به گزارش خبرنگار ایلنا، وجود ابهامات قانونی و تعارضات بین دستگاه‌های مختلف درباره نحوه مدیریت حریم شهر تهران و فقدان اعمال مدیریت یکپارچه در تصمیم‌گیری پیرامون بارگذاری‌ها، کاربری اراضی و ساخت‌وسازها در حریم پایتخت باعث شده است که در دهه‌های اخیر مشکلات زیادی در حریم شهر تهران رخ دهد و بخش‌هایی از حریم پایتخت اصطلاحا از دست برود. این مساله به همراه موج گسترده مهاجرت به تهران در چند دهه گذشته و البته تشدید مشکلات اقتصادی در سال‌های اخیر که بسیاری از اقشار را از محدوده‌های داخلی شهر به حاشیه تهران رانده است، به معضلات موجود در حریم پایتخت دامن زده و آسیب‌های اجتماعی این محدوده را در کنار تعارضات قانونی موجود تشدید کرده است. 

این اتفاقات اما در شرایطی رخ داده است که در سال‌های اخیر و با چند برابر شدن قیمت زمین در کشور بخصوص در شهر تهران و مناطق اطراف آن، نگاه ذی‌نفعان اقتصادی بیش از پیش به حریم پایتخت معطوف شده است و همین مساله در کنار واگذاری اراضی موجود در حریم تهران به اشخاص حقیقی و حقوقی توسط دستگاه‌های دولتی و عمومی و تعارضاتی که سال‌هاست در تعریف محدوده حریم تهران و حریم شهرهای اقماری اطراف آن وجود دارد، تشدید روند دست‌اندازی و ساخت‌وساز مجاز و غیرمجاز را در حریم پایتخت به همراه داشته است. این در حالی است که افزایش محسوس جمعیت حریم تهران در سنوات اخیر بر اثر مهاجرت از شهرهای دیگر یا کوچ اجباری خانواده‌ها از داخل به حاشیه شهر، لزوم توجه به مسائل مربوط به حریم پایتخت را دوچندان کرده است. 

در همین راستا و با توجه به مشکلات متعدد موجود در حریم شهر تهران و انبوه مسائل، چالش‌ها، مقررات و برنامه‌های اجراشده و اجرانشده در این محدوده در چند سال گذشته، با علی اکبر فسایی، مدیرکل حریم شهر تهران به گفت‌وگو نشستیم. آنچه در ادامه می‌خوانید، مشروح بخش دوم گفت‌وگو با این مقام مسئول در شهرداری تهران است. بخش نخست این مصاحبه را می‌توانید در این لینک مشاهده کنید. 

افزایش جمعیت حریم باعث ایجاد معضل «سرگندگی» در تهران شده است 

فسایی در بخش دوم گفت‌وگوی خود با ایلنا با تاکید بر این که نبود مدیریت یکپارچه در مسائل مربوط به حریم پایتخت باعث تشدید آسیب‌های اجتماعی و افزایش حاشیه‌نشینی در این محدوده شده است، عنوان کرد: مشکلات مربوط به حریم تهران باعث شده است که پایتخت اکنون دچار معضل «سرگندگی» شود، به نحوی که در حال حاضر هم حواشی شهر در حال بزرگتر شدن از خود تهران است و هم اگر از ساخت‌وسازهای غیرمجاز جلوگیری نشود، ممکن است در آینده جمعیت ساکن در حریم پایتخت از خود شهر تهران بیشتر شود؛ بخصوص که مشکلات اقتصادی و گرانی زندگی در تهران باعث شده است که در سال‌های اخیر اقشار بسیاری به زندگی در حاشیه شهر روی بیاورند. 

وی افزود: در حالی شاهد افزایش جمعیت و تشدید مشکلات در حریم تهران هستیم که هم تبعات ناشی از این مساله به شهر تهران وارد می‌شود و هم عمده امکانات و خدمات مورد نیاز ساکنان حریم پایتخت و شهرها و روستاهای اطراف تهران توسط مدیریت شهری پایتخت تامین می‌شود، زیرا بسیاری از افراد ساکن حریم تهران فقط برای استراحت به محل زندگی خود بازمی‌‌گردند و بیشتر ساعات روز را در تهران حضور دارند و از امکانات این شهر استفاده می‌کنند؛ به طور مثال، این شهرداری تهران است که حمل‌ونقل عمومی بسیاری از مناطق واقع‌شده در حریم پایتخت را تامین می‌کند.

