چطور شد که گنجینه تخصصی تمبر و تاریخچه پستی در موزه حرم رضوی راه‌اندازی شد؟
در سال ۱۳۶۹ با توجه به نگهداری حدود ۴۰ هزار قطعه تمبر در خزانه آستان قدس رضوی، دومین گنجینه تخصصی در مجموعه موزه‌های این آستان مقدس با عنوان «گنجینه تمبر و تاریخچه پستی»، در ۲۱ بهمن‌ماه، با نمایش حدود ۵۰۰ قطعه تمبر در طبقه منهای یک موزه مرکزی حرم مطهر حضرت رضا(ع) افتتاح شد. در حال حاضر نیز، این گنجینه تمبر با دارابودن افزون بر یک میلیون و ۵۰۰ هزار قطعه تمبر، از بیش از ۴۰۰ کشور و مستعمرات سابق جهان، مقام اول را از نظر تعداد منابع در کشور و منطقه خلیج فارس دارد.
در حال حاضر، چه تعداد تمبر و اقلام پستی در فضای نمایشی این گنجینه به نمایش عموم درآمده است؟
هم‌اکنون، بیش از ۳ هزار و ۳۰۰ قطعه تمبر، پاکت‌های مُهر روز، پاکت نامه، نامه‌های سربرگ‌دار دربار قاجار و دیگر اقلام پستی، از بیش از ۱۷۰ کشور جهان، در فضای نمایشی این گنجینه در معرض دید بازدیدکنندگان قرار دارد. همچنین مدال‌های نمایشگاه‌های منطقه‌ای و بین‌المللی تمبر و تاریخچه پستی که به موزه رضوی اهداشده، در بخشی از فضای این گنجینه در معرض نمایش عموم، قرار گرفته است.
لطفا در ادامه، به معرفی مهم‌ترین تمبرهای گنجینه بپردازید.
از جمله مهم‌ترین تمبرهای گنجینه تمبر و تاریخچه پستی موزه رضوی می‌توان به نخستین تمبر پستی جهان معروف به «پنی سیاه»، اشاره کرد. این تمبر در سال ۱۸۴۰ میلادی(۱۲۱۹ شمسی) در انگلستان منتشر شده و تصویر روی آن، نیم‌رخ ملکه ویکتوریا است که در پس زمینه‌ای مشکی، چاپ شده است. واژه پنی روی این تمبر و رنگ سیاه آن، موجب شد این تمبر به پنی سیاه، مشهور شود. البته جالب است بدانید، به‌دلیل ابداع اولین تمبر پستی جهان در انگلستان، تمبرهای این کشور تنها تمبرهایی محسوب می‌شوند که فاقد نام کشور هستند.
همچنین «تمبرهای شیر و خورشیدی ایران، سری آلبرت»، یکی دیگر از تمبرهای مهم این گنجینه به شمار می‌آید. در واقع، ناصرالدین شاه قاجار در جریان سفر به اروپا با تشکیلات پستی جدید آشنا شد و دستور داد تا هیئتی به پاریس اعزام شود و درباره تهیه تمبر پستی، بررسی‌ها و اقدامات لازم را، به عمل آورد. این هیئت پس از بررسی‌های فراوان با شخصی به نام «آلبرت بار» وارد مذاکره شد چنان‌که مقرر شد، وی کلیشه‌هایی را تهیه کند. کلیشه‌ها و تمبرهای تهیه شده توسط بار که دارای طرح و زمینه ظریف و شرقی، نشان شیر و خورشید و اعداد فارسی بود، مورد توجه ایران قرار گرفت و در سال ۱۲۸۳ قمری به کشور آورده شد، اما به عللی نامعلوم مورد استفاده پستی، واقع نشد.
