سرویس استان‌های خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - کوروش دیباج: اصفهان، شهری که قرن‌ها نامش با فرهنگ، هنر و دانش درهم‌تنیده بوده، امروز در نقطه‌ای ایستاده است که پرسش‌های جدی درباره چرخه تولید و انتشار کتاب را ناگزیر می‌سازد. شهری که زمانی با کتاب‌فروشان فرهیخته، مراکز طبع و چاپ معتبر، نسل‌های نویسندگان جریان‌ساز و حضور نهادهای اثرگذار فرهنگی شناخته می‌شد، اکنون با واقعیتی مواجه است که در آن، ملکوت ادبی و پژوهشی‌اش، به‌رغم ظرفیت‌های اصیل، کمتر به چشم می‌آید.
بررسی‌ها نشان می‌دهد که افول تدریجی نشر در اصفهان صرفاً یک مسئله صنفی یا اقتصادی نیست، بلکه پدیده‌ای چندعاملی، پیچیده و ریشه‌دار است که در تقاطع سیاست‌گذاری‌های فرهنگی، اقتصاد هنر، ساختار حرفه‌ای نشر، شیوه‌های نویسندگی، نهادهای توزیع و رسانه‌ها قرار دارد.
در این دوره سهم اصفهان از چرخه نشر کشور به‌تدریج کاهش یافته؛ به گونه‌ای که بخش مهمی از نویسندگان برای دیده‌شدن، ناچار به کوچ نشر آثار خود به تهران شده‌اند و ناشران محلی نیز با ترکیبی از فشارهای اقتصادی، ضعف پخش، محدودیت‌های شبکه نقد و تغییر الگوهای مصرف فرهنگی روبه‌رو هستند.
در کنار این تحولات، رسانه‌ها نیز در بازنمایی جریان ادبی شهرستان‌ها دچار شکاف جدی شده‌اند؛ شکافی که پیامد آن، تشدید «نادیده‌ماندگی ساختاری» آثار و نویسندگان اصفهان است. از سوی دیگر، تحول‌نیافتن روایت‌نویسی در آثار پژوهشی، سنتی‌بودن فضای نویسندگی، ناتوانی در رقابت حرفه‌ای با جریان‌های نو و فقدان حلقه اتصال مؤثر میان نویسنده، ناشر، مخاطب، وضعیت را پیچیده‌تر کرده است.
اکنون پرسش اصلی این است که در شهر فرهنگ‌ساز و تاریخ‌مند اصفهان، چرا چرخه کتاب از خلق تا نشر و از نشر تا دیده‌شدن، این‌گونه سست و ناپایدار شده است؟ چرا با وجود سرمایه‌های عظیم انسانی و ظرفیت‌های ادبی، بخش بزرگی از تولیدات فرهنگی این شهر در سایه می‌ماند؟ و چرا بخش بزرگی از ساختار نشر و نویسندگی اصفهان خود را برای رقابت‌های حرفه‌ای و جریان‌های فکری روزآمد آماده نکرده است؟
خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در اصفهان، با درک این ضرورت، میزگرد «اصفهان و بحران دیده‌نشدن آثار؛ واکاوی ریشه‌ها» را با حضور مهدی تمیزی نویسنده و هنرمند هنرهای تجسمی، فرهاد بردبار نویسنده و مستندساز، مرضیه گلابگیر اصفهانی نویسنده و پژوهشگر و مصطفی حیدری مدیر نشر اقنوم برگزار کرده است تا مجموعه‌ای از تجربه‌ها، نقدها و تحلیل‌های کارشناسان، نویسندگان و ناشران را گرد آورد و تصویری واقعی، دقیق و آینده‌نگرانه از وضعیت کتاب در اصفهان ترسیم کند.
این میزگرد با هدف پاسخ‌دادن به همین پرسش‌ها شکل گرفته است؛ پرسش‌هایی که نه‌فقط برای فعالان کتاب و نشر، بلکه برای بدنه فرهنگ‌دوست اصفهان و ایران اهمیت بنیادی دارد. هفته کتاب و کتابخوانی فرصتی است تا شهر اصفهان یک‌بار دیگر به مسئله کتاب، نویسندگی و نشر خود با نگاه آسیب‌شناسانه، عمیق و بی‌پیرایه بنگرد و این نگاه را در قالب گفت‌وگویی چندجانبه و تخصصی صورت‌بندی کند.
