وزارت علوم، تحقیقات و فناوری طی گزارشی، خلاصهای از فعالیتها و اقدامات یک سال گذشته این وزارتخانه و راهبردهای مهم مدیریتی در این دوره را تشریح کرد که "ایجاد فضایی آرام و بیتنش در دانشگاهها به مثابه پیششرط ضروری برای توسعه علمی و فناوری" یکی از راهبردهای مهم مدیریتی در این دوره محسوب میشود.
وجود حساسیتها و بعضاً تنشهای سیاسی نامتعارف در محیطهای دانشگاهی از موضوعات مهمی است که همواره انجام فعالیتهای آموزشی، پژوهشی و فناوری را دشوار کرده است. برونرفت از این شرایط از اولویتهای وزارت علوم بوده و هست تا زمینه مناسب انجام مأموریتهای محوله برای توسعه علمی کشور فراهم آید. در پرتو این سیاست، دانشگاهها و مراکز آموزش عالی در یک سال گذشته از نشاط و پویایی بیسابقهای در فعالیتهای دانشجویی و نیز فضایی آرام و امیدوارکننده برخوردار بودهاند. برای نمونه، حسب گزارش وزارت کشور، در سال گذشته به مناسبت ۱۶ آذر بالغ بر ۱۲۰۰ میزگرد، سخنرانی و مناظره با حضور طیفهای سیاسی در دانشگاهها و مراکز آموزش عالی برگزار شده که رکوردی بیسابقه است.
"برقراری تعامل مؤثر با نهاد دولت، نمایندگان مجلس شورای اسلامی، شورای عالی انقلاب فرهنگی و سایر دستگاهها و نهادهای ذیربط در عرصه آموزش عالی"، "ایجاد ارتباط میان مدیریتهای ستادی و صف برای تصمیمگیری درست و فراهم کردن زمینههای اجرای سازنده تصمیمها"، "پرهیز از بزرگنمایی مشکلات و تلاش برای ایجاد فضای امید و اعتماد در دانشگاهها و مراکز آموزش عالی"، "تلاش برای ارتقای جایگاه و تقویت اقتدار دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالی، پژوهشی و فناوری و تبدیل آنها به مجموعههای مؤثر برای ورود به حل مسائل کلان کشور"، "اهتمام به تنظیم و تدوین برنامههای راهبردی در حوزه ستادی و صف در چارچوب اسناد مهم بالادستی، همچون نقشه جامع علمی کشور، سند اسلامی شدن دانشگاهها، برنامههای توسعه پنجم و ششم و برنامه ارائهشده به مجلس شورای اسلامی هنگام اخذ رأی اعتماد" و "انتصاب مدیران شایسته" از دیگر راهبردهای مهم مدیریتی وزارت علوم در دوره یک ساله اخیر است.
در زمینه انتصاب مدیران شایسته، به دلیل تداوم فعالیت دولت تدبیر و امید از دولت یازدهم به دولت دوازدهم سیاست کلی بر ایجاد کمترین تغییرات مدیریتی بوده است. در عین حال، در موارد ضروری کارگروه مشورتی زیر نظر وزیر علوم، تحقیقات و فناوری تشکیل شده است و همکاران جدید با توجه به معیارهای "شایستگیهای علمی، اخلاقی و برخورداری از توان مدیریتی"، "داشتن انگیزه و چالاکی برای خدمت به آموزش عالی"،"مقبولیت در بین همکاران دانشگاهی"، "اعتقاد به پیشبرد سیاستهای اعتدالی دولت تدبیر و امید" و "حتیالامکان به لحاظ سنی جوان" انتخاب و معرفی شدهاند.
ایران در صدر ۲۵ کشور برتر تولیدکننده علم دنیا در سال ۲۰۱۷
تلاش برای حفظ و ارتقای شاخصهای علمی در دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالی، پژوهش و فناوری از دیگر اقدامات وزارت علوم است.
