در ذهن بسیاری از مدیران، تدارکات بانکی هنوز معادل واحدی است برای ثبت فاکتور، گرفتن استعلام و انجام مناقصه. اما حقیقت آن است که در دوران دیجیتال، «تدارکات» از یک فرایند پشتیبان به یک اهرم استراتژیک برای خلق بهره‌وری، چابکی و شفافیت بدل شده است. در این مسیر، بانک‌هایی که همچنان با فرم‌های کاغذی و سامانه‌های نیمه‌دستی، چرخه خرید خود را مدیریت می‌کنند، دیر یا زود از مدار رقابت خارج خواهند شد.

تدارکات، نه خرید، بلکه پیش‌بینی است

بانک مدرن، صرفاً به دنبال تهیه تجهیزات یا خدمات نیست؛ به‌دنبال کاهش زمان پاسخ به نیاز، کاهش خطای انسانی، بهینه‌سازی جریان نقدی و خلق بینش قابل اقدام است. این اهداف تنها با استفاده از «تدارکات هوشمند» محقق می‌شوند؛ مدلی که به‌جای واکنش، بر پیش‌بینی استوار است. الگوریتم‌های تحلیل داده می‌توانند نیازهای دوره‌ای شعب را با دقت بالا پیش‌بینی کرده، سفارش‌ها را قبل از بروز کمبود برنامه‌ریزی کنند، و از این طریق، زمان خواب تجهیز یا تعطیلی خدمات را به صفر برسانند.

از مناقصه تا مارکت‌پلیس سازمانی

مفهوم سنتی مناقصه در بانک‌ها، با فرایندی کند، پرهزینه و اغلب فاقد بینش استراتژیک همراه بوده است. اما در مدل‌های نوین، بانک‌ها از «مارکت‌پلیس‌های سازمانی» استفاده می‌کنند: پلتفرم‌هایی که تأمین‌کنندگان معتبر در آن حضور دارند و با امتیازدهی مستمر، رقابت کیفی و قیمتی آن‌ها در لحظه تحلیل می‌شود. این یعنی بانک به‌جای مقایسه سه پاکت قیمت، به یک اکوسیستم رقابتی مستمر و مبتنی بر داده وصل می‌شود.

هوش مصنوعی، قلب تدارکات آینده

در قلب سیستم‌های تدارکات نوین، الگوریتم‌های یادگیری ماشین و هوش مصنوعی قرار گرفته‌اند؛ آن‌ها هستند که الگوهای مصرف، تأخیر در تحویل، تطابق قیمت با بازار و حتی احتمال فساد را تحلیل می‌کنند. مثلاً اگر تأمین‌کننده‌ای در ۷۰٪ پروژه‌ها تأخیر داشته یا قیمت‌هایی نامعمول ارائه داده است، سیستم می‌تواند آن را به‌صورت خودکار در ارزیابی‌ها کاهش امتیاز دهد یا از چرخه حذف کند. این یعنی شفافیتی بی‌سابقه.

چالش اصلی: از «واحد خرید» به «هوش تدارکاتی»

اما این گذار، ساده نیست. بیشتر بانک‌ها هنوز به تدارکات به‌مثابه یک «مرکز هزینه» نگاه می‌کنند، نه «منبع خلق ارزش». فرهنگ سازمانی باید تغییر کند. نیازمند ساختاری هستیم که در آن «خریدار» به «تحلیل‌گر زنجیره تأمین» تبدیل شود، از ابزارهای تحلیل استفاده کند، خروجی BI را در تصمیم‌گیری دخیل کند و ارتباط داده‌ای با انبار، امور مالی، پشتیبانی و بودجه داشته باشد.

پیشنهادات کاربردی برای مدیران بانکی:

• طراحی یک مرکز داده تدارکاتی که به‌صورت لحظه‌ای، وضعیت تقاضا، موجودی و مصرف را تحلیل کند.
• تعریف امتیاز اعتباری دیجیتال برای هر تأمین‌کننده.
• تدوین سیاست‌های خرید چابک بر مبنای SLA، نه صرفاً کمترین قیمت.
• توسعه داشبوردهای تصمیم‌یار برای مدیران، با اولویت‌بندی سفارش‌ها بر مبنای ارزش، فوریت و ریسک.

و در پایان...

بانک آینده، بانکی نیست که «خرید می‌کند»؛ بلکه بانکی است که بر مبنای بینش، منابع را تخصیص می‌دهد. تدارکات هوشمند، به‌معنای عبور از خرید واکنشی و ورود به سرزمینی است که در آن داده، الگوریتم و تصمیم‌سازی ماشینی، نقشی حیاتی در خلق مزیت رقابتی ایفا می‌کنند.

*هدایت نصراللهی – دکترای هوش مصنوعی