به گزارش خبرگزاری بین‌المللی اهل‌بیت(ع) ـ ابنا ـ حجت‌الاسلام و المسلمین دکتر حمیدرضا شاکرین، مدیر محترم گروه منطق فهم دین پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، در نشست خبری همایش ملی «فلسفه منطق فهم دین» که به مناسبت سالروز جهانی فلسفه و با حضور اساتید برجسته برگزار می‌شود، به تبیین ضرورت شکل‌گیری این گروه و ارائه ساختار علمی آن پرداخت. وی تأکید کرد که چالش‌های فکری جدید نیازمند دستگاه روشگانی منطقی است که فراتر از صرف روش عمل کند و بنیان‌های فلسفی فهم دین را نیز مورد مطالعه قرار دهد. این همایش چهارشنبه ۲۸ آبان ماه در پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی برگزار خواهد شد.
به گزارش خبرنگار ابنا، دکتر شاکرین در ابتدای سخنان خود، به پیشینه تلاش‌های مسلمانان در حوزه روش‌شناسی اشاره کرد و گفت: مسلمانان از ابتدای ظهور اسلام، به دلیل گستردگی عظیم معارف دینی، نیاز به یک دستگاه روشگانی برای فهم احساس می‌کردند. وی بیان داشت که اندیشمندان مسلمان در این زمینه دانش اصول را پایه‌گذاری کردند و در حوزه اجتهاد دینی، علاوه بر اصول، دانش‌های پیرامونی مانند قواعد تفسیر را نیز شکل دادند. وی افزود: حتی در حوزه منطق، اگرچه ابتدا منطق ارسطویی به جهان اسلام وارد شد، اما مسلمانان آن را گسترش داده و خودشان نیز منطق‌های خاصی، مانند منطق حوزه‌های خاص معرفت دینی در اصول فقه، تأسیس کردند؛ به‌طوری‌که این روش فهم، بر حوزه اسکندرانی در غرب نیز تأثیر گذاشت.
شمشیر دولبه آورده‌های مدرن غرب
مدیر گروه منطق فهم دین پژوهشگاه به شرایط کنونی پرداخت و تصریح کرد: ما امروزه با شرایطی روبه‌رو هستیم که دیدگاه‌ها و نگرش‌های جدیدی در آن مطرح است. اگر این دیدگاه‌ها به‌درستی شناخته نشوند و ارتباط مناسبی با حوزه فهم دین برقرار نکنند، زیان‌بار خواهند بود. وی تذکر داد: آورده‌های جدید غرب می‌تواند به‌صورت شمشیر دولبه عمل کند؛ اگر به درستی فهمیده شود، می‌تواند مسائل و پرسش‌هایی را پدید آورد که با فکر مناسب، به پاسخ‌های جدید و پیش‌برنده در فهم دین منجر شود؛ اما اگر ناشیانه دریافت شده یا مورد پذیرش قرار گیرد، قطعاً زیان‌بار است.
وی در تبیین نمونه‌هایی از آسیب‌های تلقی نادرست، اظهار داشت: آقای ابوزید تحت تأثیر زبان‌شناسی سوسور، به تاریخ‌انگاری قرآن منتهی شد. همچنین، آقای شبستری تحت تأثیر نظریه فعل گفتاری جان آستین، به این نتیجه رسید که قرآن اصلاً نمی‌تواند کلام خدا باشد.
لزوم مطالعات زیرساختی و پیراروش
دکتر شاکرین تأکید کرد که این موارد، اهمیت دستگاه روشگانی و منطقی را ایجاب می‌کند که صرفاً به ارائه روش محدود نباشد، بلکه مطالعات بنیادین و زیرساختی روش (پیراروش) را نیز دنبال کند.
وی به دو هدف کلان گروه منطق فهم دین اشاره کرد:
- بازبینی میراث روشگانی سلف: بازبینی دستگاه روشگانی که میراث اندیشمندان مسلمان است تا نقاط قوت و ضعف آن شناسایی شود.
- مطالعات تطبیقی گسترده: انجام مطالعات تطبیقی در سطوح مختلف؛ شامل درون گفتمان شیعی، درون گفتمان اسلامی (شیعه و غیرشیعه)، در احکام دینی (اسلام و مسیحیت) و در سطح گسترده‌تر در گفتمان بشری، به‌ویژه در غرب مدرن، برای بررسی مطالبی که اندیشمندان در حوزه روش فهم دین ارائه کرده‌اند.
وی حوزه مطالعات را شامل دو بخش دانست: حوزه روش و حوزه پیراروش (مسائل بنیادین نظری). وی افزود: برای مثال، هرمنوتیک فلسفی صرفاً یک روش نیست، اما دارای بنیان‌های فلسفی است که در حوزه روش تأثیرگذار خواهد بود و می‌تواند تأثیر مثبت یا منفی داشته باشد. عدم توجه دقیق به این مسائل باعث شده که برخی متفکران الگوی فکری خود را زیر و رو کنند، درحالی‌که می‌توانستند از این دانش‌ها به‌صورتی مفید استفاده کرده و در جای خود به نقد جدی و اساسی آنها بپردازند.
منطق فهم دین؛ دستگاهی برای تکمیل اصول فقه
دکتر شاکرین اظهار داشت: وقتی از منطق فهم دین سخن می‌گوییم، یک بخش آن دستگاه روشگانی و بخش دیگر پیراروش است؛ یعنی تمام حوزه‌های ارتباطی علوم مانند بحث‌های زبان‌شناختی، فلسفه معرفت و هرمنوتیکی که می‌توانند در حوزه روش فهم دین مؤثر باشند، در این ساختار مورد مطالعه قرار می‌گیرند.
وی به لزوم تکمیل دستگاه روشگانی موجود اشاره کرد و بیان داشت: علم اصول فقه یک دستگاه روشگانی است، اما اصولیین ما کارهای خود را بر مبنای نظریه‌های ارتکازی (ضمنی) پیش برده‌اند. در دنیای امروز، این ارتکازات باید تبدیل به نظریه‌های خودآگاه، منسجم، تدوین‌شده و تحقیق‌شده شوند. این تکمیل برای دستگاه روشگانی ما مؤثر خواهد بود و این در واقع شاکله اصلی گروه منطق فهم دین است.
وی در پایان یادآور شد که این گروه و مفهوم منطق فهم دین به پیشنهاد مرحوم آیت‌الله مصباح و پیگیری و طراحی آیت‌الله رشاد شکل گرفته و کار خود را ادامه می‌دهد، تا جایی که این بحث از حوزه‌های علمیه فراتر رفته و به دانشگاه‌ها نیز راه یافته است.
........
پایان پیام/