به گزارش خبرنگارنگار فعالیت‌های قرآنی خبرگزاری فارس آیین رونمایی از «دانشنامه معاصر قرآن کریم» که به تازگی به سرپرستی علمی و سرویراستاری سیدسلمان صفوی و توسط آکادمی مطالعات ایرانی لندن در قم و لندن چاپ و منتشر شده، دوشنبه 29 آبان‌ماه در حوزه هنری برگزار شد.

در ابتدای این مراسم، محسن مؤمنی شریف، رئیس حوزه هنری، ضمن بیان خیر مقدم به حاضران، اظهار کرد: خوشحالم که در طلیعه ماه ربیع‌الاول شاهد این مجلس مبارک هستیم که به نام قرآن کریم برگزار می‌شود. از حجت‌الاسلام صفوی سپاسگزارم که حوزه هنری را برای معرفی این کتاب ارزشمند برگزیدند.

وی ادامه داد: فکر می‌کنم هجرت حجت‌الاسلام سیدسلمان صفوی به دنیای غرب، از آن هجرت‌های مبارکی است که با تلاش‌های مجاهدانه ایشان و خانواده گرامیشان، از زمانی که در لندن هستند، کارهای بسیار خوبی برای معرفی فرهنگ و تمدن اسلامی و به ویژه ادبیات فارسی و به ویژه ادبیات معاصر صورت داده‌اند و آثار قابل تحسینی تولید کرده‌اند. امیدوارم توفیقاتشان ادامه داشته باشد.

مؤمنی‌شریف با تأکید بر اینکه جای خالی «دانشنامه معاصر قرآن کریم» احساس می‌شد، عنوان کرد: قرآن کریم از روزگاران درازی که نازل شده است، همیشه منبع الهام برای دانشمندان و ادبا و هنرمندان بوده است و به شهادت دریای پهناور ادبیات و هنر فارسی، آنان که در تاریخ فرهنگ و ادب ماندگار شده‌اند، کسانی بوده‌اند که به قرآن تمسک جسته و با قرآن مانوس بوده‌اند.

رئیس حوزه هنری تصریح کرد: برای هنرمندان و ادبای امروز، بیش از هر زمان دیگر لازم است و محتاجیم که با قرآن مانوس شویم و به قرآن تمسک بجوییم. در روزگاری که آخرالزمان گفته می‌شود و فتنه‌ها و مسائلش به گونه‌ای هستند که بدون قرآن حیران و سرگردان خواهیم بود. قرآن در نگاه حداقلی، غیر عاشقانه و غیر مؤمنانه، در بردارنده مقررات و احکام اداره جهان هستی و سنن الهی است و کسانی که به آن آشنا باشند، می‌توانند راه کج را از راه درست پیدا کنند. برای سیدسلمان صفوی، توفیقات روزافزون برای معرفی فرهنگ و تمدن اسلامی آرزومند هستیم.

در ادامه حجت‌الاسلام سیدسلمان صفوی سرپرست علمی و سرویراستار «دانشنامه معاصر قرآن کریم» با بیان اینکه قرآن حکیم مهمترین منبع اسلام‌شناسی است، اظهار کرد: این کتاب مقدس، مشتمل بر مسائل اساسی مربوط به مبدا و معاد، هستی شناسی، شناخت شناسی، جهان شناسی، انسان شناسی، معرفت عقلی و قلبی، احوالات و مقامات و مأموریت‌های انبیاء الهی، تیپ‌شناسی انسان، بر اساس ایمان و عمل و ... و تیپ‌شناسی جوامع و نظام سیاسی، اجتماعی و اقتصادی اسلام است.

قرآن حکیم، امروز بیش از هر زمان دیگری زنده است

وی ادامه داد: فرهنگ و تمدن اسلامی طی 15 قرن ساخته شده است. فرهنگ و تمدن قرآن امروز یکی از موضوعات اصلی روابط بین‌الملل و دیپلماسی و ساختار جهانی قدرت است. قرآن حکیم، امروز بیش از هر زمان دیگری زنده است و نقش تعیین‌کننده در آینده جهان و روابط بین‌الملل دارد. روزانه ده‌ها سؤال پیرامون قرآن کریم مطرح می‌شود که نیازمند پاسخ صحیح و صریح از منبعی معتبر است. به همین دلیل شناخت قرآن حکیم در دوره چالش یا گفت‌وگوی تمدن‌ها بیش از هر زمان دیگر اهمیت یافته است.