مدیرکل حریم شهر تهران تاکید کرد: در سال‌های اخیر ارائه خدمات مدیریت شهری پایتخت به شهرهای اقماری و مناطق واقع‌شده در حریم تهران به گونه‌ای بوده است که همین حالا اهالی بسیاری از شهرهای اقماری پایتخت انتظار دارند که برای آنها از طرف شهرداری تهران خط مترو کشیده شود. البته شهرداری در این زمینه برنامه‌هایی در دست اجرا دارد و از مسئولیت خود در قبال شهروندان آن مناطق شانه خالی نکرده است، اما مشکلات قانونی و تعارضات مختلف باعث شده است که شهرداری تهران عملا نتواند در بسیاری از مناطق واقع‌شده در حریم پایتخت اختیارات خود را اعمال کند. 

موج مهاجرت‌های خانوادگی ایرانی‌ها و اتباع به حریم تهران در سال‌های اخیر 

فسایی با اشاره به افزایش روزافزون جمعیت حریم شهر تهران گفت: در سال‌های اخیر شاهد موج مهاجرت‌های خانوادگی به بخش‌های مختلف حریم پایتخت بوده‌ایم، به نحوی که در موارد مختلفی دیده‌ایم که افراد از سایر شهرها و روستاهای کشور همراه با تمام اعضای خانواده و حتی دیگر همشهری‌های خود، همگی باهم به یک روستا در حریم شهر تهران مهاجرت کرده‌اند و قرار گرفتن این افراد در کنار ساکنان قبلی روستاها یا مناطق اطراف تهران به تشدید معضلات اجتماعی دامن زده است. نمونه این اتفاق را می‌توان در منطقه مرتضی‌گرد مشاهده کرد که ساکنان آن از چند قومیت خاص کشور هستند و در هر کدام از این قومیت‌ها نیز افراد با یکدیگر فامیل هستند. بیشتر ساکنان این منطقه در همین چند دهه گذشته به تهران مهاجرت کرده‌اند و حضور آنها در کنار هم در یک روستای کوچک در حریم تهران باعث ایجاد مشکلاتی شده است. 

این مقام مسئول در شهرداری تهران ادامه داد: موج مهاجرت‌های خانوادگی و فامیلی که در حریم پایتخت رخ می‌دهد، صرفا مربوط به شهروندان ایرانی نیست و بخش زیادی از این مهاجرت‌ها از سوی اتباع سایر کشورها انجام می‌شود، به نحوی که در مناطقی از اطراف تهران مشاهده می‌کنیم که بیشتر ساکنان آن را اتباع خارجی تشکیل می‌دهند. نمونه این اتفاق را می توان در شهرک دانش مشاهده کرد که هم نوعی تعارض قانونی بین حریم تهران و حریم شهر قدس در این منطقه وجود دارد و هم عمده ساکنان آن، اتباع افغانستانی هستند. در سال‌های اخیر و با تشدید موج مهاجرت افغانستانی‌ها به ایران نیز طبیعتا جمعیت اتباع ساکن حریم شهر تهران افزایش یافته است. 

بعید نیست که روزی بخش قابل توجهی از تهرانی‌ها، در حریم شهر ساکن شوند 

نگرانی از افزایش محسوس جمعیت در حریم شهر تهران و در نتیجه گسترش حاشیه‌نشینی در پایتخت، مخصوص امروز و دیروز نیست و سال‌هاست که مدیران و کارشناسان شهری در این خصوص ابراز نگرانی می‌کنند؛ به نحوی که حتی شهریور 1400 علیرضا صادقی، مدیرکل وقت حریم شهر تهران در گفت‌وگو با ایلنا نسبت به ساکن شدن یک پنجم جمعیت کشور در حریم پایتخت هشدار داده و گفته بود که «با تاسیس شهر و روستا از حریم شهر کاسته می‌شود و این اقدام به آفت حریم تبدیل شده است. ما باید جلوی کانون‌های جمعیتی که در حریم پایتخت شکل می‌گیرد را بگیریم. اگر همین روند ادامه یابد، تا سال 1404، 20 درصد از جمعیت کشور در حریم شهر تهران ساکن خواهند شد و این یک فاجعه بزرگ است.» 

