دیدبان: آیت الله محمد مؤمن قمی از مجتهدین با سابقه شورای نگهبان، مجلس خبرگان رهبری، عضو شورای عالی قضات، استاد خارج فقه حوزه ی علمیه قم و عضو شورای عالی مدیریت حوزههای علمیه کشور و همچنین عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم بودند. در این یادداشت کوتاه به بررسی ابعاد شخصیت این فقیه مجاهد و متواضع و همچنین شایستگیهای شخصیتی ایشان میپردازیم.
اجتهاد و فقاهت
آیت الله محمد مؤمن از شاگردان مبرز آیت الله العظمی بروجردی(ه) بوده و همچنین سابقهی طولانی تحصیل نزد امام خمینی(ره) را در کارنامه ی تحصیلی خود دارد به گونه ای که روش و منش اجتهادی و علمی حضرت امام(ره) در روش اجتهادی آیت الله مؤمن به عنوان مبنای اجتهاد در آمده و مشهود است. همچنین خوشه چینی از محضر بزرگانی چون آیت الله محقق داماد، آیت الله مرحوم شیخ مرتضی حائری، علامه طباطبائی (ره)، آیت الله مشکینی، آیت الله حاج شیخ محمد شاه آبادی نشان از شأن علمی این فقیه متواضع دارد. همچنین سابقه تحصیل در دو حوزه مهم جهان تشیع یعنی حوزه علمیه قم و حوزه علمیه نجف اشرف، بی شک از ویژگی های برجسته این شخصیت بود. حضور پرسابقه در نهاد پر قدمتی چون جامعه مدرسین حوزه ی علیمه قم به عنوان یکی از مدرسین باسابقه و قدیمی در جمع فضلای حوزه ی علیمه قم خود نشان از وزانت فقهی و اجتهادی ایشان دارد. از جمله آثاری که از ایشان منتشر شده:
_ تقریرات درس های اصول، مکاسب محرمه و بیع حضرت امام خمینی(ره)؛
_ تقریرات درس مرحوم آیهالله محقق داماد در مبحث صوم و صلاه؛
_ یک دوره کامل اصول فقه استدلالی با نام “تسدید الاصول”؛
_ ده رساله فقهی در موضوعات و مسائل مستحدثه با نام “کلمات سدیده”؛
_ ولایت امام و پیامبر(ص) بر امر قانونگذاری کلی؛
_ ولایت امام و پیامبر(ص) بر جامعه اسلامی؛
_ حاشیه بر اسفار و شواهد الربوبیّه.
پارسایی و عدالت
عدالت صفتی است که در فقاهت، قضاوت، مرجعیت، ولایت و همچنین امامت جمعه و جماعت شرط است. هر چند عدالت را به معنای عدم ارتکاب کبیره و عدم اصرار بر گناهان صغیره معنا و تعریف کردهاند اما بعد مهمی از صفت عدالت در تصدی مسئولیت های اجتماعی بروز و ظهور مییابد. آیت الله مؤمن از جمله فقهای برجستهای بود که علاوه بر پذیرفتن مسئولیتهای مهمی که از شروط آن عدالت بوده است، از منظر زندگی شخصی نیز روش و منش را بر مدار عدالت و پارسائی بنا نهاد.
تواضع بسیار این عالم مجاهد و تلاش برای اینکه کمتر در رسانهها حضور داشته باشند و تلاش برای زندگی بر مبنای گمنامی باعث شده که از ایشان به عنوان شخصیتی به دور از هوا و هوس کسب قدرت و رقابت برای پذیرفتن ریاست باشد. گریز از ریاست، حفظ زندگی طلبگی، ساده زیستی، تواضع، پرهیز از شهرت از جمله ویژگی های برجسته ی این شخصیت می باشند که به عنوان نشانههای از عدالت و پارسایی ایشان بود.
