ازجمله رشد سریع مصرف انرژی، افزایش جمعیت، توسعه صنایع و گسترش شهرنشینی که به افزایش تقاضا برای انرژی منجر شده است؛ ازطرفی، پرداخت یارانه‌های انرژی ازسوی دولت موجب شده قیمت انرژی درکشور پایین باشد وانگیزه‌ای برای کاهش مصرف ایجاد نشده و به افزایش بی‌رویه مصرف دامن زده شود.علاوه بر‌این، تغییرات اقلیمی از جمله افزایش دما و تغییر الگوهای بارندگی، نیاز به سرمایش وگرمایش را افزایش داده و به‌نوبه خود تقاضا برای انرژی را بالا برده است. کاهش تولید در برخی از میادین نفتی و گازی، بر میزان عرضه انرژی تاثیر گذاشته و با توجه به اعمال تحریم‌ها و عدم سرمایه‌گذاری کافی در زیرساخت‌ها و ورود تجهیزات جدید به این بخش، فرسودگی شبکه‌های توزیع و تولید انرژی را فراهم کرده و تلفات انرژی را افزایش داده که این امر توان پاسخگویی به تقاضا را کاهش داده است.
پیامدهای ناترازی انرژی
قطعی‌های مکرر برق و گاز، در فصل‌های گرم و سرد سال، به‌دلیل افزایش تقاضا یکی از پیامدهای ناترازی بخش انرژی است که علاوه بر بخش خانگی، کاهش تولید در صنایع را نیز در پی دارد و فعالیت واحدهای صنعتی را با اختلال مواجه کرده و به کاهش تولید منجر می‌شود. علاوه بر‌این، بر وضعیت سلامتی جامعه نیز اثرگذاری مستقیم دارد و استفاده از سوخت‌های فسیلی برای جبران کمبود انرژی، آلودگی هوا راتشدید می‌کند. کارشناسان معتقدند اصلاح نظام قیمت‌گذاری انرژی و افزایش تدریجی قیمت انرژی، انگیزه‌ای برای کاهش مصرف ایجاد کرده و به بهبود بهره‌وری انرژی کمک می‌کندو به موازات آن سرمایه‌گذاری و توسعه در انرژی‌های تجدیدپذیر مانند انرژی خورشیدی و بادی،به کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی کمک می‌کند؛ همچنین سرمایه‌گذاری درتوسعه شبکه‌های برق وگاز،به افزایش ظرفیت تولید و توزیع انرژی کمک می‌کند.درکنار موارد ذکر‌شده، استفاده از فناوری‌های نوین برای کاهش مصرف انرژی در بخش‌های مختلف، از جمله ساختمان‌ها و صنایع و آموزش و ترویج فرهنگ صرفه‌جویی در مصرف انرژی، نقش مهمی در کاهش تقاضا دارد.
استفاده از توان بخش خصوصی
میزان ناترازی برق در ایران در فصل تابستان حدود شش هزار مگاوات و در فصل زمستان حدود چهار هزار مگاوات است و براساس گزارش بانک جهانی و آژانس بین‌المللی انرژی، ایران در رده سوم لیست کشورهای دارای بیشترین میزان ناترازی برق قرار دارد. ناترازی بخش انرژی در کشور به‌حدی از هشدار رسیده که اقتصاد و تولید کشور را تحت تأثیر قرار داده و همین امر موجب شده مقام معظم رهبری بهمن ماه ۱۴۰۲دردیدار با تولیدکنندگان وفعالان اقتصادی بررفع این موضوع و استفاده از توان بخش خصوصی تاکید کنند. ایشان در این دیدار بیان کردند: «ناترازی در این مسائل (برق، آب و...) کشور را رنج می‌دهد و مانع کارهای بزرگ متعددی می‌شود. بخش خصوصی ما می‌تواند دراین زمینه‌ها به‌معنای واقعی کلمه کمک کند. مطمئنا بخش خصوصی می‌تواند هم فکر ارائه بدهد، هم عمل ارائه دهد.» موضوعی که به‌نوعی از دید مسئولان دولتی مغفول مانده بود و موجب شد تا رهبری در این‌باره مطالبه‌گر باشند.
