به گزارش خبرنگار خبرگزاری حوزه، مراسم نکوداشت اندیشه‌های کلامی فقیه فقید، آیت‌الله ری‌شهری صبح امروز در سالن همایش انجمن‌های علمی حوزه علمیه قم با سخنرانی اساتید حوزوی از جمله سخنرانی علمی و تحلیلی حجت‌الاسلام والمسلمین رضا برنجکار برگزار شد.
چارچوب برنامه‌ها و اهداف بلندمدت انجمن کلام حوزه
حجت‌الاسلام والمسلمین برنجکار رئیس انجمن کلام حوزه علمیه قم در ابتدا به تبیین اهداف استراتژیک و رویکرد انجمن کلام حوزه در سال جاری پرداخت.
وی اظهار کرد: هدف اصلی این دور نشست‌ها، تعمیق در اندیشه‌های کلامی و روش‌شناسی اساتید برجسته معاصر است تا بتوانیم میراث علمی آنان را نه به صورت سطحی، بلکه با درک ساختار درونی نظام فکری‌شان مورد کنکاش قرار دهیم.
استاد حوزه علمیه قم در ادامه از برنامه‌های آتی انجمن کلام حوزه خبر داد و افزود: بر اساس برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته، در دی یا بهمن ماه امسال، میزگردی با تمرکز به بررسی اندیشه‌های کلامی مرحوم آیت‌الله العظمی صافی گلپایگانی برگزار خواهیم کرد. همچنین امیدواریم که در سال آتی برنامه‌هایی جامع برای بررسی آثار دو اندیشمند بزرگ، شهید صدر و شهید بهشتی، در حوزه کلام و فلسفه برگزار شود.
مروری بر سوابق کلامی آیت‌الله ری‌شهری: فراتر از «میزان الحکمه»
حجت‌الاسلام والمسلمین برنجکار با اشاره به شهرت جهانی آیت‌الله ری‌شهری به واسطه تدوین کتاب عظیم «میزان الحکمه»، بیان داشت که این شهرت نباید مانع توجه به سوابق پیشین ایشان در عرصه کلام شود. ایشان قبل از آنکه به جمع‌آوری روایات بپردازند، در حوزه تألیف کلامی فعال بودند. پیش از انقلاب، از سال ۱۳۵۴، ایشان مجموعه‌ای از کتب اصول دین را به چاپ رساندند که نشان‌دهنده ساختار فکری منسجم ایشان از همان زمان بود.
برخی از کتب اولیه ایشان شامل موارد زیر بود:
«مقدمه‌ای بر شناخت خدا»
«توحید عقل و جهان‌بینی»
مجموعه کتاب‌های تخصصی در زمینه مناظرات کلامی و ایدئولوژیک
حجت‌الاسلام والمسلمین برنجکار تأکید کرد که زیربنای فکری تمامی آثار آیت‌الله ری‌شهری یک اصل اساسی داشت: تکیه مطلق بر قرآن و سنت به مثابه منابع بنیادین، اما با بهره‌گیری از اجتهاد عقلانی و همچنین استفاده هوشمندانه از علوم و دستاوردهای بشری که در آن دوران کمتر مورد توجه جریان سنتی حوزه قرار می‌گرفت.
نقش محوری آیت‌الله ری‌شهری در تأسیس نهادهای نوین حوزوی و علوم انسانی اسلامی
یکی از نکات مطرح شده در سخنرانی حجت‌الاسلام والمسلمین برنجکار، خاطره‌ای از نقش آیت‌الله ری‌شهری در شکل‌دهی به ساختارهای آموزشی نوین حوزه علمیه بود که مستقیماً با نظریه ایشان در باب کلام کاربردی گره خورده است.
وی توضیح داد: نکته محوری در اندیشه ایشان، فراتر رفتن از صرف علوم نقلی و ورود به محتوای تخصصی در زمینه‌هایی بود که امروزه ما آن را علوم انسانی اسلامی می‌نامیم. ایشان بیست و دو سال پیش (حدود سال ۱۳۸۲)، با نگاهی آینده‌نگر، طرح تأسیس رشته‌های تحصیلی را در حوزه علمیه مطرح کردند که محوریت آن محتوا بود، نه صرفاً علوم قرآن و حدیث.
این تلاش منجر به طراحی رشته‌هایی شد که هرکدام تلاشی برای بومی‌سازی دانش بشری در چارچوب اسلامی بودند:
کلام امامیه (با رویکرد تخصصی): با هدف ارتقاء سطح مباحث اعتقادی.
روانشناسی: که گرایش خاصی به رویکرد مثبت‌گرا (Positive Psychology) داشت، زیرا ایشان معتقد بودند که متون روایی شیعه، حاوی منابع غنی برای روانشناسی مثبت هستند.
اخلاق کاربردی.
اقتصاد اسلامی.
حجت الاسلام و المسلمین برنجکار گفت: این رویکرد نشان‌دهنده دغدغه عمیق ایشان برای جلوگیری از توقف کار کلامی در سطح مقدمات و ورود به محتوای تخصصی در رشته‌های مختلف علوم انسانی بود. ایشان به خوبی تشخیص داده بودند که برای پاسخگویی به نیازهای جهان مدرن، باید تخصص‌های حوزه را از کلیات کلامی فراتر برد.