سیاست و بصیرت
آیت الله مؤمن بعد از قیام استاد خویش حضرت امام خمینی(ره) علیه رژیم ستمشاهی با اقتدا به استاد و پیشوای خود به صف انقلابیون پیوست و تلاش کرد در جامعه مدرسین حوزه علمیه قم با جمعآوری امضاء از مدرسین عالی رتبه حوزه علمیه قم، مرجعیت امام(ره) را مسلم کند تا حضرت امام(ره) را از اعدام رژیم طاغوتی برهاند. این علاقه آیت الله مؤمن باعث شد تا ایشان پس از تبعید امام(ره) به عراق با سفر مخفیانه به عراق به محضر استاد خویش برسد و در آنجا محضر استاد خویش را درک کند. در این سفر بود که مأمور شد تا پیام مرحوم آیت الله سید مرتضی حائری(ره) را به آیت الله سید محسن حکیم(ره) برساند. قرار بود آیهالله مؤمن این پیام را از طریق امام موسی صدر به سمع آیتالله حکیم(ره) برساند. پیام این بود که هم اکنون، حاج آقا روحالله، در صف مراجع تقلیدند و دستگیری و تبعید ایشان، در واقع، توهین به مرجعیت شیعه خواهد بود. از این رو، لازم است آیهالله سید محسن حکیم، نسبت به این مسأله واکنش نشان داده، خواستار بازگشت ایشان و رفع تبعید معظم له شوند.
پس از بازگشت از عراق، آیت الله مؤمن به صف انقلابیون پیوست و در جریان این فعالیت ها در سال ۱۳۵۳ از سوی ساواک دستگیر و سپس به تبعید سه ساله و اقامت اجباری در شهر شهداد کرمان محکوم شد. وی پس از ۸ ماه تبعید به شهداد؛به تویسرکان تبعید شد. اما تبعید ایشان باعث نشد که افشاگریها و مبارزات سیاسی ایشان پایان یابد؛ بلکه در آنجا نیز با بیان احکام اسلامی و در لابلای آن، مسائل مهم انقلاب، ماهیت رژیم شاه را بر مردم آشکار میکردند و آنها را به تقلید و پیروی از مرجعیت شیعه، به ویژه امام خمینی(ره)، که در آن زمان پرچمدار مبارزه بود، دعوت میکردند. با پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی ایران نیز فعالیتهای آیهالله مؤمن در قالب مسؤولیتهای اجرایی و روشنگریهای درسی و اخلاقی ادامه یافت.
سوابق و مسئولیت
مسئولیت های آیت الله مؤمن در مناصبی چون:
– نائب رئیس مجلس خبرگان رهبری؛
– عضویت در شورای عالی قضائی؛
– مسؤولیت انتخاب و اعزام قضات شرع دادگاه های انقلاب در سراسر کشور به دستور حضرت امام خمینی(ره)؛
– ریاست دادگاه عالی انقلاب اسلامی؛
– عضویت در شورای نگهبان از سال ۱۳۶۲ تا کنون با حکم امام خمینی (ره) و مقام معظم رهبری.
– عضویت در مجلس خبرگان رهبری از دوره ی اول تا کنون.
– عضویت در جامعه مدرسین حوزه ی علمیه قم.
– مدیریت حوزه علمیه قم و عضویت در شورای عالی سیاستگذاری حوزه علمیه قم
– عضویت در دوره چهارم شورای عالی حوزه علمیه قم
نشان از توان قوی و سابقه درخشان این فقیه متواضع دارد.
موثر در پیروزی انقلاب
آیت الله مومن در سالیان قبل از انقلاب در مبارزات، دنبالهروی امام خمینی (ره) بودند و حتی در طول مبارزات به تویسرکان تبعید شدند. ایشان در مصاحبهای با محسن کدیور نکاتی را راجع به فعالیتهای خود پیش از انقلاب مطرح کردند:
« … یکی دو سال مانده به پیروزی انقلاب، مرحوم آیتالله دکتر بهشتی جمعی مرکب از علمای مبارز، متدین و متعهد شهرهای بزرگ ایران از جمله قم، تهران و مشهد را که درجریانات مربوط به انقلاب فعال بودند تشکیل دادند. در این جمع از قم، چند نفری از جامعه مدرسین هم بودند. چهرههایی از قبیل آیتالله مشکینی، آیتالله منتظری، آیتالله ربانی املشی، آیتالله طاهری خرمآبادی، آیتالله جنتی و من بود. از مشهد آقای طبسی، آقای هاشمینژاد و از تهران هم خود آیتالله بهشتی، دکتر باهنر، آیتالله مهدوی کنی، آیتالله موحدی کرمانی و آقای هاشمی رفسنجانی شرکت میکردند. جناب آیتالله خامنهای هم در این جمع شرکت میکردند. در این جلسات، در مورد مباحث مربوط به مبارزه با طاغوت و تأسیس نظام اسلامی مسائلی مطرح میشدند و مورد بحث قرار میگرفتند…»[۱]
موثر در انتخاباتها
همچنین ایشان پس از انقلاب در سال ۱۳۶۲ با حکم امام خمینی(ره) به عضویت شورای نگهبان منصوب شدند و همچنان در این سمت باقی ماندهاند و در تمامی انتخاباتها پس از آن سالها اثرگذار بودهاند.