صفوی در بخش دیگری از سخنانش اظهار داشت: دانشنامه‌نویسی از قدیم در فرهنگ مسلمین رایج بوده است. اما در اروپا از قرن 18 در گذر زمان تحولاتی در زمینه دانشنامه‌نویسی از جهت ترتیب و نوع مداخل رخ داده است. امروز دانشنامه‌نویسی تکامل یافته است. تفاوت دانشنامه‌های قدما با دانشنامه‌های جدید، در سهولت دستیابی به مداخل و چینش مداخل، مستندات و رویکرد تاریخی آنهاست.

این محقق و پژوهشگر گفت: امروزه علاوه بر دانشنامه‌های عمومی، در اغلب رشته‌ها نیز، دانشنامه‌های تخصصی تألیف شده است. آکادمی مطالعاتی ایرانی لندن نیز سومین دانشنامه خود را پس از «دانشنامه فرهنگ مکتوب عرفان و تصوف» و «دانشنامه سیاسی انقلاب اسلامی ایران» به نام «دانشنامه معاصر قرآن کریم» منتشر کرده است. «دانشنامه معاصر قرآن کریم» منبعی زودیاب، سیستامیک و به روش کوئیک رفرنس با رویکرد تاریخی، با مداخل درون متنی و برون متنی راجع به قرآن است که مخاطب را از مراجعه به منابع مختلف بی نیاز می‌کند و با زبانی ساده و روان، به اختصار و دقیق به پرسش‌های مخاطبان پاسخ می‌دهد.

این دانشنامه کوششی علمی جهت تفهیم فرهنگ قرآن کریم به انسان معاصر است

وی خاطرنشان کرد: دانشنامه معاصر قرآن کریم، تبیین ابعاد معنوی، اخلاقی، اجتماعی، هنری، سیاسی و اقتصادی تعالیم قرآن حکیم است. این دانشنامه کوششی علمی جهت تفهیم فرهنگ قرآن کریم به انسان معاصر است تا حقیقت این کتاب آسمانی را به دور از هیاهوهای تبلیغاتی استعماری، دریابد. این دانشنامه از جمله تحقیقات میان رشته ای و خروجی فکر و تخصص جمعی نویسندگان است. چرا که دانشنامه نویسی به صورت فردی با توجه به نیازهای جمعی ممکن نیست.

صفوی خاطرنشان کرد: از ویژگی های این تحقیق می‌توان به مواردی همچون روش منبع زودیاب، دارای رویکرد تاریخی است، ترتیب الفبایی مداخل، توجه به نیازهای فکری انسان معاصر، عدم طرح مباحث مطروده و طرح مباحث جدید، رویکرد تقریب مذاهب اسلامی، رویکر حکمی که برآیند آن امر هدایت است، ارجاع به متون معتبر کلاسیک و ارائه کتابنامه کامل، نثر سلیس و روان، نگاه عصری به مسائل، برجسته کردن تاثیر قرآن در قله‌های ادب فارسی و ... اشاره کرد.

وی همچنین ادامه داد: از جنبه کیفی، اکثر نویسندگان این دانشنامه از محققان قرآنی و علوم قرآنی هستند. علاوه بر تخصص، نسبت به قرآن حکیم دلبستگی عمیق دارند. برخی از این محققان در حوزه علمیه قم و دانشگاه‌های ایران و برخی در دانشگاه های بریتانیا تحصیل کرده‌اند. این دانشنامه نماد سازنده همکاری حوزه علمیه و دانشگاه است.

«دانشنامه معاصر قرآن کریم» به زبان‌های انگلیسی، عربی و روسی ترجمه می‌شود

صفوی با بیان اینکه «دانشنامه معاصر قرآن کریم» به زبان‌های انگلیسی، عربی و روسی نیز ترجمه و منتشر می‌شود، اظهار کرد: «دانشنامه معاصر قرآن کریم» پس از هفت سال منتشر شده است. یک سال تعیین مداخل، شناسایی نویسندگان و تدوین کلیات و شیوه نامه به طول انجامید. طی مدت 36 ماه بیش از 700 مدخل تعریف شد. به مدت 2 سال این مداخل ویرایش شد. 9 ماه حروف چینی و صفحه‌آرایی و 3 ماه نیز مراحل چاپ را پشت سر گذاشت. اینک در یک میلیون کلمه و 1٢٢٠ صفحه قطع رحلی منتشر شده است. این دانشنامه بدون حمایت نهادهای دولتی و حکومتی ایران، تحقیق، تالیف، تدوین و منتشر شده است. 1500 نسخه آن در حال حاضر به بخش خصوصی پیش فروش شده است و بیش از 500 نسخه در دو هفته گذشته از طریق بخش خصوصی خریداری شده است.