آنچه در ادامه مطالعه می‌کنید بخش نخست این میزگرد است.
افول تدریجی نشر در اصفهان در چهار دهه اخیر
مهدی تمیزی، نویسنده و هنرمند هنرهای تجسمی با اشاره به سابقه تاریخی نشر در اصفهان اظهار کرد: اصفهان تا حدود ۵۰ سال پیش نسبت به بسیاری از شهرهای کشور در حوزه چاپ و نشر، وضعیت مطلوبی داشته است. در گذشته، عنوان «ناشر» به شکل امروزی رایج نبوده و کتاب‌فروش‌های باسلیقه و فرهنگ‌دوست، فعالیت طبع و چاپ کتاب را بر عهده داشته‌اند.
وی افزود: بسیاری از این کتاب‌فروشان، از دوران ناصری تا نیم قرن پیش، آثار ارزشمندی را منتشر کردند و شبکه توزیع کتاب نیز در آن دوره از کارآمدی بالایی برخوردار بود.
تمرکز امکانات و تسهیلات در تهران عامل مهم عقب‌ماندگی نشر اصفهان
این نویسنده و هنرمند هنرهای تجسمی تمرکز امکانات فرهنگی و اقتصادی در پایتخت را یکی از دلایل اصلی افول نشر در اصفهان دانست و اظهار کرد: در چهار یا پنج دهه گذشته، همه چیز در تهران متمرکز شده است.
وی ادامه داد: اعطای مجوز نشر، استفاده از سهمیه کاغذ و دسترسی به صنایع چاپ و امکانات وابسته، در تهران بسیار آسان‌تر از دیگر شهرها بوده است و همین مسئله باعث شده، ناشران شهرستان‌ها در عمل از این مزایا محروم بمانند.
تمیزی، نگاه تجاری برخی ناشران اصفهانی به مقوله نشر را یکی دیگر از عوامل ضعف این حوزه عنوان کرد و گفت: برخی از ناشران اصفهانی به جای آنکه نشر را فعالیتی فرهنگی بدانند، آن را همچون یک دکان تجاری تلقی کرده‌اند. البته منظورم توجه به اقتصاد نشر نیست، که اقتصاد، رکن نخست پیرفت و پیشبرد انتشارات است؛ منظورم، عدم توجه به ساختار فرهنگی نشر و صرفاً متمرکز شدن بر درآمد است. این نگاه باعث شده، نه‌تنها با نویسندگان، بلکه با سایر عوامل تولید کتاب از جمله گرافیست، صفحه‌آرا و پخش‌کننده نیز رفتار حرفه‌ای و فرهنگی صورت نگیرد.
تنها دو یا سه ناشر دغدغه فرهنگی دارند
وی با اشاره به وضعیت فعلی نشر اصفهان گفت: به جرأت می‌توان گفت از میان تعداد زیادی ناشر دارای مجوز در اصفهان، تنها انگشت‌شمار ناشر هستند که فعالیت خود را به درستی و با دغدغه فرهنگی انجام می‌دهند.
این نویسنده و هنرمند هنرهای تجسمی تأکید کرد: شوربختانه برخی از ناشران اصفهانی در سال‌های اخیر، نه رفتار حرفه‌ای دارند و نه در مسیر توسعه فرهنگی گام برمی‌دارند.
وی درباره تجربه شخصی خود در حوزه نشر اظهار کرد: بیشتر نویسندگان اصفهانی برای دیده شدن آثارشان ترجیح می‌دهند کتاب‌های خود را در تهران منتشر کنند.
تمیزی گفت: از میان بیش از ۱۴ کتابی که تاکنون منتشر کرده‌ام، آثاری که در تهران چاپ شده‌اند، بسیار بیشتر از کتاب‌های منتشر شده در اصفهان مورد توجه قرار گرفته‌اند. این موضوع نه به دلایل مالی بلکه به دلیل اهمیت دیده‌شدن و استمرار فعالیت فرهنگی نویسندگان است.