ارتقای کیفی فعالیتهای آموزشی و پژوهشی و اجرای سیاستهای حمایت از توسعه فعالیتهای برجسته از مهمترین فعالیتهای این مدت بوده است. در پرتو این سیاست، وضعیت رشد علمی کشور در دولت دوازدهم رشد درخور ملاحظهای داشته، به طوری که ایران در سال ۲۰۱۷ در میان ۲۵ کشور برتر تولیدکننده علم دنیا با ۸.۹ درصد رشد نسبی علمی رتبه اول را کسب کرده است. چنین رشدی ایران را از گردونه رقابت با کشورهای در حال توسعه، که روزی رقیب محسوب میشدند، عبور داده است و در حال حاضر در میان مدعیان اصلی علم و فناوری به رقابت میپردازد. روسیه با ۶.۶ درصد رشد و چین با ۴.۳ درصد رشد به ترتیب در رتبههای دوم و سوم در میان ۲۵ کشور برتر دنیا قرار دارند.
رتبه ۱۶ ایران در تولید مقالات در سال ۲۰۱۷
رتبه اول ایران در زمینه تولید علم در میان کشورهای اسلامی
رتبه علمی ایران در دنیا با ۵۵ هزار و ۲۰۴ مدرک با ۵ مرتبه ارتقا به رتبه ۱۶ ارتقا یافته است، در حالی که ترکیه در همین سال با ۴۷ هزار و ۹۷۵ مدرک در رتبه ۱۸ قرار دارد. بر اساس آخرین آمار پایگاههای معتبر بینالمللی، رتبه ایران در تولید مقالات در سال ۲۰۱۶ به ۱۸ و در سال ۲۰۱۷ به ۱۶ رسیده که در سال ۲۰۱۳ در پایگاه آی. اس. آی ۲۱ بوده است. طبق آخرین آمار تا ۲۰ مهرماه ۱۳۹۷، در ۶ ماه اول سال ۲۰۱۸ نیز ایران در رتبه ۱۶ قرار داشته است. همچنین ایران در تولید علم در میان کشورهای منطقه و کشورهای اسلامی در همه موارد رتبه اول را داراست و در میان کشورهای جنبش عدم تعهد ایران بعد از کشور هندوستان در رتبه دوم قرار دارد.
ارتقای جایگاه دانشگاههای کشور در نظامهای معتبر بینالمللی
ارتقای جایگاه دانشگاههای کشور در نظامهای معتبر بینالمللی از دیگر دستاوردهای وزارت علوم طی یک سال اخیر محسوب میشود.
در مجموع، حضور دانشگاههای کشور در مهمترین نظامهای معتبر بینالمللی رتبهبندی نظیر تایمز، لایدن، کیو.اس و شانگهای افزایش یافته که حاکی از افزایش کیفیت و اثرگذاری آنها در دنیاست. در سال ۲۰۱۸ تعداد دانشگاههای کشور در نظام رتبهبندی تایمز و لایدن به ترتیب به ۱۸ و ۲۱ مورد رسیده است. علاوه بر این، ۶ دانشگاه ایرانی در بین دانشگاههای برتر دنیا در نظام رتبهبندی QS در سال ۲۰۱۹ قرار دارند؛ در حالی که این تعداد در سالهای ۲۰۱۵ و ۲۰۱۶ فقط ۲ مورد و در سالهای ۲۰۱۷ و ۲۰۱۸، ۵ مورد بوده است. این آمار نشان میدهد که علاوه بر توسعه کمی به کیفیت و عملکرد علمی به طور جدی توجه شده است.
دستاوردهای فناورانه و دانشبنیان و زیرساختهای فناوری
ورود نظاممند دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالی، پژوهشی و فناوری کشور به بحث فناوری و برنامهریزی برای کامل کردن چرخه علم تا محصول و ثروت از مهمترین برنامههای این دوره است. بدین منظور، تعداد پارکهای علم و فناوری از ۳۳ پارک در سال ۱۳۹۱ به ۴۳ پارک در سال ۱۳۹۷ افزایش یافته است. توسعه این بستر مهم، اقتصاد دانشبنیان، اشتغال دانشآموختگان و چرخه مالی فعالیتهای علمی و فنی را در پی داشته، به طوری که علاوه بر افزایش تعداد شرکتهای دانشبنیان (مستقر در پارکها) از صفر در سال ۱۳۹۱ به ۱۲۹۷ تا پایان سال ۱۳۹۶ شاخصهای فروش و اشتغال (بهویژه برای فارغالتحصیلان دانشگاهها و مراکز آموزش عالی) نیز ارتقای درخور توجهی داشته است.