در ادامه آیت‌الله سیدمصطفی محقق داماد مجتهد، حقوق‌دان، عضو پیوسته فرهنگستان علوم و عضو هیئت امنای سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران و استاد حوزه و دانشگاه سخنان خود را با قرائت آیات «حم ﴿١﴾ وَالْکِتَابِ الْمُبِینِ ﴿٢﴾ إِنَّا جَعَلْنَاهُ قُرْآنًا عَرَبِیًّا لَعَلَّکُمْ تَعْقِلُونَ ﴿٣﴾ وَإِنَّهُ فِی أُمِّ الْکِتَابِ لَدَیْنَا لَعَلِیٌّ حَکِیمٌ(4)» از سوره زخرف آغاز کرد و گفت: خداوند سخنان خود را با سوگند به کتاب آشکار یعنی قرآن آغاز می‌کند. تصور می‌کنم دو آیه بعد جدا از هم نیستند. در آیه نخست می‌خوانیم قرآن را عربی نازل کردیم، شاید شما بفهمید و در ادامه، می‌خوانیم که این قرآن مادر کتاب‌هاست و هم علی و هم حکیم است. از اتصال این دو آیه، می‌فهمیم قرآن دو چهره دارد. یک چهره عربی آشکاری است که می‌توانیم بفهمیم، اما بخش دیگر نزد خداوند است و آن چهره قرآن در دسترس همگان نیست.

وی ادامه داد: هر کس در باره قرآن زحمتی می‌کشد، در بخش دوم است. به گفته خود قرآن در سوره واقعه، کسی نمی‌تواند به آن برسد، مگر اینکه مطهر باشد. مطهر کسی نیست که جز خون ریختن چیزی از دین نمی‌داند. مطهر معنای عمیقی دارد و کسانی که در دامن‌های پاک پرورش یافته‌اند می‌فهمند.

محقق داماد خاطرنشان کرد: 1400 سال از نزول قرآن می‌گذرد و بدون تعصب می‌گویم که باید توجه داشته باشیم چه تمدنی شکل گرفته است و این هنگامه عظیم را قرآن به وجود آورده است. علوم مختلف، ادبیات، تاریخ، فلسفه و اندیشمندان بزرگ در این قرن‌ها در تمدن اسلامی تربیت شده اند و جرقه این تمدن توسط قرآن زده شده است.

این عضو پیوسته فرهنگستان علوم ایران همچنین با قرائت آیه دیگری از قرآن کریم، عنوان کرد: قرآن کریم مانند تیغ دو لبه است. برای کسانی که سر فهم دارند، قرآن شفاء و پر از رحمت است. اما برای کسانی که ظالم به معنای تاریک هستند، نتیجه معکوس دارد و می‌شوند افرادی همچون ابوبکر بغدادی که از قرآن فقط کشتار می‌فهمند. بهترین مفسر قرآن مولوی است که می‌گوید:

زانک از قرآن بسی گمره شدند

زان رسن قومی درون چه شدند

مر رسن را نیست جرمی ای عنود

چون ترا سودای سربالا نبود

وی درباره انتشار کتاب «دانشنامه معاصر قرآن کریم» نیز گفت: سیدسلمان صفوی خیلی خوب می‌توانست در غرب و آن هوای لطیف بنشیند و کاری انجام ندهد. اما زندگی خود را وقف اسلام کرده است. آکادمی مطالعات ایرانی لندن کارهای بزرگ بسیاری انجام داده است. البته چند سال قبل، در خدمت آیت‌الله سیدمحمد خامنه‌ای در این آکادمی رفتیم و مجموعه مقالاتی که منتشر کردند کار بزرگی بود. اما هنگامه‌ای که با این کتاب به وجود آوردند نیز کار بزرگی است. و آقای صفوی با شرح صدری این کار را انجام دادند.

محقق داماد تأکید کرد: از کارهای ذوقی که ایشان کرده این بود که از آثار مرتبط شعرا در دانشنامه قرآن استفاده کرده‌اند. بسیاری از مقالات دانشنامه را خواندم، نمی‌گویم کار تمام است، بلکه می‌توان دانشنامه را تکمیل کرد. به طور مثال از ملک الشعرای بهار شعر آوردند، اما شاهکار بهار شعری است که می‌گوید

راز قرآن را زصاحبخانه جویا شو که هست

از مراد میزبان، بی‌شبهه مهمان بی‌خبر

آن که از قرآن همان الفاظ تازی خواند و بس

هم به قرآن کو بوَد از راز قرآن بی‌خبر

و این شعر در دانشنامه نبود.

وی در پایان سخنانش خطاب به دکتر صفوی سه بیت از غزل «یوسف گمگشته باز آید به کنعان غم مخور» را خواند.