از مدیرکل کنونی حریم شهر تهران پرسیدیم که آیا او نیز چنین نگرانی‌ای را درباره افزایش جمعیت حریم تهران احساس می‌کند یا خیر؛ فسایی در پاسخ به این پرسش گفت: متاسفانه پتانسیل بالایی برای افزایش محسوس جمعیت در حریم پایتخت در آینده وجود دارد، البته بعید می‌دانم که روزی برسد که 20 درصد جمعیت کشور صرفا در حریم تهران ساکن شوند، اما اگر اقدام موثری برای مدیریت حریم تهران و رفع تعارضات و مشکلات قانونی موجود در این زمینه انجام ندهیم، بعید نیست که یک روز بخش قابل توجهی از جمعیت تهران در حریم پایتخت ساکن شوند. 

وی در ادامه تاکید کرد: با وجود همه مشکلات قبلی، در دوره جدید مدیریت شهری و دولت سیزدهم هم رویکرد تعاملی مناسبی برای رفع معضلات و اختلافات گوناگون در حریم شهر تهران شکل گرفته است و هم شهرداری به شدت جلوی ساخت‌وسازهای غیرمجاز در حریم تهران ایستاده و تمام تلاش ما این است که مشکلات موجود در حریم پایتخت از شرایط امروز بدتر نشود. 

آسیب دیدن حریم تهران بر اثر گسترش بافت روستایی و تبدیل روستاهای اطراف به شهر 

فسایی در پاسخ به این سوال که آیا می‌توان کاری کرد که وضعیت ساخت‌وسازهای غیرمجاز در حریم تهران از شرایط امروز بهتر شود، توضیح داد: در مناطقی از حریم تهران که از گذشته و بر اثر ساخت و سازهای غیرمجاز بافت روستایی شکل گرفته است، نمی‌توان این ساخت‌وسازها را تخریب و جمعیت ساکن در آنها را بیرون کرد؛ بخصوص که شهرداری تهران در این زمینه اختیارات قانونی ندارد و بازنگری در طرح‌های هادی روستایی نیز هر ده سال یک بار توسط بنیاد مسکن و با توجه به رشد جمعیت مناطق مختلف انجام می‌شود. این در حالی است که ابلاغ این طرح‌های هادی بعضا باعث گسترده‌تر شدن روستاها و آسیب دیدن بیشتر حریم تهران می‌شود و شهرداری پایتخت نمی‌تواند به لحاظ قانونی از این روند جلوگیری کند. 

این مقام مسئول در شهرداری تهران ادامه داد: متاسفانه در کمیسیونی که بنیاد مسکن برای گسترش بافت روستاها تشکیل می‌دهد، شهرداری تهران از حق رأی برخوردار نیست و فقط صورت جلسات مصوبات این کمیسیون برای ما ارسال می‌شود. به عبارت دیگر، شهرداری در تصمیم‌گیری‌های کمیسیون بنیاد مسکن دخیل نیست، آن هم در شرایطی که مصوبات این کمیسیون، قانونی محسوب می‌شود و اعضای آن هر ده سال یک بار می‌توانند براساس افزایش جمعیت روستاهای اطراف تهران، به گسترش آنها رای دهند و زمینه را برای تبدیل شدن آن روستاها به شهر فراهم کنند؛ اتفاقی که قطعا آسیب دیدن بیشتر حریم شهر تهران را در پی دارد. 

وی در ادامه توضیحات خود گفت: شهرداری به عنوان متولی حریم شهر تهران صرفا می‌تواند در ساخت‌وسازهای خارج از محدوده بافت روستایی دخالت کند که البته همین حالا، ما به شدت از ساخت‌وسازهای غیرمجاز در این مناطق جلوگیری می‌کنیم، اما وقتی براساس نظر سایر دستگاه‌های اجرایی، بافت یک روستا به دلیل افزایش جمعیت گسترش می‌یابد یا آن روستا به شهر تبدیل می‌شود، شهرداری تهران دیگر نمی‌تواند هیچ‌گونه اعمال مدیریتی درباره ساخت‌وسازهای آن منطقه انجام دهد. 