بر این اساس، طی مدت مشابه میزان فروش این شرکتها از ۱۷۱ میلیارد تومان به ۷,۷۸۳ میلیارد تومان و میزان صادرات آنان نیز از ۲,۴۲ میلیون دلار به ۲۶۲,۶۲۵ میلیون دلار رسیده است.
علاوه بر این، در این مدت تعداد شاغلان در واحدهای فناور و شرکتهای دانشبنیان مستقر در پارکهای علم و فناوری از ۱۹ هزار نفر به ۴۲ هزار و ۱۰۰ نفر افزایش داشته است. همچنین تعداد ایدههای تبدیلشده به محصول تجاری از ۵۸۷ ایده به ۲ هزار و ۸۸۸ ایده و تعداد فناوری و محصولات صادرشده از ۳۶ به ۳۷۵ رشد داشته است.
گسترش ارتباطات علمی بینالمللی
مهمترین اقدامات در این دوره بهمنظور گسترش ارتباطات علمی بینالمللی میتوان به موارد زیر اشاره کرد: "تعریف، توافق و اجرایی کردن ۱۵۰ طرح مشترک پژوهشی در حوزههای فنی بین دانشگاههای داخل و دانشگاههای معتبر خارجی در یک سال اخیر که سبب بهره گرفتن از امکانات دانشگاههای مجهز دنیا شده است"، "تعریف ۱۱ دوره مشترک تحصیلی بینالمللی بین دانشگاههای داخل و خارج کشور"، "حضور بیش از ۲۱۰۰ دانشمند، رئیس دانشگاه، عضو هیات علمی خارجی در ایران برای گسترش همکاریهای دوجانبه، سمینارها، دورههای آموزشی و پرورشی و متقابلاً سفر ۱۴۵۰ نفر از اعضای هیات علمی به خارج از کشور برای شرکت در سمینارها و اجرای طرحهای پژوهشی مشترک. در این تبادلات صدها دانش فنی و نوین جذب شده است که توانمندی کشور را در زمینههای گوناگون افزایش میدهد"، "افزایش ظرفیت پذیرش دانشجوی خارجی بهویژه از کشورهای مسلمان نظیر سوریه، عراق، لبنان، یمن و افغانستان، به گونهای که در حال حاضر هزاران نفر از این کشورها در مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری تخصصی در ایران مشغول به تحصیل هستند" و "افزایش تعداد کرسیهای زبان و ادبیات فارسی و ایرانشناسی در دانشگاههای مهم دنیا که تعداد این کرسیها در سال جاری به ۵۶ کرسی در ۳۷ کشور دنیا توسعه یافته که وظیفه دیپلماسی علمی، آشنایی با فرهنگ اسلامی- ایرانی و زنده نگه داشتن زبان فارسی را بر عهده دارند".
فعالیتهای فرهنگی، اجتماعی دانشجویان
فعالیتهای فرهنگی و اجتماعی به فضاهای آموزشی و پژوهشی رونق میبخشد و توانمندیهای دانشآموختگان را تقویت میکند. بخشی از این اقدامات در زمینه "حمایت از فعالیتهای فرهنگی به منظور راهبردهای سند دانشگاه اسلامی"، "برگزاری جشنوارههای قرآن و عترت در سطوح دانشگاهی، منطقهای، سراسری و ملی"، "اردوی راهیان نور و رضوی"، "برگزاری جشنواره شهدای دانشجو"، "حمایت از تشکلهای اسلامی دانشجویی" و "حمایت از فعالیتهای انجمنهای علمی و دانشجویی" است.