در ادامه حجت‌‌الاسلام محمدعلی کوشا مترجم قرآن کریم و عضو هیأت نویسندگان «دانشنامه معاصر قرآن کریم»، در سخنانی اظهار کرد: از مدیر و برنامه ریز این اثر فخیم و فاخر، جناب حجت‌الاسلام سیدسلمان صفوی تشکر می‌کنم. ایشان هفت سال پر تلاش و بسیار پیگیر به دنبال تحقق چنین اثری بودند و کوشش کردند در حوزه علمیه قم بتوانند 20 نفر را در میان دانشمندان حوزه برگزینند تا چنین مهمی را عرضه کنند.

وی اظهار داشت: 20 نفری که بیش از 712 مدخل در این دانشنامه نگاشته‌اند همگی از افراد محقق و اغلب گمنام حوزه علمیه قم هستند. ممکن است خوانندگان بعد از خواندن هر مدخل با نام‌هایی مواجه شوند که برای آن‌ها بیگانه باشد. چرا که نه در صدا و نه در سیما و نه در مطبوعات بوده‌اند. کشف این استعدادها توسط حجت‌الاسلام صفوی صورت گرفت و همین جریان، براهمیت دانشنامه معاصر قرآن کریم می‌افزاید. حوزه علمیه قم، ذخائر گران‌بهای فراوانی دارد که به درستی دیده نشده‌اند. کسانی هستند که بدون هیچ ادعایی می‌توانند فرهنگ آفرین شوند.

حجت‌‌الاسلام کوشا افزود: از 712 مدخل، 300 مدخل را در طول 3 سال نگاشته‌ام و مطالب مربوط به فن ترجمه قرآن کریم و عمده تفاسیر بر عهده من بوده است. تاکنون 200 ترجمه قرآن همراه با تفاسیر آنها را از قرن چهارم تاکنون بررسی و نقد کرده‌ام. در زمینه تفسیر نیز کمتر تفسیری است که بر آن حاشیه ننوشته باشم و تفاسیر را دسته‌بندی کردم.

این مترجم و قرآن پژوه خاطرنشان کرد: کاری که در این دانشنامه انجام گرفته، براساس تجارب بسیاری بوده است. مدخل‌هایی که در این دانشنامه آمده، دقیقاً حساب شده است. اما هنوز هم جای کار دارد و هر اثری بعد از چاپ مورد نقد و بررسی واقع می‌شود و انتظار داریم اهل نقد، به نقد و بررسی این اثر نیز بپردازند.

علیرضا قزوه مدیر مرکز آفرینش‌های ادبی حوزه هنری نیز در این مراسم شعری خواند که به شرح زیر است:

ما شهیدان جنون بودیم از عهد قدیم

سنگ قبر ماست دریا، نقش قبر ما نسیم

شهر ما آن سوی آبی هاست، دور از دسترس

شهر ابراهیم ادهم، شهر لقمان حکیم

اندکی بالاتر از آبادی تسلیم محض

صاف می آیی سر کوی صراط المستقیم

خاک آن عرشی ست، گل هایش زیارت نامه خوان

سنگفرش آسمانش بال های یا کریم

شهر ما آبادی عشق است - اما عشق چیست؟

عشق یعنی نوح و ابراهیم و عیسی و کلیم

عشق یعنی «قاف » و «لام » قل هو الله احد

عشق یعنی «باء» بسم الله رحمن رحیم

سیدعلی موسوی گرمارودی، مترجم قرآن، شاعر و پژوهشگر نیز ضمن تقدیر و تشکر از انتشار «دانشنامه معاصر قرآن کریم» ، قصیده‌ای که سال‌ها پیش در رثای شیخ مفید سروده بود را خواند که بخشی از آن در زیر آمده است:

رخش با مهمیز ‌رستم‌، رخش‌ رستم می‌شود

ورنه اکنون هم سمنگان پُر ز اسب و استر است

رخش دانش هم‌ سواری‌ فحل خـواهد رسـتمی

ایـن هَیون توسن بود هرچند نیکوگوهر است

مردِ تـقوا‌ مـی‌تواند‌ شد‌ بر این توسن سوار

علم،بی‌تقوا سِتَرون،علم،بی‌دین،ابتر است

در این مراسم شخصیت‌هایی همچون آیت‌الله سیدمصطفی محقق داماد، حجت‌الاسلام سیدمحمود دعایی، علی‌اکبر توپچی رئیس فرهنگ‌سرای قرآن، علیرضا قزوه، ابوالقاسم حسینجانی، سیدعلی موسوی گرمارودی، سیدصادق رضائی رئیس حوزه هنری کودک و نوجوان، سعیده حسینجانی مدیر مرکز ترجمه حوزه هنری، علی داوودی، کوروش زارعی و جمعی دیگر از قرآن‌پژوهان و اهالی ادبیات حضور داشتند.

انتهای پیام/