستيك اتاق ايران می‌گوید با آغاز پروژه ريلي رشت آستارا شاهد رشد ترافيك كالاها در بنادر شمالي كشورمان خواهيم بود كه مي‌تواند درآمدزايي قابل توجهي براي كشورمان به همراه داشته باشد.
علي حسيني، رئيس كميسيون حمل‌ونقل و لجستيك اتاق ايران در گفت‌وگو با «جوان» درخصوص توافق آغاز پروژه ريلي رشت‌ - آستارا مي‌گويد: «به جرئت مي‌توان گفت، پروژه ريلي رشت- آستارا مهم‌ترين و تأثيرگذارترين پروژه ريلي كشورمان است، چون به‌شدت افزايش سهم ايران از حمل‌و‌نقل درياي خزر را در آينده‌اي نزديك شاهد خواهيم بود. از اين پروژه مي‌توان به عنوان حلقه مفقوده توسعه كريدور شمال به جنوب ياد كرد، به طوري كه انتظار مي‌رود ترانزيت محصولات و كالاهاي مختلف با توسعه‌اي چند برابري روبه‌رو شود، چون ورود ريل به آستارا و پروژه ريلي رشت- آستارا نويدبخش اتصال خط‌آهن كشورمان به كشورهاي حوزه اوراسياست.»
وي مي‌افزايد: «طبيعتاً با آغاز اين پروژه ميزان ترانزيت كالاها، واردات و صادرات آنها با افزايش چشمگيري روبه‌رو خواهد شد كه اين امر مي‌تواند ارزآوري زيادي را براي كشورمان به همراه داشته باشد. در كميسيون حمل‌ونقل و لجستيك اتاق ايران، جلسات مختلف و نشست‌هايی كه با مسئولان كشورمان داشته‌ايم و همواره بر آغاز اين پروژه تأكيد مي‌كرديم، به طوري كه همواره اين توصيه را به مسئولان مي‌داديم كه پروژه‌هاي ديگر را تعطيل كرده تا بتوانيم زودتر از مزاياي گسترده اين پروژه بهره بريم.»
رئيس كميسيون حمل‌ونقل و لجستيك اتاق ايران تأكيد مي‌كند: «طبيعتاً با توسعه حمل‌و‌نقل ايران در درياي خزر با آغاز پروژه ريلي رشت- آستارا شاهد رشد ترافيك كالاها در بنادر شمالي كشورمان خواهيم بود كه مي‌تواند درآمدزايي قابل توجهي براي كشورمان به همراه داشته باشد، با اين حال بايد به توسعه زيرساخت‌هاي اين بنادر بپردازيم تا بتوانيم از همه مواهب آن بهرمند شويم. در حال حاضر روسيه ظرفيت زيادي براي ترانزيت كالاها از مسير ايران دارد، ولي آنچه واقعيت دارد، اين است كه كشورمان به لحاظ زيرساختي در بنادر و راه‌ها امكانات زيادي ندارد، به همين دليل بايد تأمين شناورهاي رو- رو در درياي خزر را هر چه سريع‌تر پيگيري و در دستور كار خود قرار دهيم.»
حسيني مي‌افزايد: «وصل نشدن رشت به بندر كاسپين در انزلي نيز يكي از معضلات ديگري است كه بايد سريعاً صورت گيرد، هر چند كه مسئولان قرار است اين امر را در آينده‌اي نزديك محقق سازند تا شاهد آن باشيم كه سهم كشورمان در حمل‌و‌نقل درياي خزر افزايش يابد. بايد تمامي بنادر شمال كشور از مزيت‌هاي ريلي برخوردار شوند، كشورمان ظرفيت زيادي براي حمل‌و‌نقل نفت، محصولات كشاورزي، پتروشيمي و موادشيمیايي از اين پروژه ريلي را دارد، با اين حال بايد كشورمان زيرساخت‌ها را يكي پس از ديگري فراهم و زمينه ايجاد يك نظام لجستيكي قوي و هماهنگ را ايجاد كند.»