نبود سیاست‌گذاری و هم‌افزایی میان نهادهای فرهنگی
وی با اشاره به نبود سیاست‌گذاری منسجم در حوزه نشر اصفهان اظهار کرد: در شرایط فعلی و با عقب‌ماندگی موجود، نمی‌توان راهکار ساده یا فوری برای بهبود وضعیت ارائه داد. بسیاری از پارامترها باید همزمان و در کنار یکدیگر قرار بگیرند تا بتوان نقطه آغازی برای تحول در صنعت نشر اصفهان پیدا کرد.
ضرورت بازاندیشی در نقش ناشران و زنجیره تولید کتاب
وی با تأکید بر لزوم بازتعریف نقش ناشران در زنجیره تولید کتاب گفت: تا زمانی که ناشران به عنوان فعالان فرهنگی و نه تجاری شناخته نشوند و از حمایت ساختاری برخوردار نباشند، وضعیت نشر در اصفهان بهبود نخواهد یافت.
تمیزی تأکید کرد: بدون سیاست‌گذاری فرهنگی مشخص، حمایت محلی و ایجاد بسترهای مناسب برای دیده‌شدن آثار، نمی‌توان به رونق مجدد نشر در اصفهان امید داشت.
ضعف ساختاری در مثلث نویسنده، ناشر و مطبوعات
در ادامه فرهاد بردبار، نویسنده و مستندساز اصفهانی، با اشاره به اینکه چرخه نشر در اصفهان از نبود ارتباط مؤثر میان سه ضلع نویسنده، ناشر و مطبوعات رنج می‌برد، اظهار کرد: مثلثی در این عرصه وجود دارد که یک ضلع آن ناشر است، ضلع دیگر حاکمیت و ضلع سوم خوانندگان. هر کدام از این اضلاع وزن و تأثیرگذاری خاص خود را دارند.
وی افزود: در گذشته مطبوعات اصفهان نقش مؤثری در معرفی آثار نویسندگان و واسطه‌گری میان ناشر و مخاطب داشتند. به عنوان نمونه، بسیاری از ترجمه‌های زنده‌یاد صدرهاشمی ابتدا در قالب ستون‌هایی در روزنامه‌ها منتشر می‌شد و سپس به صورت کتاب در می‌آمد، اما امروز چنین ساختاری در اصفهان دیده نمی‌شود.
عقب‌ماندگی زبانی و روایی در آثار پژوهشی
این نویسنده و پژوهشگر با انتقاد از وضعیت نثر و روایت در آثار پژوهشی منتشرشده در اصفهان گفت: در حوزه پژوهش، نثر و ساختار زبانی آثار به‌شدت عقب‌مانده است و به جز معدود افرادی مانند آقای رجایی، کمتر کسی توانسته این ضعف را جبران کند.
وی تصریح کرد: در تهران بسیاری از پژوهش‌ها جذاب، روایت‌محور و امروزی هستند، در حالی که در اصفهان آثار پژوهشی همچنان سنتی، خشک و فاقد روایت‌اند. بسیاری از پژوهشگران اصفهانی با ادبیات و روایت داستانی آشنا نیستند و همین امر سبب شده نوشته‌های آنان از جذابیت تهی و برای مخاطب عام غیرقابل پیگیری باشد.
اصفهان؛ جامعه‌ای سنتی با ذهنیت غیرروایی در ادبیات
بردبار با تأکید بر اینکه اصفهان هنوز جامعه‌ای به‌شدت سنتی است، بیان کرد: این سنت‌گرایی نه‌تنها در میان مردم بلکه در میان نویسندگان هم دیده می‌شود. در گذشته اصفهان با وجود سنتی بودن، چهره‌های جریان‌ساز و تأثیرگذاری در عرصه ادبی داشت، اما امروز این جریان‌ها از بین رفته و تداوم نیافته است.
وی افزود: علت این گسست را باید در تکرار روش‌های کهنه، عدم نوگرایی در روایت و فاصله گرفتن از روح زنده ادبیات جست‌وجو کرد.
تبدیل آسان نویسندگی به حرفه‌ای بی‌ضابطه
این مستندساز با اشاره به سهولت ورود به عرصه نویسندگی در دهه اخیر گفت: امروز ورود به چرخه نویسندگی بسیار ساده شده است؛ هر فردی می‌تواند با پرداخت مبلغی به یک ناشر، کتاب خود را منتشر کند. هرچند این پدیده در ظاهر منفی نیست، اما آنچه اهمیت دارد بازار و مخاطب است که تعیین می‌کند اثر تا چه اندازه ارزش خواندن دارد و آیا می‌تواند تبدیل به جریان فکری شود یا خیر.
