به گزارش خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از بیرجند، نهم شهریور روز ملی حفاظت از یوزپلنگ آسیایی، تلنگری است تا هر ساله حفظ این گونه نادر و ارزشمند جانوری یادآوری شود.
یوزپلنگ سریع‌ترین گونه جانوری است که با خط سیاه روی صورت و خال‌های سیاه پررنگ روی پوستش شناخته می‌شود و پناهگاه حیات وحش نایبندان در شهرستان طبس با وسعت حدود یک و نیم میلیون هکتار، بزرگترین زیستگاه یوز آسیایی در ایران است.
منطقه توران در سمنان و پناهگاه حیات وحش میاندشت در خراسان شمالی نیز از دیگر زیستگاههای مهم یوزپلنگ آسیایی هستند که زاد آوری یوز در سال‌های اخیر در این مناطق مشاهده شده است.
ایران آخرین پناهگاه یوزپلنگ آسیایی در جهان
جانوری که روزگاری در بیشتر آسیا از شبه قاره هند تا افغانستان، ترکمنستان و ایران تا شبه جزیره عربستان و سوریه پراکنده بود، حالا در فهرست جانوران در آستانه انقراض اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت قرار دارد و زیست آن منحصر به نواحی بیابانی ایران شده است.
تا ابتدای دهه ۱۳۲۰ شمسی، جمعیت یوزپلنگ در حدود ۴۰۰ قلاده بود. پس از جنگ جهانی دوم به علت ورود خودرو‌های جیپ به ایران و سهولت دسترسی شکارچیان به زیستگاههای یوز و شکار طعمه‌های یوز، جمعیت آن‌ها کاهش یافت؛ در اواسط دهه ۱۳۵۰ جمعیت یوزپلنگ در ایران به ۲۰۰ قلاده رسید.
جمعیت این گونه نادر جانوری هم اکنون بین ۵۰ تا ۷۰ قلاده تخمین زده می‌شود که عمدتاً در طبس، شاهرود، زرند و نائین یافت می‌شوند.
کاهش زاد آوری یوزپلنگ در بزرگترین زیستگاه یوز ایرانی
پناهگاه حیات وحش نایبندان با یک میلیون و ۵۰۰ هزار هکتار وسعت یکی از بزرگترین زیستگاههای گونه در معرض خطر یوزپلنگ آسیایی است و براساس آنچه دوربین‌های تِله‌ای ثبت کرده‌اند، زیست تنها ۳ یوزپلنگ نر در این پناهگاه محرز شده است.
تقی زاده رئیس اداره حفاظت محیط زیست شهرستان طبس در خصوص جمعیت یوزپلنگ موجود در این منطقه به خبرنگار ما می‌گوید: درباره تعداد یوزپلنگ موجود در نایبندان نمی‌توان به طور قطعی آمار دقیقی ارائه کرد؛ با توجه به اینکه در چندین سال اخیر یوزپلنگ ماده و یا توله یوزپلنگ مشاهده نشده، به نظر می‌رسد یوزپلنگ ماده در منطقه کم است و زاد آوری یوزپلنگ کم شده است.
او بیان می‌کند: به دلیل نبود جنس ماده یوزپلنگ و زاد و ولد، با کاهش جمعیت یوزپلنگ در منطقه نایبندان مواجه هستیم و تاکنون هیچ یوز ماده‌ای را مشاهده نکرده ایم و خطر انقراض جدی است.
کمبود طعمه و تخریب زیستگاه در کمین یوز آسیایی
جمعیت یوزپلنگ آسیایی در ایران که تا ۸۰ سال پیش تا ۲۰۰ قلاده برآورد می‌شد حالا به کمتر از ۷۰ قلاده رسیده است؛ کارشناسان مهمترین عوامل تهدید کننده یوزپلنگ آسیایی را تصادفات جاده‌ای، کاهش طعمه‌های یوزپلنگ، شکار غیر مجاز، حمله سگ‌های گله به یوزپلنگ و تخریب زیستگاههای یوزپلنگ برای توسعه معادن، جاده‌ها و راه آهن می‌دانند.
