در آستانه سفر ولیعهد عربستان به کاخ‌سفید، دونالد ترامپ در اظهاراتی در این باره با بیان اینکه آن‌ها می‌خواهند تعداد زیادی هواپیما بخرند، اظهار امیدواری کرده ریاض به پیمان‌های ابراهیم بپیوندد. رئیس‌جمهور آمریکا بارها درباره احتمال توافق عربستان سعودی برای عادی‌سازی روابط با رژیم صهیونیستی ابراز امیدواری کرده است، اما منابع دیپلماتیک و مطلع به رویترز گفته‌اند عربستان پیش از هر اقدام، تأکید دارد این توافق باید در چارچوب نقشه راهی برای تشکیل کشور مستقل فلسطین باشد. این موضع، چشم‌انداز امضای توافق طی سفر محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان به کاخ‌سفید در ۱۸ نوامبر را پیچیده کرده است.
برقراری روابط دیپلماتیک میان ریاض و تل‌آویو پس از دهه‌ها خصومت، می‌تواند معادلات سیاسی و امنیتی منطقه را تغییر دهد و نفوذ آمریکا در خاورمیانه را تقویت کند. ترامپ امیدوار است عربستان به زودی به دیگر کشورهای مسلمان که در سال ۲۰۲۰ پیمان ابراهیم را امضا کردند، بپیوندد.
چالش‌های سیاسی و راهکار دو دولتی برای فلسطین
عربستان این گام را نه صرفاً یک نقطه عطف دیپلماتیک، بلکه مسئله‌ای حساس مرتبط با امنیت ملی و حل یکی از قدیمی‌ترین مناقشات منطقه می‌داند. فشارهای عمومی اعراب در پی حملات نظامی اسرائیل به غزه نیز روند تصمیم‌گیری را دشوارتر کرده است. مقام‌های سعودی خواستار خروج نیروهای اسرائیلی از غزه، استقرار نیروی حفاظت بین‌المللی و بازگرداندن نقش تشکیلات خودگردان فلسطین هستند. بدون این پیش‌شرط‌ها، عربستان چشم‌اندازی برای اقدام به عادی‌سازی روابط با اسرائیل نمی‌بیند، به‌خصوص در شرایطی که بنیامین نتانیاهو نخست‌وزیر اسرائیل، مخالف تشکیل کشور فلسطینی است.
مقامات سعودی اما در تلاش‌اند موضوع عادی‌سازی روابط با اسرائیل، مذاکرات مربوط به همکاری‌های دفاعی و سرمایه‌گذاری‌ها را تحت‌الشعاع قرار ندهد.
درخواست‌های نظامی عربستان و معامله اف-۳۵
عربستان برای تضمین امنیت پادشاهی و دسترسی به تسلیحات پیشرفته آمریکایی، درخواست‌هایی رسمی به واشنگتن ارائه کرده است. از جمله مهم‌ترین درخواست‌ها، خرید جنگنده‌های اف-۳۵ است؛ معامله‌ای چند میلیارد دلاری که می‌تواند توازن نظامی منطقه را تغییر دهد و بر برتری کیفی نظامی اسرائیل تأثیر بگذارد. در این زمینه خبرگزاری اکسیوس گزارش داده مقامات اسرائیل به دولت ترامپ اطلاع داده‌اند با فروش جنگنده‌های پیشرفته فقط در صورت عادی‌سازی کامل روابط ریاض و تل‌آویو موافقت خواهند کرد.
پنتاگون در حالی فروش جنگنده‌ها را بررسی می‌کند که تصمیم نهایی مستلزم تأیید کابینه، امضای رئیس‌جمهور و اطلاع‌رسانی به کنگره است. در عین حال واشنگتن نگران این است فروش تسلیحات و فناوری‌های حساس به عربستان، در صورت نزدیکی ریاض و پکن، به چین نیز دسترسی غیرمستقیم به فناوری‌های نظامی آمریکایی را بدهد.
مذاکرات هسته‌ای و پیمان دفاعی با پاکستان
سعودی‌ها به دنبال چتر هسته‌ای آمریکایی هستند و همزمان توافقی با پاکستان، تنها کشور اسلامی دارای سلاح هسته‌ای امضا کرده‌اند. این پیمان نشان‌دهنده نگرانی ریاض درباره امنیت ملی و همچنین دسترسی به گزینه‌های هسته‌ای است. مذاکرات با آمریکا درباره انرژی هسته‌ای غیرنظامی و امکان غنی‌سازی اورانیوم ادامه دارد؛ امری که هم جنبه اقتصادی دارد و هم غرور ملی سعودی‌ها را تأمین می‌کند. ولیعهد و تیمش تلاش دارند این توافق به‌گونه‌ای باشد که ریاض بتواند در صورت نیاز، برنامه هسته‌ای خود را توسعه دهد، در حالی که ایالات متحده تضمین‌های امنیتی ارائه می‌دهد.
توافق اقتصادی و فناوری با هدف محدود کردن چین
واشنگتن نگرانی جدی دارد که در صورت نزدیکی بیشتر ریاض به پکن، آمریکا نفوذ استراتژیک خود در خلیج‌فارس را از دست بدهد. از این رو، قراردادهای دفاعی و تسلیحاتی آمریکا با عربستان، علاوه بر امنیت منطقه، به نوعی ابزاری برای مقابله با نفوذ چین در خلیج‌فارس نیز محسوب می‌شود.
تلاش‌های واشنگتن برای محدود کردن همکاری‌های نظامی عربستان با چین شامل قراردادهای مشترک فناوری، نظارت بر صادرات تراشه‌های نیمه‌رسانا و برنامه‌های هوش مصنوعی است. هفته گذشته «هوماین» عربستان و «کوالکام تکنولوژی» آمریکا از توافقی خبر دادند که هدف آن تبدیل عربستان به یک قطب جهانی هوش مصنوعی است؛ اقدامی که نشان‌دهنده توجه دو کشور به فناوری و امنیت سایبری است.
پیامدهای احتمالی و نگاه به آینده
به گفته منابع دیپلماتیک، رابطه میان توافق دفاعی، عادی‌سازی روابط با اسرائیل و تشکیل کشور فلسطینی یک معادله پیچیده است که در حال حاضر عربستان و آمریکا را مجبور به مصالحه در زمینه توافق دفاعی محدود کرده است. در صورت پیشرفت در زمینه عادی‌سازی روابط و فلسطین، این توافق می‌تواند به یک معاهده کامل ارتقا یابد.
تاریخچه همکاری‌های امنیتی آمریکا و عربستان از سال ۱۹۴۵ تاکنون بر اساس مبادله امنیت و انرژی شکل گرفته است. اکنون، این روابط در نقطه‌ای حساس قرار گرفته است، جایی که راهبردهای دفاعی، دیپلماسی منطقه‌ای و رقابت با چین همزمان بر تصمیمات واشنگتن و ریاض تأثیرگذار هستند.
با توجه به تحولات اخیر، روشن است عربستان در عین حفظ روابط سنتی با آمریکا، به دنبال تنوع‌بخشی به شرکای نظامی و اقتصادی خود است و چین به عنوان بازیگری مهم در معادلات منطقه‌ای، نقشی جدی در تصمیم‌گیری‌های ریاض ایفا می‌کند. موفقیت یا شکست مذاکرات ترامپ و بن‌سلمان می‌تواند در مسیر همکاری‌های دفاعی، تجارت تسلیحاتی و حتی امنیت خاورمیانه در سال‌های پیش رو تأثیرگذار باشد.