آسیب دیدن باغات شهری و محیط‌زیست پایتخت بر اثر گسترش ساخت‌وسازها در حریم 

فسایی در پاسخ به پرسش دیگر ایلنا مبنی بر این که گسترش جمعیت و انجام ساخت‌وسازهای مجاز و غیرمجاز در حریم تهران در دهه‌های اخیر چه آسیبی به باغات شهری و محیط‌زیست پایتخت وارد کرده است، توضیح داد: طبیعتا در بخش‌هایی از مناطقی که قبلا در حریم شهر تهران قرار داشتند و اکنون جزو شهرهای اقماری تهران یا حریم آنها یا بافت روستایی روستاهای اطراف پایتخت محسوب می‌شوند و در آنها ساخت‌وساز انجام شده است، باغات شهری قرار داشته که از آنها به عنوان ریه تهران یاد می‌شده است. اما در سال‌های اخیر بخش‌هایی از این باغات دچار تغییر کاربری شده‌اند، به نحوی که یا در آنها ویلاسازی انجام شده یا کارگاه‌های غیرمجاز احداث شده یا دیگر بارگذاری‌های مخرب محیط‌زیست صورت گرفته است. اگر همین روند نیز ادامه داشته باشد، متاسفانه در آینده‌ای نه‌چندان دور فضای سبز اطراف تهران را به کلی از دست خواهیم داد. 

مدیرکل حریم شهر تهران ادامه داد: حتی در مواردی که شهرداری یا نهادهای دیگر از ساخت‌وساز غیرمجاز در عرصه‌های طبیعی حریم پایتخت جلوگیری می‌کنند، با وجود این که از تصرفات صورت‌گرفته رفع اثر می‌شود، اما عملا آسیبی که بر اثر آن ساخت‌وساز به محیط‌زیست وارد شده است، جبران نمی‌شود؛ به طور مثال، ممکن است شخصی با ساخت‌وساز غیرقانونی به بخشی از یک کوه در اطراف تهران آسیب بزند و شهرداری هم سریعا جلوی آن ساخت‌وساز را بگیرد، اما در بسیاری از موارد وضعیت آن کوه هیچ‌وقت به شرایط طبیعی خود بازنمی‌گردد و معمولا کسی هم بعدا پیگیر نمی‌شود که مشخص کند خسارتی که در اثر این تصرف غیرقانونی به طبیعت وارد شده است، چگونه باید جبران شود. 

وی در ادامه گفت: معمولا بعد از تخریب تصرفات افرادی که در عرصه‌های طبیعی ساخت‌وساز غیرمجاز انجام می‌دهند، جرایمی از این افراد گرفته می‌شود، اما این جرایم به هیچ‌وجه خسارتی را که به محیط‌زیست وارد شده است، جبران نمی‌کند؛ به طور مثال، یکی از عوامل اصلی تشدید سیل اخیر امامزاده داوود (ع) ساخت مصنوعات و مداخلات انسانی در حریم رودخانه بود، حالا هرچقدر از افرادی که این ساخت‌وسازها را انجام داده بودند، جریمه گرفته شود، قطعا این جرایم جبران خسارت‌های جانی و مالی واردشده به آن منطقه را نخواهد کرد. 

مشکل مهم بی‌توجهی به پتانسیل‌های بارگذاری مناسب در حریم تهران در سال‌های گذشته 

فسایی در بخش دیگری از اظهارات خود به عدم برنامه‌ریزی مناسب برای بارگذاری امکانات مختلف در حریم شهر تهران در سال‌های گذشته اشاره کرد و گفت: بارگذاری‌های نامناسبی که از گذشته در محدوده حریم شهر تهران انجام شده است، یکی از مهمترین مشکلات حریم پایتخت است، این در حالی است که پتانسیل‌های مختلفی برای بارگذاری امکانات مورد نیاز شهروندان در حریم تهران وجود دارد که نسبت به آنها بی‌توجهی شده است. اما اگر از ابتدا بارگذاری‌های مناسبی برای عموم مردم در حریم پایتخت انجام می‌شد، دیگر شاهد دست‌اندازی و تعرض سودجویان به حریم تهران نمی‌بودیم. 

وی در ادامه تاکید کرد: ما از ابتدا باید برای بارگذاری‌های مختلف در حریم شهر تهران برنامه‌‌های مناسبی را اجرا می‌کردیم که بتواند هم مالکان زمین‌های موجود در حریم را به منافع مالی خود برساند و هم نفع این بارگذاری‌ها به عموم مردم برسد تا دیگر شاهد دست‌اندازی سودجویان به حریم تهران نمی‌بودیم. اگر این کار در گذشته انجام می‌شد، افرادی که این روزها سند زمین‌هایی را در مناطق مختلف حریم تهران در دست دارند، برای انتفاع مالی بیشتر اقدام به تفکیک و تغییر کاربری اراضی تحت مالکیت خود نمی‌کردند. 