ضعف حرفه‌ای ناشران اصفهان در مقایسه با تهران
وی در ادامه در پاسخ به این پرسش که ترجیح می‌دهد آثارش را در تهران یا اصفهان منتشر کند، گفت: طبیعی است که هر نویسنده‌ای ترجیح می‌دهد اثرش در تهران چاپ شود، زیرا ناشران تهرانی در زمینه طراحی جلد، صفحه‌آرایی، ویراستاری و پخش کتاب حرفه‌ای عمل می‌کنند.
بردبار تأکید کرد: اغلب ناشران اصفهان از ذائقه و نیاز روز بازار کتاب فاصله دارند و در حوزه‌های مهمی مانند پخش و ویرایش آثار ضعف جدی دارند.
این نویسنده و مستندساز اصفهانی در جمع‌بندی سخنان خود تأکید کرد: برای احیای جایگاه ادبی و پژوهشی اصفهان باید بازنگری اساسی در ساختار نشر، تقویت نقش مطبوعات در معرفی آثار، آموزش روایت‌نویسی در حوزه پژوهش و حرفه‌ای‌سازی ناشران صورت گیرد. تا زمانی که این اجزا هماهنگ و مکمل هم نباشند، چرخه تولید و انتشار کتاب در اصفهان از رکود و عقب‌ماندگی خارج نخواهد شد
تبعیض رسانه‌ای میان پایتخت و استان‌ها در انعکاس اخبار حوزه کتاب
در تکمیل صحبت‌های فرهاد بردبار، مهدی تمیزی با اشاره به سال‌ها فعالیت خود در حوزه رسانه اظهار کرد: با وجود آنکه ۱۳ ۱۴ سال در تهران، در چندین روزنامه و مجله و خبرگزاری فعالیت داشته‌ام، همواره از یک رفتار تبعیض‌آمیز در فضای رسانه‌ای کشور گلایه‌مند بوده و هستم.
وی گفت: خبرگزاری‌ها و مطبوعات پایتخت، عادت ناپسندی را دنبال می‌کنند که در آن رسانه خود را به دو بخش تهران و استان‌ها تقسیم می‌کنند؛ رفتاری که به گفته وی «زشت، ناعادلانه و غیرحرفه‌ای» است.
این نویسنده و هنرمند هنرهای تجسمی توضیح داد: این تقسیم‌بندی باعث می‌شود اگر یک کتاب کم‌ارزش یا اثری سطحی در تهران منتشر شود، همان خبر در بخش ملی و در صفحه نخست رسانه‌ها قرار گیرد، ولی اگر اثری ارزشمند یا رویدادی فرهنگی مهم در شهری دیگر مانند اصفهان رخ دهد، تنها در بخش استان‌ها و معمولاً به عنوان حاشیه‌ای از اخبار دیده می‌شود.
دیده‌نشدن آثار شهرستانی به دلیل تمرکز خبری در پایتخت
وی تأکید کرد: این نگاه دوگانه در رسانه‌ها سبب شده آثار نویسندگان شهرستان‌ها کمتر مورد توجه قرار گیرد. حتی اگر کتابی در اصفهان منتشر شود و از کیفیت بالایی برخوردار باشد، بازتاب آن در حد چند خط در بخش استانی باقی می‌ماند، در حالی که کتاب‌های معمولی تهرانی در سطح ملی معرفی و برجسته می‌شوند.
این نویسنده و هنرمند هنرهای تجسمی افزود: همین وضعیت باعث شده بسیاری از نویسندگان، برای دیده‌شدن اثرشان، ترجیح دهند کتاب خود را در تهران منتشر کنند، زیرا انتشار در پایتخت، احتمال بازتاب رسانه‌ای ملی را افزایش می‌دهد.
نخواندن آثار جدید و اصرار بر روش‌های سنتی
این نویسنده و پژوهشگر با اشاره به دلایل عقب‌ماندگی فضای نویسندگی در اصفهان گفت: یکی از مشکلات جدی، نخواندن آثار جدید از سوی نویسندگان و پژوهشگران محلی است. بسیاری از نویسندگان اصفهانی به‌صورت سنتی کار می‌کنند و به جای آشنایی با جریان‌های نو، همچنان به شیوه استادان یا پیشینیان خود پای‌بند هستند.
