روز جهانی دیابت که در ۱۴ نوامبر (۲۳ آبان) هر سال جشن گرفته می‌شود، یک رویداد جهانی است که هدف آن افزایش آگاهی در مورد دیابت، پیشگیری از آن و نیاز به بهبود دسترسی به مراقبت‌های ضروری دیابت است.
۳ برابر شدن شیوع دیابت طی ۲۰ سال
عبدالرضا نوروزی، متخصص تغذیه و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران در گفتوگو با میزان به مناسبت روز جهانی دیابت ضمن اشاره به اینکه دیابت نوعی بیماری است که ارتباط بسیار نزدیکی با سبک زندگی انسان دارد، گفت: شیوع دیابت در تمام دنیا و از جمله در کشور خودمان در یک دوره ۲۰ ساله تقریبا ۳ برابر شده است. دیابت در ایران در سال‌های ۱۳۷۴ و ۱۳۷۵ بر اساس اولین آمار‌ها حدود ۵ونیم درصد در بزرگسالان بوده است، اما در حال حضر شیوع آن در کشور حدود ۱۴ درصد در میان بزرگسالان است. این موضوع به این دلیل است که در این مدت تغییراتی در روش زندگی ما به وجود آمده و همین مسئله باعث افزایش ابتلا به دیابت شده است.
مهم‌ترین عوامل ابتلا به دیابت
وی با بیان اینکه عوامل مختلفی می‌توانند سبب ابتلا به دیابت شوند، اما می‌توان گفت مهم‌ترین عاملی که موجب می‌شود فردی به دیابت مبتلا شود چاقی و اضافه وزن است، ادامه داد: چاقی و اضافه وزن به‌ویژه در افرادی که زمینه ژنتیکی دیابت دارند احتمال ابتلا را چند برابر می‌کند، یعنی افرادی که پدر یا مادر یا هر ۲ والدینشان مبتلا به دیابت باشند اگر دچار چاقی و اضافه وزن شوند احتمال ابتلایشان به دیابت به شدت افزایش می‌یابد؛ بنابراین مهم‌ترین عاملی که در کشور ما موجب افزایش شیوع دیابت شده است این است که هم‌زمان شیوع چاقی و اضافه وزن نیز در کشور بالا رفته است. بر اساس آمار در سال ۱۳۷۵ که شیوع دیابت حدود ۵ ونیم درصد بوده است میزان چاقی و اضافه وزن در کشور کمتر از ۲۵ درصد بوده، اما در حال حاضر در میان بزرگسالان این میزان به ۵۰ درصد رسیده است، یعنی نیمی از جمعیت بزرگسال کشور دچار چاقی یا اضافه وزن هستند و به همان میزان نیز شیوع دیابت افزایش یافته است.
این متخصص تغذیه گفت: احتمال اینکه نوجوانی که در حال حاضر چاق است در بزرگسالی مثلاً در سنین ۳۵ یا ۴۰ سالگی دچار دیابت شود بسیار زیاد است.
وی افزود: در کشور ما میزان مصرف مواد غذایی حاوی قند‌های ساده و مواد نشاسته‌ای تصفیه‌شده بسیار افزایش یافته است. مواد بسیار ساده نظیر نوشابه‌ها تا انواع بیسکویت‌ها و شیرینی‌ها در نقاط مختلف کشور در دسترس هستند و همچنین نسبتاً ارزان‌تر بودن این نوع مواد غذایی نیز موجب شده که مصرفشان افزایش یابد و همین مسئله نیز از جمله عواملی است که می‌تواند در زمینه ابتلا به دیابت مؤثر باشد.
این پزشک متخصص ضمن بیان اینکه مسئله دیگری که در افزایش احتمال به دیابت موثر است کاهش فعالیت بدنی است، توضیح داد: فعالیت بدنی باعث چربی‌سوزی می‌شود و به سوختن قند‌ها کمک می‌کند. زمانی که فرد فعالیت بدنیش کاهش پیدا می‌کند، حجم عضلاتش کمتر می‌شود و همین موضوع احتمال ابتلا به دیابت را بالا می‌برد.
