احمد حمزه‌زاده امروز سه شنبه ۱۲ اسفند ماه، در نخستین همایش بین‌المللی بزرگداشت خواجه رشیدالدین فضل‌الله همدانی، با تشریح اقدامات اداره کل میراث فرهنگی استان در مورد ربع رشیدی و آثار باقی مانده از عصر ربع رشیدی، اظهار کرد: عقد تفاهم‌نامه سه جانبه مشترک با دانشگاه هنر تبریز و مرکز باستان شناسی آلمان یکی از این اقدامات بود که در قالب آن، سه فصل کاوش‌های باستان شناسی محوطه ربع رشیدی انجام شد.

وی با بیان اینکه طی این سه فصل کاوش‌های باستان‌شناختی، یافته‌های بسیار خوبی حاصل شد که در پنل تخصصی میراث فرهنگی این همایش ارائه می‌شود، ادامه داد: کاوش‌های باستان شناختی و نجات بخشی اضطراری ارگ علیشاه و همچنین برنامه ریزی برای آغاز تمهیدات عملیاتی در راستای کاوش‌های باستان شناختی و مطالعات حفاظتی و مرمتی شنب غازانی تبریز از جمله برنامه‌های دیگر ما بوده است.

وی با اشاره به کاوش‌های باستان شناختی و مطالعات حفاظتی و مرمتی در اوجان قدیم از توابع شهرستان بستان آباد نیز گفت: این کاوش‌های باستان شناختی را در قالب عقد تفاهم نامه با دانشگاه تهران شروع کرده‌ایم و سه فصل این کاوش‌ها انجام و ارک حکومتی، برج و بارو و دیوارهای این اثر تاریخی نمایان شده است.

مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان تاکید کرد: بر اساس برنامه‌هایی که داشتیم، توانستیم مجوز پایگاه ملی شهر اوجان را نیز از وزارت میراث فرهنگی دریافت کنیم و این مجموعه را به پایگاه ملی تبدیل کنیم.

وی با اشاره به مطالعات حفاظتی و مرمتی کاروانسرای آلاکی مرند نیز افزود: این اثر نیز مربوط به عصر خواجه رشیدالدین و یکی از کاروانسراهای مسیر رفت و آمد به سمت نخجوان و ترابزون بوده و آثار بسیار خوبی از کاوش‌های باستان شناختی آن به دست آمده است.

وی ادامه داد: در این مورد نیز با همکاری دانشگاه هنر، به ویژه کاشی‌های معرقی که از این اثر تاریخی به دست آمده در حال مرمت بوده و کارهای مطالعاتی فاز دوم این اثر تاریخی نیز بعد از نوروز آغاز خواهد شد.

آغاز کاوش‌های باستان شناختی محوطه رصدخانه مراغه بعد از نوروز

حمزه‌زاده با تاکید بر اینکه برنامه ساماندهی رصدخانه مراغه را نیز در دستور کار خود داریم و با همکاری سازمان ثبت اسناد و با دستور استاندار، توانستیم بعد از سالیان سال، اسناد مالکیت چهار هکتار از اراضی رصدخانه مراغه را اخذ کنیم، گفت: در برنامه داریم که بعد از نوروز، کاوش‌های باستان شناختی این محوطه تاریخی را هم شروع کنیم.

وی، حفاظت و مرمت مقبره چهار منار بازار تاریخی تبریز را از دیگر اقدامات این اداره کل برشمرد و افزود: عملیات مرمت این بنا تمام شده و آماده افتتاح است که پیش از عید نوروز و با حضور وزیر میراث فرهنگی به همراه ۱۵ پروژه دیگر افتتاح شده و جهت بازدید عمومی آماده می‌شود.

وی با بیان اینکه ساماندهی و حفاظت مجموعه مسجد حسن پادشاه نیز از دیگر پروژه‌های در دست اجرا است، ادامه داد: این اثر تاریخی نیز بخشی از موقوفات نصیریه بوده و هرچند قدمت آن به سده نهم هجری قمری موسوم به تیموری می‌رسد، اما الگوی طراحی و مبانی نظری موقوفات آن در واقع ادامه سنت حسنه وقف خواجه رشیدالدین فضل‌الله همدانی تلقی می‌شود.

مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان با تاکید بر اینکه در کاوش‌های باستان شناختی اوجان نیز شواهد ارزشمندی از بقایای معماری دوران ایلخانان و عصر خواجه رشیدالدین پس از قرن‌ها از دل خاک بیرون آورده شد و مقدمات تشکیل پایگاه پژوهشی نیز فراهم شد، افزود: آثار باستانی اوجان به وسعت بیش از ۹۰ هکتار یکی از چندین منزلگاه اصلی محور ایلخانی به سلطانیه بوده است که در آینده نزدیک زمینه سازی احیای فرهنگی شهرستان بستان آباد و استان خواهد بود.

وی بیان کرد: اثر شنب غازانی یا ابواب البر غازانیه نیز که در میان مردم محلی تبریز به شام غازان اشتهار دارد، امروزه به عنوان یکی از محلات محروم در غرب تبریز محسوب می‌شود، اما شایسته یادآوری است که محل تعریف یکی از مهم‌ترین آثار قلمی خواجه رشیدالدین فضل الله همدانی به نام تاریخ مبارک غازانی بوده و در همان جا نیز به سلطان محمود غازان تقدیم شده است.

وی با بیان اینکه مجموعه ربع رشیدی نیز مهم‌ترین، به نام ترین و شاخص‌ترین اثر فرهنگی به یادگار مانده از خواجه رشیدالدین فضل الله همدانی است، ادامه داد: امسال با پیگیری‌های استاندار در سفر ریاست جمهوری، این اثر به عنوان یکی از پروژه‌های سفر ریاست جمهوری مصوب شده و اعتباری بالغ بر ۳۰ میلیارد تومان برای تملک و آزادسازی عرصه ربع رشیدی تعلق گرفت.

به گزارش ایسنا، حمزه‌زاده ادامه داد: بر این اساس، انسال زمینی به وسعت تقریباً سه هکتار از داخل عرصه ربع رشیدی آزاد کرده‌ایم و توانستیم در ادامه مسیر، کاوش‌های باستان شناختی خود را در این محوطه تاریخی انجام دهیم.

ثبت کالبد معماری ربع رشیدی از اهداف راهبردی ما است

وی با اشاره به اینکه کاوشگاه ربع رشیدی در سال ۹۸ به جایگاه پایگاه پژوهشی ارتقا یافته است، گفت: با توجه به اینکه دو اثر بسیار نفیس و ارزشمند کتاب وقفنامه ربع رشیدی نسخه کتابخانه ملی تبریز و نسخه جامع التواریخ رشیدی کاخ موزه گلستان در فهرست میراث معنوی و حافظه بشری یونسکو ثبت شده است، اکنون، ثبت کالبد معماری ربع رشیدی به عنوان یکی از اهداف راهبردی اداره کل میراث فرهنگی تعریف شده است.

وی اضافه کرد: همزمان با کاوش‌های باستان شناختی در محوطه‌ی ربع رشیدی، طرح احیای کوره آهک پزی ربع رشیدی و تبدیل آن به پایگاه و مرکز مطالعات فن آهک پزی سنتی و تاریخی ایرانی مراحل تکمیل خود را سپری می‌کند و امید است که با کشف قطعات کاشی کاری معرق مقدم بر مسجد کبود تبریز در آینده نزدیک، فهم پژوهشگران تاریخ هنر اسلامی از صنعت و هنر کاشی کاری به کلی دگرگون شود.

مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان متذکر شد: تا قبل از یافته‌های همکاران ما در مورد کاشی‌کاری‌های معرق محوطه ربع رشیدی، نظر بر این بود که کاشی کاری معرق متعلق به آناتولی و ترکیه است، اما با یافته‌هایی که دوستان و همکاران باستان شناس در سال‌های اخیر انجام داده‌اند، این موضوع اثبات می‌شود که تبریز و ربع رشیدی، خاستگاه کاشی کاری معرق است.

