شاید به همین خاطر است که همچنان نامه در ذهن ما با خاطره‌ای خوش پیوند خورده است. هر چند دیگر در زندگی روزمره ما چندان کاربرد ندارد و نمونه‌های آن را دیگر باید در موزه‌ها جست. یکی از همراهان همیشگی نامه‌ها، تمبرها بوده‌اند. برگه‌های چسبدار چاپی که به کمک آن‌ها نامه‌ها به دست صاحبانشان می‌رسیده است. اما این تنها وجه تمبرها نبوده و نیست. تمبرها از گذشته به دلیل جنبه‌های هنری و نمادینی که داشته‌اند، نزد کلکسیون‌دارها و موزه‌ها ارزشمند بوده‌اند. موزه آستان قدس رضوی هم از این دسته مستثنا نیست و دارای گنجینه‌ای نفیس از تمبرهاست. گنجینه‌ای از تمبرها که در دوره‌های مختلف تاریخی، از دوره ایلخانیان تا قاجار و پهلوی و حتی نمونه‌ای از اولین تمبر چاپ شده در دنیا در آن نگهداری می‌شود. این بخش از موزه، سال ۱۳۶۹ در طبقه منهای یک موزه مرکزی حرم مطهر رضوی افتتاح شده است. همچنین این گنجینه شامل انواع اقلام پستی، عکس‌های تاریخچه پست ایران، ابزارهای ارتباطی قدیمی و... است که جذابیت خاصی برای بازدیدکنندگان موزه در سنین مختلف، از کودک تا بزرگسال دارد. سری به این گنجینه می‌زنیم تا شما را با آثار و خدمات آن بیشتر آشنا کنیم.
از نخستین تا جدیدترین تمبرهای کشور
اگر سری به این مجموعه بزنید، متوجه می‌شوید در نخستین ویترین گنجینه، نخستین تمبر پستی جهان به نمایش درآمده است. پس از آن، ویترینی در این گنجینه به روایت تاریخچه پست در ایران از زمان قاجار اختصاص دارد. ناصرالدین شاه اولین کسی بود که پای پست و تشکیلاتش را به ایران باز کرد. او در جریان سفرش به اروپا با این تشکیلات جدید پستی آشنا شد و دستور داد هیئتی برای بررسی این موضوع و راه‌اندازی‌اش در ایران به اروپا سفر کنند. این هیئت پس از بررسی‌های فراوان، با شخصی به‌نام «آلبرت بار» مذاکره کرد و قرار بر آن شد او کلیشه‌هایی را تهیه کند. کلیشه‌ها و تمبرهای تهیه‌شده توسط او دارای طرح و زمینه‌ای ظریف و شرقی و نشان شیر و خورشید و اعداد فارسی بود که مورد توجه هیئت ایرانی قرار گرفت و در سال ۱۲۸۳ هـجری قمری مصادف با ۱۲۴۵ هجری شمسی، این تمبرها در اندازه ۲۲ در ۱۸ میلیمتر به ایران آورده شد، اما به دلایل نامعلوم مورد استفاده پستی قرار نگرفت.
در ویترین‌های بعدی، تمبرهای موقتی مشهد معروف به تمبرهای «ویکتورکاستین» در دوره مظفرالدین شاه قاجار، دستگاه تلگراف ساخت روسیه و دستگاه تلفن هندلی ساخت لهستان، تابلو تمبر علی ولی الله و... قرار گرفته‌اند.همان‌طور که گفتیم تمبرها در همه جای جهان به عنوان نماد و یادبود وقایع و اشخاص هم مورد استفاده قرار می‌گرفتند. تمبرهایی که نمونه‌هایی از آن در این گنجینه هم موجود است. به‌طور مثال تمبرهایی که در موضوعات یا مناسبت‌های خاصی به چاپ رسیده‌اند، همچون تمبرهای یادبود روز جهانی پست، روز جهانی کودک، تمبرها و پاکت‌های مهر روز یادبود با موضوع هفته موزه، ابن‌سینا، سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی ایران و صدها قطعه تمبر دیگر، در ویترین‌های گنجینه نگهداری می‌شوند. در میان فضای نمایشی گنجینه، ویترینی با چندین آلبوم تمبر خارجی جلب نظر می‌کند؛ از آلبوم تمبرهای خارجی تقدیمی یک پزشک آلمانی، آلبوم تمبر پاکستان تقدیمی از سوی شرکت پست این کشور تا آلبوم تمبر کشورهای خارجی، اهدایی یکی از دیپلمات‌های وزارت خارجه کشور. در طرف دیگر گنجینه نیز تمبرهای مناسب گروه سنی کودک همچون سری دایناسورها، موزه اسباب‌بازی و سری پروانه‌ها قابل مشاهده است.