"فعالیت بیش از ۳۲۰۰ کانون دانشگاهها و مراکز آموزش عالی در حوزههای دینی و مذهبی، اجتماعی، ادبی و هنری، فرهنگ و اندیشه"، "برگزاری نمایشگاه آسیبهای اجتماعی با عنوان «قبل از پایان» در مناطق دهگانه دانشگاههای سراسری کشور"، "تهیه ۹ فیلم کوتاه با موضوع آسیبهای اجتماعی"، "برنامه مشترک با شورای اجتماعی کشور و نیز ستاد مبارزه با مواد مخدر برای پیشگیری و کاهش آسیبهای اجتماعی" از جمله فعالیتهای فرهنگی به منظور راهبردهای سند دانشگاه اسلامی هستند.
"برگزاری سی و سومین جشنواره سراسری قرآن و عترت در مرحله کشوری به میزبانی دانشگاه زنجان در شهریور ۱۳۹۷ با حضور ۶۰۰ نفر از دانشجویان برگزیده"، "برگزاری جشنواره ملی قرآن و عترت در آبانماه ۱۳۹۷ در دانشگاه فردوسی مشهد مشارکت ۳۵۰ هزار دانشجو در برگزاری آن از سطح دانشگاه تا سطح ملی" از جمله جشنوارههای قرآن و عترت در سطوح دانشگاهی، منطقهای، سراسری و ملی محسوب میشوند.
اردوهای راهیان نور از برنامههای مستمر و اولویتدار معاونت فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم است. در سال ۱۳۹۶ حدود ۹۰ هزار دانشجو در آن شرکت داشتند و ۶۵۰۰ نفر نیز در اردوهای رضوی شرکت کردهاند.
"برگزاری جشنوارههای شهدای دانشجویی در مقیاس دانشگاهی، منطقی و سراسری"، "برگزاری جشنواره دانشگاهی و سراسری شهدا با محوریت شهدای مدافع حرم و برگزاری دومین اجلاس مرکزی شهدای دانشجوی مدافع حرم در دانشگاه فردوسی مشهد" از دیگر اقدامات انجام شده در زمینه برپایی جشنواره شهدای دانشجو است.
در حال حاضر در دانشگاههای کشور ۳۲۴ تشکل اسلامی فعالیت دارند، همچنین حمایت هیاتهای نظارت دانشگاهها و مراکز آموزش عالی از فعالیتهای ضابطهمند تشکلهای دانشجویی (صدور ۴۹۳۰ مجوز از ۵۲۱۶ مجوّز درخواستی) محسوب میشود.
در حال حاضر ۹ هزار و ۳۸۸ انجمن علمی دانشجویی در رشتههای تخصصی در دانشگاهها و مراکز آموزش عالی کشور فعال هستند که اقدامات انجامشده در این خصوص شامل "برگزاری دهمین جشنواره ملی حرکت در آذرماه ۱۳۹۶ در دانشگاه رازی کرمانشاه و برنامهریزی برای برگزاری یازدهمین جشنواره در دانشگاه اصفهان در آذرماه ۱۳۹۷ با حضور نمایندگانی از مجموعههای متناظر با حوزه علمی انجمنها به منظور ایجاد ارتباط و پیوند بیشتر با بازار کار و بخش مصرفکننده دستاوردهای علمی و پژوهشی"، "انتشار ۴۹۷۰ نشریه دانشجویی به مثابه بخشی از مشارکت دانشجویان" است. البته حجم فعالیتها و استقبال دانشجویان به حدی است که امکان حمایت کامل به دلیل کمبود منابع مالی فراهم نبوده است. با این حال، دانشجویان بسیار مشتاق انجام فعالیت در این حوزه هستند"
فعالیتهای حوزه دانشجویی و رفاهی
همچنین وزارت علوم طی یک سال اخیر در زمینه "مشاوره و سلامت"، "بورس و اعزام"، "تربیت بدنی و ورزش" و "خدمات رفاهی دانشجویی" نیز اقداماتی را صورت داده است.
"پیگیری اجرای برنامه دانشگاه عاری از دخانیات و پیشگیری از مصرف مواد"، "برگزاری کارگاههای آموزشی مهارتهای زندگی و طرح مداخله در شکستهای عاطفی و مدیریت روابط بین فردی دانشجویان"، "توسعه و حمایت از فعالیت کانونهای همیاران سلامت (روان و جسم)" و "اجرای طرح ملی کارنامه سلامت دانشجویان ورودی جدید دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالی سراسر کشور" از جمله اقدامات در زمینه مشاوره و سلامت است.