وی افزود: این گروه از نویسندگان، از ورود به مسیرهای تازه واهمه دارند و تصور می‌کنند تجربه روش‌های جدید ممکن است آنان را به ناکجاآباد ببرد، در حالی که تجربه‌گرایی و نوجویی می‌تواند افق‌های تازه‌ای در مسیر نویسندگی و پژوهش برای آنان بگشاید.
پرهیز از رقابت با جریان‌های نو و رضایت از وضع موجود
تمیزی با اشاره به نکته‌ای که فرهاد بردبار در جلسه به آن اشاره کرده بود، مهم‌ترین عامل عقب‌ماندگی بخشی از جامعه نویسندگی اصفهان را در «عدم تمایل به رقابت با جریان‌های نو» دانست. وی اظهار کرد بسیاری از نویسندگان محلی، به جای حضور در فضای رقابتی جریان‌های ادبی و فکری نوپدید در تهران و دیگر مراکز فعال فرهنگی، در همان محدوده کوچک و آشنای خود باقی می‌مانند و به آن بسنده می‌کنند.
وی گفت: برخی از این افراد حاضر نیستند از دایره محدود فعالیت خود فراتر روند و به رقابت با نویسندگان جریان‌های نو بپردازند و همین امر موجب رکود و ایستایی در تولیدات ادبی و پژوهشی اصفهان شده است.
ضرورت بازنگری در رفتار رسانه‌ای و فرهنگی کشور
این نویسنده و هنرمند هنرهای تجسمی با تأکید بر ضرورت تغییر نگاه رسانه‌های کشور به حوزه فرهنگ و نشر اظهار کرد: تا زمانی که خبرگزاری‌ها و مطبوعات، مرز تبعیض‌آمیز میان تهران و سایر استان‌ها را حفظ کنند، نمی‌توان به عدالت فرهنگی و دیده‌شدن آثار ارزشمند شهرستانی امید بست.
وی افزود: بازنگری در ساختار خبری رسانه‌های ملی، تشویق نویسندگان به تعامل با جریان‌های نو و بازکردن مسیرهای تازه در تولید آثار فرهنگی می‌تواند گامی مؤثر در احیای جایگاه اصفهان و دیگر شهرهای فرهنگی کشور در حوزه نشر و ادبیات باشد.
دسترسی نویسندگان زن به شبکه نشر در اصفهان
در ادامه نشست مرضیه گلابگیر اصفهانی، نویسنده و پژوهشگر، درجواب سوالی که در مورد محدودیت‌های دسترسی برخی نویسندگان زن به شبکه نشر در اصفهان پرسیده شد، اظهار کرد: به نظر من چنین محدودیتی بر اساس جنسیت وجود ندارد.
وی ادامه داد: برای خودم هیچگاه پیش نیامده که ناشری به دلیل زن بودن یا مرد بودن من را قبول یا رد کند. شاید دلایل دیگری مانند آشنایی‌ها و سابقه کاری تاثیرگذار باشد، اما جنسیت به هیچ عنوان ملاک نیست.
این نویسنده و پژوهشگر با بیان اینکه مشکل اصلی به ساختار اقتصادی و حرفه‌ای نشر مربوط است، گفت: از زمانی در کشور فرهنگ و اقتصاد هنر به نحوی از هم تفکیک شد، ضربه بزرگی به حوزه نشر و هنر وارد شد.
وی تصریح کرد: نویسنده و ناشر باید حرفه‌ای باشند و ناشر باید بازار را بشناسند تا بتواند تولیدات فرهنگی و ادبی خود را به نحو مناسب عرضه کند.
اهمیت نگاه اقتصادی در نشر و ادبیات
گلابگیر اصفهانی با تاکید بر اهمیت جنبه اقتصادی کار نشر اظهار کرد: حرفه‌ای بودن ناشر و نویسنده باعث می‌شود ادبیات متفاوت و خلاق شکل بگیرد. وی افزود: در شرایط فعلی با وجود پلتفرم‌های اینترنتی و فروشگاه‌های آنلاین، محدودیتی برای عرضه آثار نیست و هر نویسنده‌ای که حرفه‌ای برخورد کند، امکان عرضه اثر در سراسر کشور برای وی فراهم است.
