با توجه به تشدید تنش بین ایران و آمریکا و رسیدن آن به اوج، زمان آن رسیده است تا به تاثیر هر گونه درگیری نظامی در منطقه خلیج فارس بر قیمت نفت بپردازیم.

طی هفته‌های گذشته احتمال اقدام ایران به بستن تنگه هرمز به روی نفتکش‌ها افزایش چشمگیری داشته چرا که احتمال درگیری نظامی نیز در خلیج فارس بالا رفته است. به خصوص از زمانی که ایران پهپاد متجاوز جاسوسی آمریکا را در آب‌های خود نزدیک تنگه هرمز ساقط کرد.

این اقدام در واقع کفه تهدید تهران به زدن ضربه سنگین به متحدین آمریکا در منطقه در صورت هر گونه اقدام نظامی آمریکا را سنگین کرده و در واقع تهران نشان داده است که در صورتی که نتواند نفت خود را صادر کند به کشورهای متحد آمریکا نیز اجازه صادرات نفت را نخواهد داد.

هر گونه اقدام ایران در بسته تنگه هرمز تاثیر بسیار شدیدی بر بازار جهانی نفت خواهد داشت.

* بستن تنگه هرمز

فرماندهان نیروی دریایی ارتش و نیروی دریایی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران از زمان جنگ نفتکش‌ها در جنگ ایران و عراق اقداماتی را در راستای به دست آوردن توانایی‌های نامتقارن و دیگر قابلیت‌های مورد نیاز برای ممکن کردن بستن تنگه هرمز برای جمهوری اسلامی ایران اجرایی کردند.

بخشی از این توانایی‌ها و قابلیت‌ها شامل استفاده از هزاران مین دریایی،‌اژدر، موشک‌های کروز پیشرفته، زیردریایی‌های سایز متوسط و کوچک و همچنین ناوگان قایق‌های تهاجمی کوچک تندرو است که اکثر آنها بر تنگه هرمز متمرکز شده‌اند.

طراحان پنتاگون معتقدند که ایران در راستای مختل کردن ترافیک دریایی در تنگه هرمز و اقدام برای جلوگیری از دسترسی نیروهای آمریکایی ومتحدین این کشور به منطقه از تمام این ابزارها به صورت ترکیبی استفاده خواهد کرد.

نیروهای دریایی ایران در واقع از منظر آمریکایی‌ها تهدیدی بسیار جدی محسوب می‌شوند.

جیمز ماتیس، وزیر دفاع سابق آمریکا،  زمانی که فرماندهی ستاد فرماندهی ایالت متحده این کشور را بین سال‌های 2010 تا 2013 بر عهده داشت طرحی چند ملیتی را برای به حداقل رساندن اخلال در ترافیک دریایی در زمان بسته شدن تنگه هرمز توسط ایران را ایجاد کرد که بر مبنای جلوگیری از کاشتن مین توسط ایران و از طرف دیگر از بین بردن نظام‌مند مین‌هایی بود که پیش‌تر توسط ایران کاشته شده بودند.

در واقع به این دلیل روی مین‌های دریایی تمرکز شده بود که اصلی‌ترین فرض این طرح این بود که با توجه به آنکه غرق کردن یک نفتکش جدید دو جداره توسط اژدر یا موشک کروز سخت است مین‌های دریایی اصلی‌ترین تهدید برای ترافیک دریایی تنگه هرمز خواهند بود.

هدف اولیه طرح ماتیس ایجاد یک راه امن در میادین مین دریایی موجود در تنگه هرمز در زمان درگیری بود تا از این طریق آمریکا بتواند اوضاع ترافیک نفتکش‌ها در تنگه هرمز را در مواقع بحران هر چه سریع‌تر به حالت عادی بازگرداند.

برخی کارشناسان نظامی آمریکا بر این باورند که حتی اگر آمریکا بتواند تنگه هرمز را پس از درگیری با ایران بازگشایی کند ممکن است این مسئله ماه‌ها به طول بیانجامد.

باید گفت که درگیری‌های نظامی می‌تواند به سرعت از تنگه هرمز به دیگر نقاط خلیج فارس سرایت کرده و در نهایت حتی اگر ایران درگیری را با بستن تنگه هرمز آغاز نکند زیرساخت‌های نفتی و گازی در کنار تاسیسات صادرات این حامل‌های انرژی در خلیج فارس هم آسیب جدی خواهند دید.

در صورتی که آمریکا و متحدانش به ایران حمله کنند و حتی اگر ایران حس کند که حمله آنها نزدیک است ممکن است به سمت حملات هوایی و موشکی به نیروهای آمریکایی ومتحدین این کشور نظیر عربستان و امارات روی بیاورد. چرا که ایران واقعا قدرت این اقدام را دارد.