"تداوم عرضه خدمات به متقاضیان ادامه تحصیل در خارج از کشور با هزینه شخصی"، "پرداخت تسهیلات ویژه برای بازگشت ایرانیان شاغل به تحصیل در خارج به منظور تحصیل در دانشگاههای کشور در سال جاری"، "هدفمند کردن بورسهای تحصیلی اعطایی از دولتهای خارجی"، "افزایش دو برابری اعزام دانشجویان دوره دکتری تخصصی داخل به فهرستهای تحقیقاتی کوتاهمدت خارج از کشور (۶ تا ۹ ماه) با هدف آشنایی آنان با دستاوردهای روز دنیا و رفع کاستیهای احتمالی دورههای داخل" از جمله اقدامات در زمینه بورس و اعزام است.
از اقدامات در زمینه تربیت بدنی و ورزش میتوان به "گسترش فعالیتهای فوقبرنامه دانشجویان از جمله افزایش سرانه فضاهای ورزشی برای فعالیتهای سالم با هدف افزایش نشاط و امید دانشجویان"، "حضور مؤثر و هدفمند در یونیورسیاد جهانی دانشجویان (با کسب رتبه دهم جهانی)"، "تحت پوشش قرار دادن ۲۵ درصد دانشجویان در بخش ورزش همگانی و قهرمانی" اشاره کرد.
"افزایش مبالغ وام دانشجویی و وام ویژه دکتری تخصصی و استفاده از ظرفیت نظام بانکی برای این منظور"، "پرداخت ۱,۶۶۰ میلیارد ریال وام ویژه به دانشجویان دوره دکتری تخصصی در داخل"، "ارتقای کیفیت سراهای دانشجویی (خوابگاهها) با ارتقای ۳۱۴ سرای دانشجویی به سطح بالاتر"، "کمک به اجرای احداث و تکمیل سراهای دانشجویی با پرداخت یارانه سود بانکی از طریق بخش خصوصی"،"عملیاتی شدن رتبهبندی آشپزخانهها، سالنهای غذاخوری و امکانات جانبی"، "کمک به بهبود وضعیت و ارتقای آشپزخانهها و غذاخوریهای ۷۵ دانشگاه"،"کمک به توسعه رستورانهای مکمل در دانشگاهها"،"طراحی و اجرای نظام شناسایی دانشجویان مستعد و کمبضاعت به منظور عرضه خدمات"، "طراحی و اجرای نظام نیازسنجی نیازهای واقعی دانشجویان (حمایت از اشتغال دانشجویی)"،"ایجاد هماهنگی و تفاهم برای تأسیس ۲۸ خوابگاه دخترانه از طریق بنیاد ۱۵ خرداد در مناطق محروم"، "ایجاد ۱۰۰ اتاق تندرستی در سراهای دانشجویی دانشگاهها و مراکز آموزش عالی در یک سال گذشته"، "تلاش برای توسعه خوابگاههای متأهلی که از کمبودهای جدی در دانشگاههاست و نیاز به حمایت همه نهادها دارد" و "توسعه استفاده از ظرفیت خیّرین در آموزش عالی برای تأمین زیرساختهای رفاهی بهویژه خوابگاهی" از جمله اقدامات وزارت علوم در خدمات رفاهی دانشجویی محسوب میشود.