وی ادامه داد: ناشر باید بتواند همزمان بخش فرهنگی و بخش اقتصادی کار را مدیریت کند. این موضوع برای حفظ کیفیت و استمرار نشر ضروری است. گلابگیر اصفهانی افزود: حتی در تهران، ناشرانی که حرفه‌ای عمل می‌کنند، بازار گسترده‌تری دارند و انتشار آثار به صورت اصولی و تجاری موجب حفظ کیفیت کار فرهنگی می‌شود.
این نویسنده و پژوهشگر با اشاره به تجربه خود در همکاری با ناشران اصفهان و تهران اظهار کرد: در هر دو شهر تجربه مشابهی داشتم و تفاوت قابل توجهی مشاهده نکردم.
وی افزود: ناشران حرفه‌ای قراردادهای دقیق و منصفانه ارائه می‌دهند و توجه کافی به آثار نویسندگان دارند. تجربه شخصی وی نشان می‌دهد که ناشران اصفهان نیز مانند ناشران تهرانی به حرفه‌ای بودن و کیفیت کار اهمیت می‌دهند و تفاوتی از نظر جنسیت نویسنده مشاهده نمی‌شود.
ضعف پخش کتاب و نقد در اصفهان
گلابگیر اصفهانی درباره نقد و پژوهش در اصفهان گفت: در تهران نقد یک اثر به سرعت در سطح ملی منتشر می‌شود، اما در اصفهان محدود به استان است. این محدودیت در پخش و نقد آثار باعث می‌شود که نویسندگان و آثار خلاق کمتر دیده شوند و حلقه ارتباطی میان نویسنده و ناشر ضعیف‌تر شود.
وی افزود متاسفانه جلسات نقد و بررسی در اصفهان با محدودیت روبروست.
ضرورت همکاری اتحادیه‌ها برای رفع مشکل پخش
گلابگیر اصفهانی با اشاره به نقش پخش و فروش کتاب در تقویت نشر افزود: برخی ناشران در تهران کتاب‌ها را چاپ می‌کنند اما به دلیل نبود همکاری مناسب پخش در اصفهان، آثار به این شهر نمی‌رسد. وی تاکید کرد: اتحادیه ناشران باید با اتحادیه‌های پخش همکاری کنند تا مشکل عرضه کتاب در استان‌ها حل شود و آثار به دست مخاطبان برسد.
وی گفت: مشکل اصلی نشر در اصفهان نه جنسیت نویسندگان بلکه نگاه اقتصادی و ضعف شبکه پخش و نقد است. ایجاد تعامل مناسب و حرفه‌ای میان ناشران، نویسندگان و پخش‌کنندگان می‌تواند این خلاها را پر کند و فرصت‌های برابر برای همه نویسندگان فراهم آورد.
انتشار و تولید کتاب در اصفهان با چالش‌های جدی مواجه است
مصطفی حیدری، مدیر نشر اقنوم، با اشاره به وضعیت ناشران مطرح در تهران اظهار کرد: در شرایط کنونی که ناشران بزرگ تهرانی با تنوع کتاب در موضوع و چاپ کتاب‌های پرفروش فعالیت می‌کنند، این پرسش مطرح است که ناشران اصفهان و اساساً غیر از پایتخت چگونه می‌توانند در این فضا رقابت کرده و پابرجا باقی بمانند.
وی یادآور شد: تجربه دو سال گذشته نشان داده است که آغاز فعالیت نشر در شهری غیر از پایتخت مستلزم مطالعه و برنامه‌ریزی دقیق است.
مدیر نشر اقنوم با اشاره به تجربه شخصی خود در حوزه نشر گفت: قبل از آغاز فعالیت نشر در آبان ۱۴۰۲، مطالعات و تعاملات مختلفی به همراه حامد قصری، مدیر دیگر نشر اقنوم انجام دادیم تا شرایط اصفهان و جریان‌های فرهنگی مؤثر و موجود در شهر مانند جُنگ ادبی اصفهان و یا سینمای آزاد و از آن مهم‌تر به وضعیت نشر در گذشته شهر اصفهان را بررسی کنیم.