راه برای بخش خصوصی باز شود
عضو کمیسیون ویژه جهش تولید معتقد است بخش خصوصی توانایی و ظرفیت جبران ناترازی در بخش انرژی را دارد و باید راه را برای آن باز کرد. جعفر قادری در گفت‌وگو با خبرنگار جام‌جم در این‌باره با بیان این‌که ما در زمینه تولید برق باید چند اقدام را انجام دهیم و گام‌هایی را در زمینه انرژی‌های تجدیدپذیر در کشور برداریم، اظهار کرد: با توجه به این‌که در زمستان مشکل تامین گاز داریم و نمی‌توانیم گاز نیروگاه‌های حرارتی را تامین کنیم، باید تنوعی در سبد انرژی داشته باشیم و بتوانیم برق مورد نیاز را از منبعی غیر از نیروگاه‌های حرارتی تامین کنیم؛ بنابراین انرژی‌های تجدیدپذیر باید در اولویت قرار گیرد. وی با بیان این‌که تولید برق از انرژی‌های تجدیدپذیر می‌تواند سه ناترازی را از بین ببرد، افزود: سه مشکل ناترازی برق، ناترازی گاز و مشکل آب‌و‌هوایی با استفاده همزمان از انرژی تجدیدپذیر می‌تواند برطرف شود. نماینده مردم شیراز و زرقان در مجلس با بیان این‌که باید از ظرفیت بخش خصوصی برای جبران ناترازی در بخش انرژی استفاده کنیم، خاطرنشان کرد: به‌عنوان مثال، اگر بخواهیم ۲۰ هزار مگاوات برق اتمی رادر سواحل خلیج‌فارس راه‌اندازی کنیم، دولت توانایی چنین‌کاری را ندارد بلکه باید از ظرفیت بخش خصوصی در این زمینه استفاده کند وبرق آنها را به‌صورت رایگان به بخش‌های مصرف منتقل کنیم. عضو کمیسیون جهش تولید مجلس با اشاره به این‌که باید راه را برای بخش خصوصی باز کنیم، گفت: دولت نه‌تنها از بخش خصوصی حمایت نمی‌کند بلکه به آن ضرر می‌رساند.به‌عنوان مثال، دولت گاز را ۴هزاروپانصد تومان به نیروگاه‌دار می‌فروشد اما برق را با قیمت ۴۰۰ تومان خریداری می‌کند، به‌گونه‌ای که بخش خصوصی انگیزه‌ای برای این کار ندارد؛ دلیلی ندارد دولت برای خدمت‌رسانی به مردم بخش خصوصی را متضرر کند؛ این از موضوعاتی است که کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد و موجب شده تا ما با ناترازی برق مواجه شویم و نتوانیم از توان بخش خصوصی استفاده کنیم. قادری تصریح کرد: بخش خصوصی ما این توانایی را دارد که به این‌موضوع وارد شود و اگر به این سمت حرکت نکند،خود بیشتر متضرر خواهد شد. بخش خصوصی ما به‌دلیل محدودیت‌هایی که در تأمین برق دارد ناچار است که به دولت کمک کند تا تولیدشان تعطیل نشود و متضرر نشوند.