آثاری از گذشته و حال مربوط به ۳۰۰ کشور و مستعمره
با نگاهی به آمار و ارقامی که مسئولان موزه عنوان می‌کنند، در حال حاضر یک‌میلیون و ۳۰ هزار و ۴۲۱ قطعه تمبر و انواع اقلام پستی اعم از نامه‌های سربرگ‌دار، پاکت نامه، کارت‌پستال، پاکت‌های مُهر روز، بسته‌های تمبر، آلبوم تمبر و... از افزون بر ۳۰۰ کشور و مستعمره سابق جهان در این گنجینه نگهداری می‌شود. از این میان ۳هزار و ۳۱۶ قطعه تمبر ایرانی و خارجی و انواع اقلام پستی در ویترین‌های مختلف در کنار ویترین‌های گنجینه اسکناس موزه، در فضای نمایشی با ۴۲۶ مترمربع مساحت در معرض دید علاقه‌مندان قرار دارند.
یکی از مشهورترین تمبرهای این مجموعه، نخستین تمبر پستی جهان معروف به «پنی سیاه» است که با تصویری از ملکه ویکتوریا در سال ۱۸۴۰ میلادی در انگستان منتشر شده است. تمبرهای شیر و خورشیدی دوره ناصرالدین شاه قاجار نیز قدیمی‌ترین تمبر ایران به شمار می‌آید. اگر به این موزه سر زدید، یادتان باشد از اولین تمبرهای پستی ایران در دوره قاجار تا جدیدترین تمبرهای منتشر شده، به‌ترتیب دوره تاریخی در این گنجینه به نمایش درآمده‌اند. تمبرهای خارجی به ترتیب الفبای لاتین در گنجینه چیدمان شده‌اند. تمبرهای کودکان نیز اعم از تمبرهایی با نقوش حیات‌وحش، شخصیت‌های آثار پویانمایی مشهور دنیا و... در سطح پایین‌تری در ویترین‌های گنجینه قرار گرفته‌اند تا کودکان آسان‌تر بتوانند آن‌ها را ببینند.
گنجینه‌ای وقفی و حاصل ارادت
شاید بتوان گفت آنچه این گنجینه را از سایر گنجینه‌ها در سایر نقاط جهان متمایز می‌کند نیت گردآورندگان است. بیش از ۹۰ درصد تمبرها و مجموعه اقلام پستی این گنجینه، وقفی و اهدایی ارادتمندان حرم مطهر رضوی است. درواقع، مجموعه‌داران و فرهنگ‌دوستان از سراسر جهان؛ از کشورهای عربی حوزه خلیج فارس، هندوستان، پاکستان و افغانستان تا کشورهای اروپایی، آمریکا و کانادا، به این موزه آثاری اهدا کرده‌اند. اگر می‌خواهید درخصوص روند اهدا بدانید، خدمتتان عرض شود که اهداکنندگان ابتدا به گنجینه تمبر مراجعه کرده تا تمبرهای آن‌ها مورد بررسی قرار گیرد. در صورتی که تمبر نفاست موزه‌ای داشته باشد و تکراری نباشد، به اداره کل نذورات آستان قدس رضوی معرفی می‌شوند. از طریق این اداره، اثر اهدایی دریافت و به اهداکننده نیز رسید نذورات داده می‌شود. این آثار اهدایی پس از ثبت در اداره نذورات به خزانه حرم مطهر رضوی تحویل داده می‌شوند. موزه نیز این آثار را از خزانه تحویل گرفته و در ادوار و مناسبت‌های مختلف در فضای نمایشی گنجینه یا نمایشگاه‌های موزه در معرض دید عموم بازدیدکنندگان قرار می‌دهد.
ارتباط دوسویه موزه و مجموعه‌داران
خوب است بدانیم این ارتباط و گردآوری این مجموعه نفیس حاصل ارتباط دوسویه میان موزه و مجموعه‌داران نیز است. آستان قدس رضوی با توجه به اهمیت موزه‌ها به عنوان یک پایگاه مهم برای حفاظت از میراث بشری و همچنین کادر آموزشی آن در راستای رشد فرهنگی و بازوی مهم در امر پژوهش به بسط و توسعه گنجینه‌های خود اهتمام داشته است. با توجه به تعامل و همکاری مشترک خوبی که میان موزه آستان قدس رضوی و کارشناسان و مجموعه‌داران تمبر در زمینه‌های شناسایی، معرفی و نحوه حفظ آثار شکل گرفته و همچنین سطح کیفی بالای نگهداری و نمایش آثار در گنجینه، این موزه در سال‌های اخیر توانسته مجموعه‌های ارزشمندی را در قالب وقف و اهدا، دریافت و نگهداری کند.
در پایان یادآور می‌شویم ارائه خدمات پژوهشی به اهل علم و پژوهش، از دیگر فعالیت‌های جانبی این گنجینه است. دراین‌راستا، تصویرهای اسکن‌شده تمبرها به همراه اطلاعاتی درباره آن‌ها در اختیار دانشجویان تحصیلات تکمیلی در رشته‌های مرتبط و یا پژوهشگرانی که به موزه رضوی معرفی می‌شوند، قرار داده می‌شود. همچنین آنان می‌توانند از منابع کتابخانه این گنجینه نیز استفاده کنند.
گفتنی است، علاقه‌مندان با مراجعه به موزه مرکزی حرم مطهر واقع در صحن کوثر، همه‌روزه، حتی در روزهای جمعه و تعطیلات رسمی، از ساعت ۸ تا ۱۷:۴۵، می‌توانند از این گنجینه تمبر و تاریخچه پستی بازدید کنند.