وی افزود: پس از بررسی‌ها دریافتیم مسأله اقتصاد هنر در اصفهان همیشه کم‌رنگ بوده و صرف فعالیت فرهنگی یا تولید کتاب به تنهایی نمی‌تواند ادامه فعالیت ناشر را تضمین کند.
حیدری از تجربه نشر فردا و فعالیت مرحوم اسداله شکل‌آبادی یاد کرد و تأکید کرد که این ناشر نمونه‌ای بسیار موفق در اصفهان بود که توانسته بود با نویسندگان مطرح در سطح ایران کار کند و همردیف با ناشران بزرگ پایتخت کتاب‌های با کیفیت منتشر کند. اما در ادامه به دلایلی که یکی از آن‌ها نادیده گرفتن شبکه و بحث توزیع به شکل مرسوم بود، نتوانست به فعالیت خود ادامه دهد.
اهمیت تعامل با نویسندگان و اولویت کیفیت محتوا
وی اظهار کرد: یکی از چالش‌های اصلی ناشران اصفهانی، نگاه اقتصادی صرف به کتاب و عدم توجه کافی به کیفیت محتوا و ویراستاری است. مدیر نشر اقنوم افزود: تلاش ما این بوده که با نویسندگان اصفهانی همکاری داشته باشیم و به جای جذب تمرکز بر نویسندگان مهم و تأثیرگذار که اتفاقاً می‌تواند بخش زیادی از فروش کتاب را تضمین کند، به کیفیت آثار، تمرکز بر موضوعات نو و بکر و حمایت بیشتر از نویسندگان محلی بویژه اصفهان اهمیت دهیم که این در جای خود بحث مفصلی دارد که آیا این نگاه درست است یا ریسک است یا مباحث دیگر. ما در نشر اقنوم و پس از چاپ چند کتاب در سال اول، در سال دوم تلاش کردیم از پراکنده چاپ کردن دست برداریم و بیشتر به موضوع اصفهان و برخی از شاخه‌های هنر مثل ادبیات داستانی، ناداستان و سینما بپردازیم.
وی تصریح کرد: هدف ما ایجاد یک چرخه حرفه‌ای و مستمر نشر بوده است و این امر نیازمند برنامه‌ریزی دقیق، انتخاب کتاب‌های با ارزش و توجه به تجربه‌های موفق گذشته است.
چالش‌های اقتصادی و سرمایه‌گذاری در نشر اصفهان
یکی از محورهای اصلی سخنان حیدری، مسائل اقتصادی و سرمایه‌گذاری در حوزه نشر بود. وی اظهار کرد: اقتصاد هنر در اصفهان هنوز به اندازه کافی جدی گرفته نشده و ناشران خصوصی یا حداقل نشر ما اغلب با محدودیت سرمایه مواجه هستند.
وی تاکید کرد: برای حفظ استمرار فعالیت، نشر باید مسیر حرفه‌ای را دنبال کرد و صرف علاقه و انگیزه شخصی کافی نیست.
مدیر نشر اقنوم با اشاره به مشکلات تأمین کاغذ و تفاوت قیمت‌ها اظهار کرد: تولید و چاپ کتاب نیازمند مدیریت دقیق منابع است. حتی اگر ناشر توانایی مالی داشته باشد، محدودیت‌های سهمیه کاغذ و نوسانات قیمت‌ها تأثیر زیادی بر چرخه نشر بویژه غیر از پایتخت دارد.
وی ادامه داد: این مسائل باعث می‌شود که حتی کتاب‌های با کیفیت که در استان‌های غیرپایتخت به چاپ می‌رسند در بازار رقابتی نتوانند عرضه و به فروش مناسب برسند.
شبکه توزیع و اهمیت همکاری با پخش‌کننده‌ها
حیدری با تأکید بر ضرورت شبکه توزیع مناسب گفت: حتی بهترین کتاب نیز بدون شبکه توزیع مؤثر نمی‌تواند به مخاطب برسد. پخش‌کننده‌ها نقش کلیدی در رساندن کتاب به کتابفروشی‌ها و مخاطبان دارند و تعامل حرفه‌ای با آن‌ها برای موفقیت نشر ضروری است گرچه خود این تعامل با ناشران غیرپایتخت با چالش‌هایی جدی روبروست.
