به گزارش خبرنگار گروه علمی و دانشگاهی خبرگزاری فارس، توانایی سلول های بنیادی در درمان طیفی از بیماری ها و التهاب ها به اثبات رسیده است و محققان هر روز به دنبال یافتن  قابلیت های بیشتری از سلول های بنیادی در درمان بیماری ها هستند و کارآزمایی های بالینی متعددی براساس سلول های بنیادی پیوسته در حال انجام است. اکنون دیگر سال هاست که سلول های بنیادی خونساز مغز و استخوان یا خون بند ناف زندگی هزاران کودک مبتلا به لوسمی را نجات می دهد و به درمانی شناخته شده برای این نوع بیماری خونی تبدیل شده است و استفاده از این سلول ها در پیوند بافت آسیب های استخوانی، پوست و چشم هم پرکاربرد شده است.

درباره سوالات شایع و رایج پیرامون موضوع سلول های بنیادی با مرتضی ضرابی، رئیس بانک خون «رویان» گفت وگو کرده ایم.

در این گفت و گو می خوانید:

*شناسایی منابع متعدد سلول های بنیادی در بدن

*ارائه خدمات ذخیره سازی پالپ دندان در آینده

*در چه بافت هایی از بدن سلول بنیادی وجود دارد؟

*آیا سلول های بنیادی بافت های مختلف بدن با هم متفاوت هستند؟ 

*اگر خانواده مایل به ذخیره سازی خون بند ناف نوزاد خود نباشد

*ایران بزرگترین بانک خون سلول های بنیادی در منطقه را دارد

*مهمترین بیماری هایی که با استفاده از سلول های بنیادی درمان می شوند 

*محدودیتی در استفاده افراد خانواده و حتی افراد غیرخویشاوند از نمونه به شرط تطابق ژنتیکی نیست

*بیشترین نمونه‌ های استفاده شده برای افراد غیر خویشاوند بوده است

*شناسایی منابع متعدد سلول های بنیادی در بدن

فارس: یکی از سوالات شایع درباره منابع سلول های بنیادی در بدن است، این سلول ها از چه بخش هایی از بدن بدست می آیند؟

ضرابی: از منابع سلول های بنیادی در بدن خون بند ناف، بافت بند ناف است که امکان جمع آوری این سلول ها در کشور وجود دارد. از دیگر منابع سلول های بنیادی در بدن بافت چربی موجود در بدن است که از بافت چربی موجود در بدن می توان سلول بنیادی از نوع سلول بنیادی مزانشیمی جداسازی کرد.

یکی دیگر از منابع سلول های بنیادی که مورد توجه قرار گرفته است، سلول های بنیادی موجود در دندان شیری است که محققان از سال های گذشته متوجه شدند که در ریشه دندان شیری اطفال، سلول های بنیادی از نوع سلول های بنیادی مزانشیم وجود دارد که در صورت جمع آوری قابلیت کشت و تکثیر دارند و می تواند به عنوان یک منبع سلولی مورد استفاده قرار گیرند.

در حال حاضر در کشور دانش جمع آوری و ذخیره سازی سلول های بنیادی پالپ دندان را داریم اما محدودیت هایی در حال حاضر وجود دارد و به دنبال اخذ مجوزهای لازم هستیم که به محض اینکه این اقدامات انجام شود ارائه خدمات ذخیره سازی پالپ دندان را ارائه خواهیم کرد. به محض اینکه این امکان فراهم شد درباره آن اطلاع رسانی خواهیم کرد اما فعلاً ذخیره سلول بنیادی دندان شیری انجام نمی شود.

*سلول های بنیادی بافت های مختلف بدن با هم متفاوت هستند؟ 

فارس: وقتی سلول های بنیادی از بافت های مختلف بدست می آیند این سوال مطرح می شود که این سلول ها چه تفاوت هایی با هم دارند و آیا کاربرد این سلول ها متفاوت است؟ برای مثال سلول بنیادی موجود در خون بند ناف و بافت بند ناف چه تفاوتی دارد؟

ضرابی: وقتی حرف از سلول های بنیادی خون بند ناف و بافت بند ناف می زنیم در واقع از دو نوع سلول بنیادی صحبت می ‌کنیم. یکی خونی که در بدنش جریان دارد و بلافاصله پس از زایمان از بند ناف نوزاد جمع آوری می شود و سلول بنیادی که از این خون جداسازی می‌شود در اصطلاح سلول بنیادی خون ساز گفته می شود و در حال حاضر بیشترین استفاده از سلول های بنیادی برای درمان بیماری های خونی از این سلول (سلول های بنیادی خونساز خون بند ناف) است. حجم این خون ۵۰ تا ۶۰ سی سی و گاهی تا ۲۰۰ سی سی بسته به عوامل مختلفی از جمله طول بند ناف و بسته به جثه جنین یا زمان سزارین یا طبیعی می تواند متفاوت باشد.

علاوه بر این یک سلول بنیادی دیگر هم وجود دارد که سلول بنیادی موجود در بافت بند ناف است. یعنی همین بافتی که در آن رگ وجود دارد و خون جریان پیدا می کند.

نوع دیگری از سلول بنیادی وجود دارد که به آن سلول بنیادی مزانشیمی گفته می شود و این سلول از بافت بند ناف جداسازی می شود و این سلول هم برای خود کاربردهای خاصی دارد. برای مثال در درمان بیماری های عصبی استفاده می شود.