این تهدیدات بیشتر از همه در منطقه توران استان سمنان به چشم می‌خورد؛ در سال‌های گذشته سگ گله و تصادف‌های جاده‌ای مهمترین عوامل تهدید کننده جان یوزپلنگ آسیایی بودند، اما با تلاش‌ها و اقدامات انجام شده مانند حصارکشی جاده‌های زیستگاه و نصب تابلو‌های هشدارِ تردد یوز با هدف جلوگیری از تصادف‌های جاده‌ای و حذف سگ‌های گله در قلمرو یوزپلنگ، فضای مناسب برای زاد و ولد این گونه ارزشمند فراهم شده است.
بیشتر بخوانید
مودی معاون نظارت بر امور حیات وحش اداره کل محیط زیست خراسان جنوبی در گفتگو با خبرنگار ما می‌گوید: پناهگاه حیات وحش نایبندان یکی از بکرترین و کم تعارض‌ترین زیستگاههای یوزپلنگ آسیایی است و بسیاری از تهدید‌های فوق در این منطقه وجود ندارد؛ مهمترین تهدید یوزپلنگ آسیایی در این منطقه تراکم کمِ جمعیت آن و سخت شدن یافتن جفت برای آن‌هاست.
او البته خشکسالی‌ها را در کاهش جمعیت یوز آسیایی بی تأثیر نمی‌داند و بیان می‌کند: خشکسالی‌های ۲۰ ساله در طبس، زندگی حیات وحش منطقه را به‌شدت به خطر انداخته و یوز‌ها را با کمبود طعمه روبرو کرده است.
دست خالی خراسان جنوبی برای حفاظت از یوزپلنگ
پروژه حفاظت از یوزپلنگ آسیایی، با همکاری برنامه توسعه سازمان ملل و سازمان حفاظت از محیط زیست در سال ۲۰۰۱ شروع به کار کرد. برای کار مطالعاتی و حفاظتی، ۵ منطقه انتخاب شد که گمان می‌رفت ۸۰ درصد یوز‌های ایران در آن مناطق پراکنده اند. پارک ملی توران، پارک ملی کویر در استان سمنان، منطقه حفاظت شده بافق و پناهگاه‌های حیات‌وحش دره انجیر و نایبندان در خراسان جنوبی.
پناهگاه حیات وحش نایبندان طبس از زیستگاههای مهم یوز آسیایی است که مورد توجه سازمان حفاظت محیط زیست بوده و هر سال اعتباراتی برای تقویت تجهیزات و جلب مشارکت جوامع محلی و پایش یوزپلنگ به استان اختصاص پیدا می‌کند.
اکبری مدیرکل محیط زیست خراسان جنوبی با بیان اینکه تاکنون ۲۵۰ میلیون تومان از اعتبارات طرح ملی حفاظت از یوز ایرانی در استان هزینه شده است می‌گوید: امسال پایش تصویری چشمه‌های مهم منطقه را با اعتبار ۲۵۰ میلیون تومان آغاز کردیم؛ آموزش جوامع محلی، خرید موتور سیکلت و تقویت تجهیزات حفاظتی، اضافه کردن یک نیروی محیط بان، جلب مشارکت جوامع محلی برای حفاظت و همین طور ساخت آب انبار و آبشخور و توزیع علوفه از جمله اقداماتی است که برای حفاظت از یوز انجام شده است.
او افزود: کمبود اعتبار مهمترین مشکل پیش روی محیط بانان برای حفاظت از یوز ایرانی است و هم اکنون با توجه به گستردگی منطقه نایبندان به حدود ۵۰ دوربین تِله‌ای نیاز داریم تا اطلاعات یوز و طعمه او را بدهد که نصب این دوربین‌ها ۷۵ میلیون تومان اعتبار می‌خواهد.
از طرف دیگر با وجود وسعت یک میلیون و ۵۰۰ هزار هکتاری پناهگاه حیات وحش نایبندان در حال حاضر تنها ۹ محیط بان با وجود همه کمبود امکانات در دل کویر سوزان طبس کار حفاظت از گونه نادر یوز را برعهده دارند.
محیط زیست بر سر دو راهی حفظ یوز ایرانی، تکثیر در اسارت یا آزاد در طبیعت
سازمان حفاظت محیط زیست کشور در چند سال اخیر تلاش کرده است سایتی برای پرورش و تکثیر یوزپلنگ آسیایی ایجاد کند اما موفق نشده و تلاش‌ها بی نتیجه مانده است.