وی افزود: ناشر باید بتواند به‌موقع به درخواست‌های پخش‌کننده پاسخ دهد و توانایی چاپ سریع کتاب‌ها را در اجابت به مخاطبان را داشته باشد. این امر جدا از موضوع کتاب شامل مدیریت در کیفیت امر چاپ، طراحی جلد، صفحه‌بندی کتاب و همچنین رعایت استانداردهای ویراستاری است.
مدیر نشر اقنوم یادآور شد: تفاوت بین کتاب ترجمه و تألیف در بازار کتاب بسیار مهم است و ترجمه‌ها معمولاً اقبال بیشتری دارند که این امر در شهرهای غیرپایتخت معمولاً کمتر اتفاق می‌افتد و اکثر کتاب‌ها تألیفی‌ست.
تجربه نشر خصوصی و دستاوردهای دو سال اخیر
وی به تجربه نشر اقنوم طی دو سال اخیر اشاره کرد و گفت: اگرچه ناشر تازه‌کار هستیم و با آنچه در ذهنمان است فاصله زیادی داریم، اما توانسته‌ایم به چند ترجمه مقالات در یکی از کتاب‌های سینمایی و بعضاً آثار با کیفیت بویژه در حوزه ادبیات داستانی و ناداستان دست یابیم و فعلاً بدون ضرر مالی، تجربه قابل قبولی در نشر داشته باشیم.
حیدری افزود: فعالیت ما بر اساس علاقه و اشتیاق شخصی آغاز شد اما با گذر زمان، به درک اهمیت بازار و چرخه اقتصادی نشر رسیدیم.
وی با اشاره به برگزاری رونمایی کتاب و حضور فعال در شبکه‌های فرهنگی گفت: تلاش کردیم از فرصت‌ها و مکان‌های مختلف برای معرفی آثار استفاده کنیم و تعامل با مخاطبان و نویسندگان را تقویت کنیم.
مدیر نشر اقنوم تأکید کرد: این مسیر، اگرچه دشوار است، اما برای نشر خصوصی در استان‌های غیرپایتخت می تواند یک مسیر باشد.
ضرورت آینده‌نگری و توسعه سرمایه فرهنگی
وی یکی از بزرگ‌ترین دغدغه‌های نشر در اصفهان را عدم آینده‌نگری و سرمایه‌گذاری در حوزه فرهنگی دانست و اظهار کرد: برای تولید اندیشه و تداوم نشر، نیاز به سرمایه‌گذاری پایدار در بخش خصوصی و دولتی و گاه تعامل طرفین داریم.
حیدری افزود: بخش دولتی اغلب صرفاً برای نمایش آماری کتاب تولید می‌کند و بخش خصوصی نیز بدون برنامه‌ریزی و سرمایه‌گذاری مناسب نمی‌تواند دوام بیاورد.
وی تأکید کرد: ما در نشر اقنوم تلاش کردیم با سرمایه و منابع خود مسیر پایداری برای نشر ایجاد کنیم که امیدواریم در آینده بهتر از امروز شود.
مدیر نشر اقنوم افزود: این راهکارها شامل کاهش در تنوع موضوعات و مترکز شدن در چند موضوع مشخص، تمرکز روی محتوای با کیفیت و ایجاد همکاری با نویسندگان صاحب اندیشه و مجموعه‌های خصوصی و دغدغه مند و البته با مجموعه‌های نیمه دولتی و دولتی با حفظ اصول نشر اقنوم و از همه مهم‌تر ارتباط مستمر با مخاطب است.
آینده نشر در اصفهان
وی اظهار کرد: برای استمرار نشر در اصفهان، نیاز به برنامه‌ریزی حرفه‌ای، حمایت از نویسندگان محلی و سرمایه‌گذاری فرهنگی داریم. علاقه شخصی و انگیزه تنها کافی نیست و باید مسیر حرفه‌ای و چرخه اقتصادی نشر را تقویت کرد.
حیدری تأکید کرد: تجربه دو سال اخیر خودمان داده است که با راهکارهای مناسب می‌توان نشر خصوصی را در استان‌های غیرپایتخت تا سطح قابل قبول تقویت کرد و کتاب‌های با کیفیت به دست مخاطبان رساند.
بخش دوم میزگرد در روزهای آتی منتشر می‌شود…
∎