نظم خاص در مباحث خداشناسی: پیروی از نظم وحی
بررسی منظومه خداشناسی آیت‌الله ری‌شهری که بخش عمده‌ای از جلد اول تا نهم دانشنامه ایشان را به خود اختصاص داده است، رویکردی کاملاً متفاوت با متکلمان کلاسیک شیعه نشان می‌دهد.
حجت‌الاسلام والمسلمین برنجکار در این خصوص اظهار داشت: نظم مورد نظر آیت‌الله ری‌شهری در چینش مباحث، نه بر اساس روال مرسوم متکلمان (مانند برهان صدیقین، براهین وجودی یا عدمی)، بلکه بر اساس نظم آیات و روایات بود. ایشان تلاش می‌کردند تا ساختار استدلال را بر مبنای ترتیب ظهور و ارتباط مباحث در متون مقدس شکل دهند.
مسیر معرفت الهی از منظر آیت‌الله ری‌شهری
بر اساس تحلیل ارائه شده توسط حجت‌الاسلام والمسلمین برنجکار، منظر آیت‌الله ری‌شهری برای وصول به معرفت خدا، یک مسیر چهار مرحله‌ای در بخش راهنمایان و سه ابزار در بخش مبادی معرفت را شامل می‌شود:
۱. چهار راهنمای اصلی برای رسیدن به معرفت خدا:
آیت‌الله ری‌شهری معتقد بودند که خداوند خود را از طریق چهار واسطه اصلی به بشر معرفی می‌کند:
خداوند: (معرفی مستقیم و ذاتی از طریق فطرت).
پیامبران (رسولان): که حاملان پیام و حجت‌های ظاهری هستند.
اهل بیت (ائمه معصومین): که مفسران حقیقی وحی و راهنمایان پس از پیامبر (ص) هستند.
پیروان راستین آنان (علما و صالحان): که ادامه دهنده مسیر هدایت هستند.
۲. سه ابزار اصلی برای کسب معرفت:
آیت الله ری شهری در بحث مبادی معرفت، بر تعامل میان سه ابزار اساسی تأکید داشتند:
فطرت: این ابزار که مورد تأکید فراوان ایشان بود، مکانیسمی است که از طریق آن، خداوند نخستین ادراک وجود خود را در انسان قرار می‌دهد (معرفت الله به الله). این مبحث به طور خاص با بحث آیه الست و میثاق اولیه پیوند داده می‌شود.
عقل: به عنوان ابزار تحلیل و استدلال برای درک مراتب بالاتر معرفت.
قرن (قرائن): به معنای شواهد و ادله پیرامونی که عقل آن‌ها را پردازش می‌کند.
۳. راه‌های تفصیلی معرفت الهی:
وی در تشریح طرق وصول به خداشناسی، آیت‌الله ری‌شهری دیدگاهی جامع ارائه داد:
معرفة‌النفس: ایشان تأکید داشتند که این مفهوم باید تفسیری جامع‌تر از دیدگاه‌های رایج داشته باشد. به اعتقاد ایشان، «معرفة‌النفس شامل هر آنچه در خلقت انسان، چه در بُعد جسمانی و چه در بُعد روحانی، وجود دارد و ما را به خالق خود رهنمون می‌سازد، می‌شود.» این شامل پیچیدگی‌های بیولوژیک و ساختار روح و روان انسان است.
تجربه دینی: این مسیر بر اساس تحلیل عمیق روایات مربوط به فقر و وابستگی ذاتی انسان به مدبّری غیر از خود استوار است؛ یعنی احساس نیاز فطری به وجودی نامحدود، که خود یک راه معرفتی است.
حدوث عالم: همان برهان حادث بر اساس نظم و پیچیدگی جهان مادی، به عنوان یکی از راه‌های سنتی و مورد تأیید ایشان برای اثبات وجود خدا مورد بررسی قرار گرفت.
اوج‌گیری معرفت: نقش اعمال و ولایت
حجت‌الاسلام والمسلمین برنجکار با اشاره به ناتمام ماندن بخش‌های عملیاتی‌تر کلام مرحوم آیت الله ری‌شهری، تأکید کرد که از نظر ایشان معرفت کلامی باید به عمل ختم شود.
وی افزود: «برای رسیدن به بالاترین مراتب خداشناسی، یعنی معرفت شهودی و استکمالی، صرف استدلال‌های نظری کافی نیست. عواملی که در روایات به طور مکرر بر نقش آن‌ها در رشد و عمق معرفت تأکید شده است، حیاتی هستند.»
این عوامل عبارتند از:
ذکر خدا (مداومت بر یاد او).
نماز و روزه (به عنوان ابزارهای تزکیه قلبی).
محبت و انقطاع کامل به سوی خدا.
ولایت اهل بیت (ع): که به عنوان مهم‌ترین عامل تکمیلی برای تثبیت و ارتقاء معرفت‌های اولیه و نظری معرفی شد.
انتهای پیام