سوء‌مدیریت و تحریم
مهدی کوچکی‌زاده، عضو کمیسیون انرژی مجلس نیز درباره ناترازی انرژی در کشور به خبرنگار جام‌جم اظهار کرد: معادله ناترازی یا کمبود انرژی مثل هر معادله دیگری دو‌طرف دارد، یک طرف تولید و طرف دیگر مصرف. در کشور ما علیرغم تلاش‌های زیادی که در راستای تولید و تامین انرژی در اشکال مختلف آن (برق و گاز و...) صورت‌گرفته و منابع هنگفتی که صرف آن شده، لکن دو عامل اساسی باعث شده میزان تولید متناسب با مصرف نباشد؛ این دو عامل عبارتند از سوء‌مدیریت و عوارض تحریم‌های ظالمانه. رفع دومی یعنی تحریم‌ها اگر‌چه در اختیار ما نیست اما خنثی‌نمودن اثرات تحریم‌ها قطعا و تا‌حد بسیار‌زیادی از طریق انتخاب و گماردن اشخاص لایق و دلسوز برمصدر امور میسر است. وی درباره استفاده از ظرفیت بخش خصوصی برای جبران ناترازی انرژی اظهار کرد: افزایش تولید سرمایه‌گذاری‌های کلانی نیاز دارد که با توجه به منابع محدودی که در اختیار دولت است، به‌تنهایی نمی‌تواند منابع مورد‌نیاز احداث پالایشگاه‌ها و یا نیروگاه‌ها را به سرانجام برساند. عضو کمیسیون انرژی مجلس افزود: بنابراین برای رفع این ناترازی از حیث تولید جلب مشارکت بخش خصوصی، ضرورتی قطعی و اجتناب‌ناپذیر است که این نیز به‌نوبه خود دو پیش‌نیاز اساسی دارد؛نخست رفع موانع گوناگون بر سر راه تولید و مشارکت مردم؛ دوم تضمین قیمت به‌صرفه و عادلانه خرید و ایجاد امکان صادرات محصول در صورت عدم نیاز داخل که این نیز به مدیریت دلسوزانه و عالمانه نیاز دارد و متاسفانه از این‌جهت کشور دچار نقص و کمبود شدید است.
عواقب عدم اتخاذ سیاست‌های درست در‌قبال ناترازی
در مجموع بایدگفت ناترازی انرژی درایران یک چالش پیچیده است که نیازمند اقدامات جامع وبلندمدت است.با اتخاذ سیاست‌های مناسب وسرمایه‌گذاری دربخش‌انرژی،می‌توان این چالش رامدیریت کرده وآینده‌ای پایداربرای کشوررقم زد،درحالی‌که بی‌توجهی به این موضوع وعدم اتخاذ تصمیمات درست می‌تواند عواقب زیست‌محیطی واقتصادی برای کشور داشته باشد. انرژی ایران درگیرمعضل تک‌محصولی دربخش انرژی شده است.نگاهی به ناترازی بخش بنزین نشان می‌دهداگرسبدمصرف سوخت خودروها متنوع بود،قطعا چنین مشکلاتی پیش نمی‌آمدکه مصرف ازتولید پیشی بگیرد.ازسوی دیگر،تولیدبرق تنها توسط نیروگاه‌های گازپایه انجام می‌شود. درحالی‌که سایرکشورها، تولید ازبخش‌های مختلف مانندانرژی‌های تجدیدپذیر را اجرا می‌کنند.
پیامدهای ناترازی انرژی
قطعی‌های مکرر برق و گاز، در فصل‌های گرم و سرد سال، به‌دلیل افزایش تقاضا یکی از پیامدهای ناترازی بخش انرژی است که علاوه بر بخش خانگی، کاهش تولید در صنایع را نیز در پی دارد و فعالیت واحدهای صنعتی را با اختلال مواجه کرده و به کاهش تولید منجر می‌شود. علاوه بر‌این، بر وضعیت سلامتی جامعه نیز اثرگذاری مستقیم دارد و استفاده از سوخت‌های فسیلی برای جبران کمبود انرژی، آلودگی هوا راتشدید می‌کند. کارشناسان معتقدند اصلاح نظام قیمت‌گذاری انرژی و افزایش تدریجی قیمت انرژی، انگیزه‌ای برای کاهش مصرف ایجاد کرده و به بهبود بهره‌وری انرژی کمک می‌کندو به موازات آن سرمایه‌گذاری و توسعه در انرژی‌های تجدیدپذیر مانند انرژی خورشیدی و بادی،به کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی کمک می‌کند؛ همچنین سرمایه‌گذاری درتوسعه شبکه‌های برق وگاز،به افزایش ظرفیت تولید و توزیع انرژی کمک می‌کند.درکنار موارد ذکر‌شده، استفاده از فناوری‌های نوین برای کاهش مصرف انرژی در بخش‌های مختلف، از جمله ساختمان‌ها و صنایع و آموزش و ترویج فرهنگ صرفه‌جویی در مصرف انرژی، نقش مهمی در کاهش تقاضا دارد.