وی، مطالعات ژئوفیزیکی مقدم بر کاوش‌های باستان شناختی را از جمله دیکر اقدامات این اداره کل عنوان کرد و افزود: این مطالعات در کل محوطه ربع رشیدی انجام شده و بناهایی بزرگ و فاخر و با ابعاد بیش از ۶۰ در ۶۰ متر بالای تپه‌های رشیدی منتظر گسترش کاوش‌های باستان شناختی هستند که این بناها که با کاشی‌کاری‌های نفیس معرق و مرمرکاری‌های زیبا آراسته بودند، متاسفانه در لشکر کشی عثمانی و با آتش توپخانه عثمانی به ویرانه تبدیل شدند، البته شواهدی از گلوله باران عثمانی از کاوش‌های باستان‌شناختی نیز به دست آمده است.

کشف سه دوره معماری متوالی در پشت باروی کنونی ربع رشیدی

وی با تاکید بر اینکه کشف سه دوره معماری متوالی در پشت باروی کنونی ربع رشیدی نشان می‌دهد که در طی قرون، این اثر فاخر معماری و شاهکار سنت حسنه وقف، بارها و بارها مورد تعرض و تاخت و تاز قرار داشته استگ ادامه داد: حفاظت و مرمت آثار معماری ربع رشیدی، ایجاد تسهیلات و زیرساخت‌های گردشگری، احداث موزه و کتابخانه ربع رشیدی ذیل مجموعه پایگاه پژوهشی ملی ربع رشیدی از دیگر اهدافی است که برای طرح جامع پنج ساله و ۱۰ ساله ربع رشیدی طراحی و تعریف شده است.

حمزه‌زاده خاطرنشان کرد: البته تحقق این اهداف، نیازمند تکمیل کاوش‌های باستان شناختی بوده و مستلزم تامین اعتبار برای پروژه بزرگ ربع رشیدی است.

رییس دانشکده الهیات و علوم اسلامی دانشگاه تبریز نیز در این همایش، ضمن قدردانی از حاضران و پژوهشگران، گفت: این همایش محصول کار مشترک اداره کل اوقاف و امور خیریه استان و دانشکده الهیات و علوم اسلامی دانشگاه تبریز بوده و از حدود یک و نیم سال قبل، برای برگزاری آن تلاش شده است.

صمد بهروز خاطرنشان کرد: امید است این کار مشترک مقدمه‌ای برای سایر اقدامات مشترک باشد و در این رابطه اعلام آمادگی می‌کنیم.

دبیر علمی همایش نیز در ادامه با بیان اینکه محور اصلی مباحث خواجه رشیدالدین فضل الله همدانی، آیات قرآنی است، اضافه کرد: در قالب این همایش سعی می‌کنیم بر اندیشه‌های علمی و دینی و همچنین موقوفات خواجه رشیدالدین تمرکز کنیم.

احمد مرتاضی با اشاره به اینکه، برنامه‌های پژوهشی و علمی در مورد خواجه رشیدالدین و ربع رشیدی باید تداوم داشته باشد تا به هدف اصلی برسیم، افزود: ۸۰ مقاله توسط دبیرخانه همایش دریافت شده بود که ۷۰ عنوان مقاله پذیرفته شد و در نهایت نیز ۱۴ مقاله به عنوان مقاله برگزیده انتخاب و در قالب مجموعه مقالات چاپ شد.

گفتنی است، نخستین همایش بین‌المللی بزرگداشت خواجه رشیدالدین فضل‌الله همدانی با محوریت وقف و علم‌الادیان، در سه پنل تخصصی با حضور اساتید و پژوهشگران داخلی و خارجی در تالار علامه طباطبایی دانشکده الهیات و علوم اسلامی دانشگاه تبریز برگزار شده و از مجموعه مقالات همایش نیز رونمایی شد. این همایش با همکاری اداره کل اوقاف و امور خیریه استان و دانشکده الهیات دانشگاه تبریز برگزار شد.

انتهای پیام