"اجرایی کردن سند آمایش آموزش عالی با هدف ارتقای کیفی فعالیتهای آموزشی و پژوهشی و مأموریتگرا کردن مؤسسات آموزش عالی"، "ساماندهی زیرنظامهای آموزشی و پژوهشی در دستگاههای اجرایی، حمایت از فعالیتهای دانشگاهها و مؤسسات آموزشی عالی بخش غیر دولتی همراه با نظارت جدی از دیگر اقدامات مهم در این زمینه است"، "برگزاری سه دوره مدیریت آموزش عالی برای رؤسا و سرپرستان جدید دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالی، پژوهشی و فناوری"، "زمینهسازی برای اجرایی کردن تکلیف تعیینشده در برنامه ششم توسعه در خصوص بودجهریزی مبتنی بر عملکرد در دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالی، پژوهشی و فناوری"، "چابکسازی ستاد وزارت با تقلیل پستهای سازمانی"، "تشکیل کارگروه تدوین الگوی تنوعبخشی منابع مالی دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالی، پژوهشی و فناوری"، "توسعه و تداوم فعالیتهای مدیریت سبز در دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالی، پژوهشی و فناوری"، "پیگیری توسعه دولت الکترونیک" و "پیگیری درخصوص افزایش تسهیلات برای اعضای هیات علمی بهویژه افزایش وام خرید مسکن اعضای هیات علمی از مبلغ یک میلیارد ریال به ۲,۵ میلیارد ریال از دیگر اقدامات وزارت علوم طی یک سال اخیر است.
برنامههای مهم در دست اقدام در حوزههای آموزش، پژوهش و فناوری
"اجرای طرح افزایش مهارت و توان اشتغالپذیری دانشجوهای دورههای کارشناسی"، "پیگیری برای تقاضامحور کردن رسالههای تحصیلات تکمیلی از طریق تأسیس صندوق اختصاصی اعتبار پژوهشی تخصصی و اعطای اعتبار پژوهشی به دانشجویان دورههای کارشناسی ارشد و دکتری تخصصی"، "برنامه تخصیص اعتبار فناوری به طرحهای خروجی از پژوهش برای تبدیل نتایج به نمونهها و پایلوتهای فناوری در دانشگاهها و پژوهشگاهها با کمک پارکهای علم و فناوری"،"ایجاد ارتباط بیشتر با جامعه و صنعت از طریق حضور اعضای هیات علمی جوان در بخشهای اجتماعی، اقتصادی و صنعتی کشور: آییننامه فرصت مطالعاتی اعضای هیات علمی در صنعت و جامعه در این دوره تهیه و ابلاغ شده است. حسب ضوابط تعیینشده، اعضای هیات علمی جوان باید حداقل ۶ ماه از دوره استخدام پیمانی و ۳ ماه از دوره رسمی آزمایشی خود را در واحدهای تخصصی یا اجرایی مرتبط با تخصص خود فعالیت کنند"، از برنامههای مهم در دست اقدام در حوزههای آموزش، پژوهش و فناوری محسوب میشوند.
بر اساس اعلام وزارت علوم، از دیگر برنامههای مهم در دست اقدام در حوزههای آموزش، پژوهش و فناوری وزارت علوم میتوان به "توجه بیشتر دانشگاهها و پژوهشگاهها به حل چالشها و مشکلات کشور، بهویژه در محیطزیست، با تشکیل تیمهای پژوهشی و همکاری مشترک دانشگاهها با یکدیگر: ذکر این نکته ضروری است که کنسرسیوم ۱۲ دانشگاه بزرگ کشور اجرای طرح تهیه سیاهه آلودگی را بر عهده گرفته است"، "گسترش فضاهای کارآفرینی در دانشگاهها، پژوهشگاهها و پارکها و مراکز رشد برای استقرار تعداد بیشتری از واحدهای فناور در آنها"، "تدوین آییننامه اجرایی برای ارتقای کیفیت و اخلاقپژوهشی در فرایندهای پژوهشی"، "حمایت بیشتر از تولید و ثبت پتنتهای داخلی و بینالمللی"، "طرح حمایت از آموزش و ارتقای دانش فنی تولیدکنندگان کالای ایرانی با هدف کمک به واحدهای تولیدی کشور در تولید قطعات و مواد موردنیاز در شرایط تحریم"، "اهتمام ویژه به فعالسازی شورای عالی عتف و بازنگری و فعالسازی کمیسیونهای مربوطه به منظور پیشبرد اهداف شورا"،"بازنگری در ضوابط، مقررات و آییننامهها با هدف بهروزرسانی آنها متناسب با نیازهای کشور"، "توسعه بنیادهای خیّرین حامی آموزش عالی" و "تقویت نقش نظارتی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری بر عملکرد زیر نظام های آموزشی و پژوهشی" اشاره کرد.
∎
نظر شما