* سناریوهای ممکن

تاثیر بسته شدن تنگه هرمز بر قیمت نفت در بازار جهانی در واقع نسبت مستقیم با میزان نفتی دارد که از محل بسته شدن این تنگه از ورود به بازار جهانی باز مانده است و البته مدت اختلال در عرضه نفت از خلیج فارس نیز در این مسئله اثرگذار است. 

بر همین اساس چند سناریو را مورد بررسی قرار می‌دهیم.

یک سناریوی خیلی خوشبینانه این است که تنگه هرمز برای مدتی کوتاه به روی کشتی‌های تجاری بسته شود. در این صورت شاهد تاثیر محدود آن بر بازار نفت خواهیم بود اما با این وجود به دلیل از بین رفتن اطمینان به روند عرضه پایدار نفت به بازار جهانی شاهد بالا رفتن قیمت به بیش از صد دلار خواهیم بود که البته پس از مدتی قیمت‌ها کاهش خواهند یافت. 

در صورتی که تنگه هرمز به طور کامل بسته شود مجموع 20.7 میلیون بشکه نفت و محصولات نفتی از عرضه نفت به بازار جهانی کاسته خواهد شد. اما با در نظر گرفتن ظرفیت صادرات روزانه 4 میلیون بشکه خط لوله نفت شرق به غرب عربستان و همچنین خط لوله نفت ابوظبی به فجیره شاهد جبران بخشی از این کسری عرضه خواهیم بود.

از طرف دیگر عربستان مقدار نامشخصی از نفت خود را که البته احتمالا میزان آن قابل توجه نیست، در برخی انبارهای نفت در اروپا،‌ چین و خلیج مکزیک در آمریکا ذخیره کرده است.

در سناریوی بدبینانه طی دو ماه نخست بسته شدن کامل تنگه هرمز شاهد واکنش شدید بازار از طریق بالا رفتن قیمت به این اتفاق خواهیم بود که این مسئله به افزایش شدید قیمت نفت برای مدت زمانی طولانی منجر می‌شود. 

در چنین شرایطی البته می‌توان روی ذخایر نفتی کشورهای مختلف جهان حساب کرد اما میزان کاهش عرضه نفت روزانه به بازار به دلیل بسته شدن تنگه هرمز همچنان یکی از اصلی‌ترین چالش‌ها باقی خواهد ماند.

مطالعات انجام شده نشان می‌دهد در ماه نخست بسته شدن تنگه هرمز ذخایر کشورهای عضو آژانس بین‌المللی انرژی می‌تواند روزانه 14.4 میلیون بشکه نفت و فرآورده‌های نفتی روانه بازار کنند و این رقم در ماه دوم به 12 و نیم میلیون بشکه در روز کاهش خواهد یافت و این در حالی است که در ماه اول و دوم بسته شدن تنگه هرمز میزان نفتی که از عرضه به بازار کاسته می‌شود به ترتیب 16.9 و 15.5 میلیون بشکه خواهد بود.

بنا به تحقیق انجام شده توسط مرکز تحقیقات و مطالعات نفتی ملک عبدالله عربستان که در آوریل 2018 انجام شد در صورتی که جهان توانایی عرضه بیشتر نفت به بازار را از دست دهد که یکی از احتمالات این مسئله بسته شدن تنگه هرمز است قیمت نفت می‌تواند به بیش از 325 هزار دلار در هر بشکه افزایش یابد. 

از جمله فرضیات این مطالعه این است که در طول بسته شدن تنگه هرمز آژانس بین‌المللی انرژی بتواند 60 میلیون بشکه از ذخایر خود را روانه بازار کند.

اما بدترین سناریو این است که در قالب یک درگیری نظامی شاهد آسیب دیدن جدی زیرساخت‌های نفتی و گازی و همچنین تاسیسات صادراتی در خلیج فارس باشیم و از طرف دیگر مدت زمان بسته ماندن تنگه هرمز به بیش از سه ماه برسد. در این شرایط قیمت نفت به میزان نامعلومی افزایش شدیدی یافته و در اصطلاح منفجر خواهد شد و تا وقتی که اقتصاد جهانی با سر به رکود عمیقی سقوط کند قیمت نفت کاهش نخواهد یافت.

تنها یک حمله مستقیم به تاسیسات میدان نفتی بقیق عربستان می‌تواند برای یک سال یا بیشتر و تا زمان اتمام تعمیرات این تأسیسات، 7 میلیون بشکه از عرضه نفت به بازار جهانی بکاهد.

تاثیر این مسئله در کنار آسیب دیدن دیگر تاسیسات در خلیج فارس می‌تواند با ورود 40 درصد ذخایر استراتژیک نفت جهان به بازار به همراه 200 میلیون بشکه ذخیره شده نفت عربستان به میزان کمی جبران شود که البته فرض این طرح این است که تاسیسات صادرات نفت عربستان آسیب ندیده باشند.