استفاده از توان بخش خصوصی
میزان ناترازی برق در ایران در فصل تابستان حدود شش هزار مگاوات و در فصل زمستان حدود چهار هزار مگاوات است و براساس گزارش بانک جهانی و آژانس بین‌المللی انرژی، ایران در رده سوم لیست کشورهای دارای بیشترین میزان ناترازی برق قرار دارد. ناترازی بخش انرژی در کشور به‌حدی از هشدار رسیده که اقتصاد و تولید کشور را تحت تأثیر قرار داده و همین امر موجب شده مقام معظم رهبری بهمن ماه ۱۴۰۲دردیدار با تولیدکنندگان وفعالان اقتصادی بررفع این موضوع و استفاده از توان بخش خصوصی تاکید کنند. ایشان در این دیدار بیان کردند: «ناترازی در این مسائل (برق، آب و...) کشور را رنج می‌دهد و مانع کارهای بزرگ متعددی می‌شود. بخش خصوصی ما می‌تواند دراین زمینه‌ها به‌معنای واقعی کلمه کمک کند. مطمئنا بخش خصوصی می‌تواند هم فکر ارائه بدهد، هم عمل ارائه دهد.» موضوعی که به‌نوعی از دید مسئولان دولتی مغفول مانده بود و موجب شد تا رهبری در این‌باره مطالبه‌گر باشند.
راه برای بخش خصوصی باز شود
عضو کمیسیون ویژه جهش تولید معتقد است بخش خصوصی توانایی و ظرفیت جبران ناترازی در بخش انرژی را دارد و باید راه را برای آن باز کرد. جعفر قادری در گفت‌وگو با خبرنگار جام‌جم در این‌باره با بیان این‌که ما در زمینه تولید برق باید چند اقدام را انجام دهیم و گام‌هایی را در زمینه انرژی‌های تجدیدپذیر در کشور برداریم، اظهار کرد: با توجه به این‌که در زمستان مشکل تامین گاز داریم و نمی‌توانیم گاز نیروگاه‌های حرارتی را تامین کنیم، باید تنوعی در سبد انرژی داشته باشیم و بتوانیم برق مورد نیاز را از منبعی غیر از نیروگاه‌های حرارتی تامین کنیم؛ بنابراین انرژی‌های تجدیدپذیر باید در اولویت قرار گیرد. وی با بیان این‌که تولید برق از انرژی‌های تجدیدپذیر می‌تواند سه ناترازی را از بین ببرد، افزود: سه مشکل ناترازی برق، ناترازی گاز و مشکل آب‌و‌هوایی با استفاده همزمان از انرژی تجدیدپذیر می‌تواند برطرف شود. نماینده مردم شیراز و زرقان در مجلس با بیان این‌که باید از ظرفیت بخش خصوصی برای جبران ناترازی در بخش انرژی استفاده کنیم، خاطرنشان کرد: به‌عنوان مثال، اگر بخواهیم ۲۰ هزار مگاوات برق اتمی رادر سواحل خلیج‌فارس راه‌اندازی کنیم، دولت توانایی چنین‌کاری را ندارد بلکه باید از ظرفیت بخش خصوصی در این زمینه استفاده کند وبرق آنها را به‌صورت رایگان به بخش‌های مصرف منتقل کنیم. عضو کمیسیون جهش تولید مجلس با اشاره به این‌که باید راه را برای بخش خصوصی باز کنیم، گفت: دولت نه‌تنها از بخش خصوصی حمایت نمی‌کند بلکه به آن ضرر می‌رساند.به‌عنوان مثال، دولت گاز را ۴هزاروپانصد تومان به نیروگاه‌دار می‌فروشد اما برق را با قیمت ۴۰۰ تومان خریداری می‌کند، به‌گونه‌ای که بخش خصوصی انگیزه‌ای برای این کار ندارد؛ دلیلی ندارد دولت برای خدمت‌رسانی به مردم بخش خصوصی را متضرر کند؛ این از موضوعاتی است که کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد و موجب شده تا ما با ناترازی برق مواجه شویم و نتوانیم از توان بخش خصوصی استفاده کنیم. قادری تصریح کرد: بخش خصوصی ما این توانایی را دارد که به این‌موضوع وارد شود و اگر به این سمت حرکت نکند،خود بیشتر متضرر خواهد شد. بخش خصوصی ما به‌دلیل محدودیت‌هایی که در تأمین برق دارد ناچار است که به دولت کمک کند تا تولیدشان تعطیل نشود و متضرر نشوند.