ظرفیت بالا برای ترویج گردشگری طبیعت و احداث مراکز کشت و صنعت در حریم تهران 

فسایی با بیان این که ترویج گردشگری طبیعت، یکی از بارگذاری‌های مناسبی است که می‌تواند در بخش‌هایی از حریم تهران انجام شود، توضیح داد: توسعه گردشگری طبیعت از جمله بارگذاری‌هایی است که هم آسیبی برای محیط‌زیست به همراه ندارد و هم می‌تواند به تامین منافع عمومی در حریم پایتخت کمک کند. در حال حاضر در شرق تهران در روستای همه‌سین منطقه سرخه‌حصار و برخی دیگر از مناطق شرقی پایتخت، پتانسیل توسعه گردشگری طبیعت و برگزاری تور مشاهده حیات وحش وجود دارد که قطعا برای برخی شهروندان جذاب است، ولی متاسفانه در دهه‌های اخیر این مساله مورد غفلت قرار گرفته است و شاهد بارگذاری مراکز تفرجگاهی برای رونق گردشگری در این منطقه نبوده‌ایم. 

مدیرکل حریم شهر تهران ادامه داد: اخیرا وزارت جهاد کشاورزی در حریم جنوب تهران در منطقه شهرری مجوز تاسیس گلخانه را با هدف توسعه اشتغالزایی صادر کرده است، این طرح با وجود این که در مجموع مثبت ارزیابی می‌شود، تا حدودی ناقص است، زیرا می‌توان یک زمین وسیع را در این منطقه برای بارگذاری مراکز کشت و صنعت در نظر گرفت. اگر چنین اتفاقی رخ دهد، نه تنها زنجیره تولید و اشتغال در این زمینه در حریم شهرری تکمیل می‌شود، بلکه از دست‌اندازی به زمین‌های حریم در آن منطقه نیز جلوگیری می‌شود. همچنین این کار نوعی درآمد پایدار نیز برای شهر تهران ایجاد می‌کند و میادین میوه و تره‌بار سطح شهر می‌توانند بازار هدف میوه‌ها و صیفی‌جات تولیدشده در گلخانه‌های حریم جنوبی پایتخت باشند و این محصولات تازه را با قیمت پایین‌تر و با حذف واسطه‌ها به دست تهرانی‌ها برسانند. 

برخی روستاهای حریم تهران می‌توانند به روستای هدف گردشگری تبدیل شوند 

این مقام مسئول در شهرداری تهران با تاکید بر این که برخی روستاهای حریم تهران می‌توانند به روستای هدف گردشگری تبدیل شوند، گفت: در حریم شمال غرب تهران در همسایگی استان البرز روستاهای مختلفی وجود دارد که پتانسیل توسعه گردشگری در آنها حتی از روستاهای معروف ابیانه در استان اصفهان یا ورکانه در استان همدان نیز بیشتر است، زیرا این روستاها مسیر دسترسی مناسبی دارند و اگر یک شهروند از میان ترافیک انتهای بزرگراه شهید همت فقط 10 تا 15 دقیقه رانندگی کند، به روستایی مانند «کشار» در شمال غرب تهران می‌رسد.

فسایی ادامه داد: روستای کشار البته فقط یکی از روستاهای حریم شمال غرب تهران است که می‌تواند به روستای هدف گردشگری تبدیل شود و اگر چنین اتفاقی در این روستا و روستاهای اطراف آن رخ دهد، هم باغ‌داران می‌توانند بدون واسطه میوه تازه خود را به مردم بفروشند، هم سایر روستاییان می‌توانند از طریق ایجاد مراکز تفرجگاهی یا فروش صنایع دستی و کالاهای گوناگون به شهروندان کسب درآمد کنند، ضمن این که با این اقدام، یک مرکز تفرجگاهی مناسب نیز برای تعطیلات آخر هفته اهالی شمال غرب پایتخت ایجاد می‌شود. 

وی در پایان تصریح کرد: این موارد صرفا نمونه‌هایی از ظرفیت‌های حریم تهران برای بارگذاری‌های دارای منفعت عمومی است که متاسفانه در سال‌های گذشته نسبت به آن غفلت شده است. این در حالی است که اگر به این موارد توجه می‌کردیم، قطعا دست بسیاری از سودجویان از حریم تهران کوتاه می‌شد و آسیب‌های مختلف حریم پایتخت به شدت کاهش می‌یافت. البته در دوره جدید، شهرداری تهران برنامه‌هایی برای بارگذاری طرح‌های تضمین‌کننده منافع عموم شهروندان در حریم پایتخت در دستور کار قرار داده است و امیدواریم با اجرای این برنامه‌ها، تا حدودی وضعیت حریم تهران بهتر شود.