مقام معظم رهبری مدظله العالی در دیدار با نمایندگان نامزدهای انتخابات ۸۸ فرمودهاند:«…اگر در این نظام نتوان به کسانی مانند آیتالله مومن و آقای جنتی اعتماد کرد، به هیچ فرد دیگری هم نمیتوان؛ چرا که آنها برای بردن و آوردن کسی، دینشان را از دست نمیدهند…»[۲]
این سخن نشان از سطح بالای خویشتنداری و تقوای ایشان دارد و بیانکنندهی اهمیت حضور و تاثیرگذاری ایشان در بالاترین سطوح تصمیم گیری نظام جمهوری اسلامی است؛ واکنش ایشان پس از انتخابات در سال ۱۳۸۸ قابل توجه است. ایشان در خصوص ادعای تقلب در انتخابات بیان کردند :«نه، اصلاً چنین چیزی نبود. هیچ جایی نبود که بیایند و بگویند این آراء خوانده نشده و یا نگذاشتید به ما رأی دهند. اصلاً هیچ مدرکی نبوده است. عدهای از طرف خودشان تعیین کردند که به خدمت حضرت آقا رفتند و آقا میداند که ما جانبدار اشخاص نیستیم و همانی که قانون اساسی گفته را باید عمل کنیم و میکنیم.»[۳] این سخن از جانب ایشان به عنوان یک عضو شورای نگهبان که ناظر بر انتخابات است، نشان از جانبداری ایشان از حق است که حتی حاضر نشدند برای کاهش فشارها از خودشان سکوت کنند.
همچنین در ماجرای رد صلاحیت سید حسن خمینی در انتخابات مجلس خبرگان این نکته را به وضوح مشخص کردند که هیچ یک از مراجع، به او تاییدیه نداده بودند.[۴] هر چند بعد از آن از سوی رسانههای مختلف مورد حمله قرار گرفتند و به شدت انتقاد شدند[۵] ولی آنچه که حق بود را بیان نمودند و از گفتن حقیقت واهمهای نداشتند.
حامی جمهوری اسلامی و ولایت فقیه
ایشان همواره حامی نظام بودهاند و تلاش داشتهاند تا اتهامات و شایعات در مورد مقامات نظام جمهوری اسلامی و علما دور کنند؛ برای نمونه میتوان به مصاحبه ایشان در برنامه بدون تعارف اشاره کرد که در پاسخ به سوالات مربوط به اشرافیگری مسئولین، با ذکر نمونههایی سعی داشتند تا نشان دهند که این مورد در بین تمام مسئولین فراگیر نبوده و نخواهد بود.[۶]
ایشان همچنین در مسئلهی حمایت از ولایت فقیه نیز پیشرو بودهاند و هستند. ایشان در مصاحبهای با با سایت اندیشهها از ولایت مطلقه فقیه حمایت کردند و بیان داشتند:« ختیارات مقام معظم رهبری بعد از اصلاحاتی که در سال ۶٨ در قانون اساسی به وجود آمد، ولایت مطلقه است؛ یعنی ولیفقیه بر تمام آن چه در کشور میگذرد، اختیار تام دارد و این طور نیست که به آن چه در قانون اساسی آمده است، مقید باشد. ولایت مطلقه را حضرت امام(ره) اعمال کردند.»[۷]
زمان شناسی، اصلیترین مؤلفهی شخصیتی
با توجه به آنچه گفته شد، میتوان ایشان را فقیهی نامید که همواره در بهترین زمان، بهترین نکات را برای روشنگری بیان کردهاند و از بیان حقیقت ترسی نداشتهاند. با بررسی تمام موضعگیریهای ایشان در زمانهای مختلف بعد از انقلاب این نکته روشن میشود که ایشان در راه دفاع از انقلاب هم بیپروا عمل کردهاند و هم با تدبیر لازم در بهترین زمان ممکن حقایق را مطرح کردهاند.
نظر شما