اینکه چه تفاوتی بین سلول ها وجود دارد در منشا این سلول ها است و نکته بسیار مهم این است که سلول های بنیادی مزانشیمی که از بافت بند ناف استخراج می شوند نیاز به تطابق ژنتیک ندارند و برای هر کسی که به آن نیاز دارد قابل استفاده است. این تفاوت سلول بنیادی موجود در خون بند ناف و بافت بند ناف است.

*خانواده هایی که خون بند ناف نوزاد را ذخیره می کنند و خانواده هایی که مایل نیستند

فارس: نمونه های سلول بنیادی چه طور ذخیره سازی می شوند؟ 

ضرابی: دو مدل بری بانک خون بند ناف در دنیا وجود دارد؛ بانک عمومی خون بند ناف و دیگری بانک خصوصی خون بند ناف. این دو بانک با یکدیگر متفاوت هستند. در بانک خصوصی خون بند ناف، معمولاً خانواده هایی که در انتظار تولد فرزند هستند با انعقاد قرارداد و پرداخت هزینه خون بند ناف نوزاد تازه متولد شده را برای خود در بانک خون خصوصی ذخیره سازی می کنند و این نمونه خون بند ناف در مالکیت خانواده است و در آینده اگر نیاز داشتند می توانند از آن استفاده کنند. همچنین اگر به این نمونه نیاز نداشتند با رضایت خود حتی می توانند نمونه خون بند ناف ذخیره سازی شده را برای استفاده افراد نیازمند دیگر اهدا کنند که این مدل بانک خون بند ناف در کشور ما هم دارد.

مدل دوم، بانک عمومی خون بند ناف بانک است که خانواده هایی که در آستانه تولد فرزند هستند شاید تمایل نداشته باشند که نمونه خون بند ناف نوزاد خود را خودشان نگهداری کنند اما حاضر هستند که خون بند ناف را اهدا کنند و آن را در اختیار بانک خون عمومی بند ناف قرار دهند. در این صورت نمونه اهدا شده در بانک خون عمومی خون بند ناف قرار می گیرد و خانواده دیگر مالکیت روی نمونه ندارند. این نمونه بند ناف می تواند در اختیار هر فردی که نیاز دارد قرار بگیرد. مانند آنچه که در سازمان انتقال خون رخ می‌دهد و اهدا کنندگان خون خود را برای استفاده بیماران دیگر اهدا می‌کنند و مالکیتی روی خون ندارند. خوشبختانه در کشور ما هر دو نوع بانک خون بند ناف وجود دارد و به اصطلاح گفته می‌شود که این بانک یک بانک (هایبرید) ترکیبی است. 

در حال حاضر اگر افرادی مایل به اهدای خون بند ناف نوزاد خود به بانک عمومی خون بند ناف باشند، این امکان وجود دارد. البته رویان به دلیل محدودیت هایی که فعلا دارد پذیرش گسترده ‌ای در بانک خون عمومی ندارد اما به محض اینکه بتوانیم اعتبارات لازم را تامین کنیم بانک خون عمومی را هم فعال‌تر خواهیم کرد. از گذشته تاکنون نزدیک به ۵ هزار نمونه در بانک خون عمومی و نزدیک به ۱۲۷ هزار نمونه در بانک خون خصوصی ذخیره سازی کرده ایم و از این رو رویان بزرگترین بانک خون سلول های بنیادی را در سطح منطقه دارد.

*بیشترین نمونه‌ های استفاده شده برای افراد غیر خویشاوند بوده است

فارس: برای بسیاری از مردم این سوال مطرح است که پس از ذخیره سازی نمونه آیا فقط همان نوزاد می تواند از این نمونه استفاده کند؟ اصولا چه افرادی می توانند از نمونه ذخیره سازی شده استفاده کنند؟

ضرابی: در حال حاضر مهمترین بیماری هایی که با استفاده از سلول های بنیادی درمان می شوند بیماری های با منشا خونی هستند؛ وقتی نمونه خون بند ناف نوزاد ذخیره شد، کودکی که نمونه خون بند ناف او ذخیره سازی شده است، اگر نیاز به پیوند داشته باشد و سلول برای بیماری کودک قابل استفاده باشد می توانند برای درمانش از این نمونه استفاده کنند؛ همچنین اگر کودک به این نمونه نیاز نداشت یا بیماری با استفاده از سلول بنیادی قابل درمان نبود، هر کسی که با این نمونه تطابق ژنتیکی داشته باشد می‌تواند از این نمونه استفاده کند.

به همین دلیل است که در حال حاضر بیشترین نمونه‌هایی که استفاده شده برای افراد غیر خویشاوند بوده است؛ یعنی نمونه ای ذخیره سازی شده و از قضا برای فرد دیگری که هیچ نسبتی با دهنده نمونه نداشته است؛ اما از نظر ژنتیکی با او سازگاری داشته است استفاده شده است. بنابراین محدودیتی برای پدر، مادر، خواهر، برادر یا حتی افراد غیر خویشاوند به شرطی که تطابق ژنتیکی وجود داشته باشد در کار نیست و نمونه قابل استفاده است.

ویدئوی زیر را ببینید:

انتهای پیام/