تمبرهای موقتی مشهد معروف به «تمبرهای ویکتورکاستین»، نیز از جمله این تمبرهای ارزشمند است. به عبارتی، ویکتور کاستین، از جمله مستشاران بلژیکی بود که در دوره سلطنت مظفرالدین شاه قاجار، وارد ایران شد و بلافاصله مأمور اداره گمرک و پست و همچنین مدیرکل پستخانه مشهد شد. وی در بین ماه‌های اسفند ۱۲۸۰ و اردیبهشت ۱۲۸۱ به بهانه کمبود تمبر و بدون کسب اجازه از مقامات دولتی در تهران، اقدام به طراحی و چاپ و انتشار یک سری تمبر کرد. این تمبرها تا اردیبهشت ۱۲۸۱ در پستخانه‌های مشهد، قوچان و بجنورد به فروش رسید و مورد استفاده پستی قرار گرفت. مقامات دولت مرکزی به محض اطلاع یافتن از این اقدام غیرقانونی، دستور جمع‌آوری تمبرها را صادر و وی را عزل و از ایران، اخراج کردند. این تمبرها به علت تیراژ پایین و مدت استفاده پستی محدود، از جمله کمیاب‌ترین تمبرهای ایران، به شمار می‌رود.
تمبرهای پست انقلابی ایران در گیلان معروف به «تمبرهای میرزاکوچک خان جنگلی» نیز که در اواخر دوره قاجار و در بین سال‌های ۱۲۹۹ و ۱۳۰۰ شمسی توسط حامیان میرزاکوچک خان جنگلی در استان گیلان چاپ و منتشر شد، از دیگر تمبرهای کم‌نظیر این گنجینه است.
بازدیدکنندگان چه نگاهی به گنجینه تمبر و تاریخچه پستی موزه رضوی، دارند؟
گنجینه تمبر و تاریخچه پستی موزه رضوی با توجه به نمایش آثاری که امروزه تقریباً از زندگی روزمره حذف شده و به نوعی به خاطره تبدیل شده‌اند؛ برای بازدیدکنندگان جذاب هستند. دراین‌بین، موزه رضوی با درنظر گرفتن تمهیدات خاص همچون تعبیه ویترین‌های مناسب قد کودکان و نمایش تمبرهایی با موضوع کودک و نوجوان نظیر تمبرهایی با طرح معرفی پرندگان، حیات‌وحش، پویانمایی‌های موردعلاقه کودکان مثل لوک خوش شانس و...، موجبات یک بازدید خاطره‌ساز را برای خانواده‌ها، فراهم آورده است.
این گنجینه تمبر، چه جایگاهی در سطح کشور دارد؟
گنجینه تمبر و تاریخچه پستی موزه رضوی با در اختیار داشتن مجموعه قابل توجهی از تمبرها و مجموعه تاریخچه پستی ایران و سایر کشورهای جهان و همچنین منابع مرجع مطالعاتی و تحقیقاتی، اکنون به یکی از مراکز ملی و بین‌المللی مورد توجه و مراجعه پژوهشگران، مجموعه‌داران و علاقه‌مندان به تمبر، تبدیل شده است.
از آنجایی‌که سنت نیکوی اهدا، نقش مهمی در جذب آثار این گنجینه داشته است، به مراحل اهدا و جذب آثار نیز، اشاره بفرمایید.
همچنان افراد علاقه‌مند به اهدای تمبر و اقلام پستی می‌توانند آثار خود را پس از بررسی و تأیید توسط کارشناسان مربوطه در آستان قدس رضوی، به دفاتر نذورات حرم مطهر رضوی برای ثبت و صدور قبض اهدا، به منظور نگهداری و نمایش در موزه رضوی، تقدیم کنند.
در پایان بفرمائید چه خدماتی در این گنجینه به مجموعه‌داران و پژوهشگران حوزه تمبر، ارائه می‌شود؟
برقراری ارتباط مستمر با محققان و ارائه خدماتی همچون دراختیار گذاشتن منابع، عکس و اسکن و پاسخ‌گویی به پرسش‌های آنها و همچنین معرفی گنجینه تمبر و تاریخچه پستی به مجموعه‌داران داخل و خارج کشور، از جمله برنامه‌های ما در راستای ارتقای خدمات این گنجینه است.
گفت‌وگو _ آرزو مستأجر حقیقی