آغاز عصر جدید بازار مالی ایران

گروه بانک، بیمه، بورس- پایگاه خبری المانیتور در گزارشی ویژه به بررسی ابعاد اجرای عملیات بازارباز توسط بانک‌مرکزی ایران پرداخت و نوشت: باید از آغاز عصری جدید در رهبری بازار مالی توسط بانک‌مرکزی صحبت کرد.

به گزارش مناقصه‌مزایده به نقل از پژوهشکده پولی و بانکی، المانیتور در این گزارش نوشت: بانک‌مرکزی ایران تحت مدیریت عبدالناصر همتی اخیراً یک ابزار جدید مالی را در دستور کار قرارداده تا بتواند وضعیت اقتصادی فعلی را بهتر مدیریت کند، اما بانک‌مرکزی در این راه چقدر موفق خواهد بود و تأثیر این اقدام جدید تا چه اندازه خواهد بود؟

شورای‌ پول‌واعتبار به عنوان بالا‌ترین نهاد تصمیم‌گیری مالی ۲۶ اردیبهشت‌ماه به بانک‌مرکزی اجازه داد تا برای نخستین بار در تاریخ مبادلات مالی ایران وارد عملیات بازارباز (OMO) شود.

بانک‌های مرکزی دنیا نزدیک به یک قرن است که از عملیات بازارباز استفاده می‌کنند تا به‌طور مستقیم بر جریان تأمین مالی اثر بگذارند و در نتیجه بر نرخ بهره و تورم اثر بگذارند. این عملیات بر خرید یا فروش اوراق بهادار به‌خصوص اوراق قرضه دولتی در بازارباز اثرگذار است.

از لحاظ نظری، عملیات بازارباز می‌تواند از طریق سیاست‌های پولی انقباضی یا انبساطی در کنترل جریان تأمین مالی تأثیرگذار باشد که به‌تناسب با خریدوفروش اوراق بهادار بر کاهش یا افزایش مجموع سرمایه در گردش اثرگذار خواهد بود. تغییرات در برنامه‌های تأمین مالی به‌طور غیرمستقیم بر بهره‌بانکی کوتاه‌مدت و نرخ تورم تأثیرگذار خواهد بود و در مجموع بر نرخ بهره در کشور تأثیر می‌گذارد.

این گزارش در ادامه می‌نویسد: به نظر می‌رسد که این اقدام برای وضعیت فعلی اقتصاد ایران که با خیلی از مسایل درگیر است راه‌حل خوبی باشد و راهکاری برای حل چالش نرخ بهره بانکی و نرخ تورم محسوب شود. به همین دلیل است که مقامات و کارشناسان از تصمیم بانک‌مرکزی برای ورود به عملیات بازارباز تمجید کرده‌اند. رییس بانک‌مرکزی ایران همچنین ابراز اطمینان کرده است که عملیات بازارباز در دسترسی به اهداف خود موفق خواهد بود و تأثیر ویژه آن در کنترل نرخ بهره و نرخ تورم را در چارچوب‌های مدنظر سیاست‌گذاران مورد تأکید قرارداده است.

المانیتور در ادامه نوشته است: اجرای موفق عملیات بازارباز شاید تنها راهی باشد که بانک‌مرکزی بتواند از طریق آن نرخ بهره را مدیریت کند. در طول چند سال گذشته نهادهای ناظر در کنترل وضعیت متلاطم نرخ بهره چندان موفق نبوده‌اند. مشکلات تأمین اعتبار و سایر مشکلات سیستم بانکی، بانک‌های کشور را به این سمت سوق داده تا در غیاب سیستم‌های مدرن درآمدزایی، با ارائه نرخ بهره بالاتر نسبت به جذب سپرده‌های بیشتر اقدام کنند. کمی پیش از دریافت چراغ سبز برای اجرای عملیات بازارباز، همتی در گردهمایی بزرگ مقام‌های ارشد دولتی و بخش‌خصوصی اعلام کرده بود که بانک‌مرکزی برنامه‌ای برای تغییر رسمی نرخ بهره ندارد.

المانیتور با این ‌حال نوشته است: با این وجود، مشکلات ساختاری که اقتصاد بانک‌محور ایران را به چالش می‌کشد، اثربخش بودن عملیات بازارباز را هم به چالش می‌کشد. محمد ماهیدشتی، تحلیلگر اقتصاد کلان می‌گوید: تا زمانی که این مسایل ساختاری باقی بمانند، اثربخشی عملیات بازارباز را بی‌‌تأثیر می‌کنند. در نتیجه سطح بالای تورم که از عوامل مالی مهم محسوب می‌شود نیز ادامه خواهد داشت. به گفته این کارشناس، عملیات بازارباز عمدتاً با هدف بهبود تدریجی وضعیت نرخ بهره و مسایل بین‌بانکی اثرگذار خواهد بود و عملاً این عملیات قادر نخواهد بود مسایل ساختاری بزرگی مانند کسری بودجه را برطرف کند.

برخی دیگر کارشناسان نیز معتقدند در صورتی که بانک‌مرکزی می‌خواهد بر وضعیت بازار اثرگذار باشد، باید برای تصمیم‌گیری درباره قیمت‌ها و نرخ اوراق بهاداری که قرار است در عملیات بازارباز مورد معامله قرار می‌گیرد مستقل از دولت تصمیم بگیرد تا بتواند به هدف نهایی خود در کنترل نرخ تورم و وضعیت بازار موفق عمل کند. در حالی که دولت نرخ پایین بهره و قیمت بالای اوراق بهادار را ترجیح می‌دهد، اما بانک‌مرکزی باید تصمیمات خود را مبتنی بر شرایط اقتصادی و خارج از مسایل سیاسی و احساسی بگیرد تا با کنترل تورم بتواند مسایل اقتصادی اساسی را برطرف کند.

المانیتور در ادامه نوشت: بانک‌مرکزی تحت هدایت همتی، با وجودی که به‌طور جدی هم‌راستا با اهداف دولت تلاش می‌کند، بسیار قابل‌اتکاتر و مستقل‌تر از مدیریت پیشین این بانک عمل کرده است. در یکی از تازه‌‌ترین اقدامات همتی از احتمال بازنگری در سیاست‌های ارزی دولت خبر داده بود.

این گزارش در پایان نوشته است: اگر همتی بتواند برخی فشارهای وارده به بانک‌مرکزی را مدیریت کند و عملیات بازارباز را به اجرا برساند، می‌تواند نویدبخش یک عصر جدید در رهبری بانک‌مرکزی در بازار مالی ایران باشد.