سوء‌مدیریت و تحریم
مهدی کوچکی‌زاده، عضو کمیسیون انرژی مجلس نیز درباره ناترازی انرژی در کشور به خبرنگار جام‌جم اظهار کرد: معادله ناترازی یا کمبود انرژی مثل هر معادله دیگری دو‌طرف دارد، یک طرف تولید و طرف دیگر مصرف. در کشور ما علیرغم تلاش‌های زیادی که در راستای تولید و تامین انرژی در اشکال مختلف آن (برق و گاز و...) صورت‌گرفته و منابع هنگفتی که صرف آن شده، لکن دو عامل اساسی باعث شده میزان تولید متناسب با مصرف نباشد؛ این دو عامل عبارتند از سوء‌مدیریت و عوارض تحریم‌های ظالمانه. رفع دومی یعنی تحریم‌ها اگر‌چه در اختیار ما نیست اما خنثی‌نمودن اثرات تحریم‌ها قطعا و تا‌حد بسیار‌زیادی از طریق انتخاب و گماردن اشخاص لایق و دلسوز برمصدر امور میسر است. وی درباره استفاده از ظرفیت بخش خصوصی برای جبران ناترازی انرژی اظهار کرد: افزایش تولید سرمایه‌گذاری‌های کلانی نیاز دارد که با توجه به منابع محدودی که در اختیار دولت است، به‌تنهایی نمی‌تواند منابع مورد‌نیاز احداث پالایشگاه‌ها و یا نیروگاه‌ها را به سرانجام برساند. عضو کمیسیون انرژی مجلس افزود: بنابراین برای رفع این ناترازی از حیث تولید جلب مشارکت بخش خصوصی، ضرورتی قطعی و اجتناب‌ناپذیر است که این نیز به‌نوبه خود دو پیش‌نیاز اساسی دارد؛نخست رفع موانع گوناگون بر سر راه تولید و مشارکت مردم؛ دوم تضمین قیمت به‌صرفه و عادلانه خرید و ایجاد امکان صادرات محصول در صورت عدم نیاز داخل که این نیز به مدیریت دلسوزانه و عالمانه نیاز دارد و متاسفانه از این‌جهت کشور دچار نقص و کمبود شدید است.
عواقب عدم اتخاذ سیاست‌های درست در‌قبال ناترازی
در مجموع بایدگفت ناترازی انرژی درایران یک چالش پیچیده است که نیازمند اقدامات جامع وبلندمدت است.با اتخاذ سیاست‌های مناسب وسرمایه‌گذاری دربخش‌انرژی،می‌توان این چالش رامدیریت کرده وآینده‌ای پایداربرای کشوررقم زد،درحالی‌که بی‌توجهی به این موضوع وعدم اتخاذ تصمیمات درست می‌تواند عواقب زیست‌محیطی واقتصادی برای کشور داشته باشد. انرژی ایران درگیرمعضل تک‌محصولی دربخش انرژی شده است.نگاهی به ناترازی بخش بنزین نشان می‌دهداگرسبدمصرف سوخت خودروها متنوع بود،قطعا چنین مشکلاتی پیش نمی‌آمدکه مصرف ازتولید پیشی بگیرد.ازسوی دیگر،تولیدبرق تنها توسط نیروگاه‌های گازپایه انجام می‌شود. درحالی‌که سایرکشورها، تولید ازبخش‌های مختلف مانندانرژی‌های تجدیدپذیر را اجرا می‌کنند.