به گفته اکبری مدیرکل محیط زیست خراسان جنوبی، یوزپلنگ نمی‌تواند در اسارت زندگی و تولید مثل کند؛ نگهداری از یوزپلنگ سخت است. یوزپلنگی که در سایت تکثیر و پرورش نگهداری می‌شود نمی‌تواند خود را با محیط سازگار کند، چون یوز پس از تولد باید در دامن محیط زیست شکار را آموزش ببیند.
این مقام مسئول به اقدامات انجام شده برای حفاظت از یوز پلنگ اشاره و بیان می‌کند: به مردم محلی آموزش داده شده است با توجه به کمبود شکار برای یوزپلنگ اگر احیاناً یوزی به آغل گوسفندان آن‌ها حمله کرد، آن‌ها اجازه بدهند یوز شکارش را انجام دهد و هیچ مقاومتی نکنند، یوزپلنگ مثل گرگ نیست که همه گوسفندان آن‌ها را خفه کند و از بین ببرد؛ یوز تنها یک بره یا گوسفند راشکار می‌کند.
هر چند مسئولان محیط زیست از برنامه‌ها برای حفاظت از یوز می‌گویند، اما پورمیرزایی مدیرعامل انجمن حمایت از پوزپلنگ ایرانی نظر دیگری دارد، او می‌گوید: سازمان محیط زیست تاکنون برنامه جامعی برای حفاظت از یوزپلنگ ارایه نکرده است.
او با اشاره به تلاش‌ها برای زادآوری و تکثیر یوز بیان می‌کند: پیشنهاد ما برای زادآوری یوزپلنگ‌های در اسارت، تکثیر در شرایط نیمه اسارت است یعنی فنس کشی محدوده بزرگی حداقل ۵ هزار هکتار در منطقه حفاظت شده توران انجام شود تا یوز‌ها بتوانند در شرایطی طبیعی یکدیگر را پیدا و جفت گیری کنند و در عین حال تحت نظارت و مدیریت باشند، اما سازمان حفاظت محیط زیست قرار است همان روشی که در پارک پردیسان اقدام به تکثیر در اسارت یوزپلنگ کرد را اجرایی و یک محدوده کوچک‌تری را فنس کشی کردند.
آخرین پناهگاه را گورستان یوز‌های آسیایی نکنیم!
حفاظت از یوزپلنگ آسیایی یک مسئله ملی است که از حدود دو دهه قبل شروع شده است؛ با وجود همه تلاش ها، از ابتدای سال ۱۳۹۰ مشاهدات یوزپلنگ آسیایی کاهش یافت و زادآوری این گونه ارزشمند به ندرت مشاهده شد.
پناهگاه حیات وحش نایبندان طبس یکی از مهمترین زیستگاههای گونه در معرض خطر یوزپلنگ آسیایی است که به دلیل نبود جنس ماده، زادآوری یوز در آن در سال‌های اخیر اصلاَ مشاهده نشده است.
یوز ایرانی علاوه بر منطقه نایبندان طبس در استان‌های سمنان، یزد، خراسان شمالی، کرمان و تهران در آستانه انقراض است و اکنون ایرانیان به واسطه اینکه سرزمینشان آخرین پناهگاه این گونه نادر آفرینش است وظیفه دو چندانی در حفاظت از او دارند.
بیش از ۴۰ سال است که یوزآسیایی تنها در کشور ما به بقای خود ادامه می‌دهد.
با وجود تلاش‌ها برای حفاظت و تکثیر یوزپلنگ ایرانی، نسل این یوز‌ها به شکل نگران کننده‌ای رو به کاهش است و بعید نیست که در یکی دو دهه اخیر شاهد انقراض کلی این گونه‌های کمیاب باشیم.
کارشناسان محیط زیست چاره کار را در تکثیر اصولی یوز می‌دانند تا با زادآوری آن‌ها امید‌ها برای بقای این گونه نادر جانوری دنیا افزایش یابد.
طبیعتِ سرزمین ما سرمایه ملى ماست؛ شیر ایرانى نابود شد، ببر مازندران نابود شد، حالا تنها کمتر از ۷۰ یوزپلنگ ایرانى باقى مانده است! نباید گذاشت این حسرت بر جان ایران عزیزمان بنشیند.
گزارش از مائده تک خارانی و حسین هرمزی
انتهای پیام/ س
نظر شما