مؤثرترین روش برای طبیعی شدن قند خون
این عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران گفت: در حال حاضر تعداد زیادی از افراد وجود دارند که مقاومت به انسولین دارند و به آنها افراد پیش‌دیابتی گفته می‌شود. این افراد قند خون بالایی دارند، اما میزان قندشان به اندازه‌ای نیست که بتوان گفت دیابتی هستند و معمولاً قند‌های لب‌مرز دارند و باید با کاهش وزن، قند خونشان را به حالت طبیعی بازگردانند چراکه کاهش وزن در افرادی که مقاومت به انسولین و قند خون لب‌مرز دارند، مؤثرترین روش برای طبیعی شدن قند خون است. حتی افزایش وزن در حد چهار یا پنج کیلوگرم نیز می‌تواند در ابتلا به دیابت مؤثر باشد؛ بنابراین کاهش وزن در افرادی که دچار اختلال هستند یکی از مهم‌ترین اقداماتی است که می‌تواند از پیشرفت بیماری و ورود به مرحله دیابت پیشگیری کند.
نوروزی با تاکید بر اینکه در افرادی که دیابت دارند نیز علاوه بر مصرف داروها، کاهش وزن از اهمیت بسزایی برخوردار است، ادامه داد: هر ۵ کیلوگرم کاهش وزن می‌تواند حدود ۲۰ تا ۲۵ میلی‌گرم قند خون را پایین بیاورد؛ بنابراین اگر فرد دیابتی ۵ کیلوگرم وزن کم کند می‌تواند در کنترل قند خون او بسیار مؤثر باشد.
رژیم غذایی مبتلایان به دیابت
وی در رابطه با رژیم غذایی مناسب برای مبتلایان به دیابت ضمن اشاره به اینکه رژیم غذایی هر فرد متفاوت است، بیان کرد: این تفاوت‌ها به عوامل مختلفی نظیر میزان اضافه وزن، حجم عضلات، عادت‌های غذایی بیماری‌های همراه مانند فشار خون، کبد چرب یا مشکلات قلبی و عروقی بستگی دارد، بنابراین رژیم غذایی هر بیمار باید به صورت اختصاصی تنظیم شود و نمی‌توان یک برنامه کلی برای همه افراد دیابتی در نظر گرفت اما به طور کلی در مورد مصرف مواد حاوی نشاسته برای مبتلایان به دیابت محدودیت‌هایی وجود دارد ولی این محدودیت‌ها چندان سختگیرانه نیست و این افراد به طور معمول باید حدود ۲۵۰ گرم مواد نشاسته‌ای نظیر نان و برنج در طول شبانه‌روز مصرف کنند. مصرف برنج یک بار در روز برایشان مشکلی ندارد.
این متخصص تغذیه با بیان اینکه نان‌های سبوس‌دار نظیر نان سنگک و نان‌های کامل و برشته شده از جمله نان‌هایی هستند که شاخص قندی پایین‌تری دارند و برای افراد دیابتی مناسب‌ترند، افزود: ماکارونی نیز از مواد نشاسته‌ای خوبی است که نمایه قندی پایینی دارد و افراد دیابتی می‌توانند از آن استفاده کنند. اما سیب‌زمینی باید با احتیاط و در مقدار محدود مصرف شود چراکه سبب افزایش سریع قند خون می‌شود. در مورد میوه‌ها، نیز محدودیت مصرف برای افراد دیابتی کمتر از گذشته است و توصیه می‌شود روزانه حداقل حدود ۳۵۰ گرم میوه مصرف شود. البته انتخاب نوع میوه اهمیت دارد. میوه‌هایی مانند خرمالو، خربزه، طالبی و ملون بهتر است کمتر مصرف شوند، اما مصرف میوه‌هایی مانند هندوانه، گلابی و انگور در حد متعادل بلامانع است.
این پزشک متخصص با اشاره به اهمیت مصرف سبزیجات و صیفی‌جات برای مبتلایان به دیابت گفت: توصیه می‌شود روزانه حداقل ۴۰۰ گرم از انواع میوه‌ها و سبزیجات مصرف شود که می‌توانند شامل کاهو، سبزی خوردن، یا سبزیجات مورد استفاده در غذا‌ها و خورش‌ها باشند. برخی مواد غذایی نظیر خرما و عسل قند ساده بسیار بالایی دارند و ممکن است افراد دیابتی به اشتباه آنها را بیشتر مصرف کنند؛ خرما قند بسیار بالایی دارد و باید مصرفش محدود شود. در مقابل، مصرف لبنیات کم‌چرب برای افراد دیابتی بسیار مفید است. شیر کم‌چرب ترکیبی از پروتئین، چربی و قند دارد و به کنترل قند خون و جلوگیری از افت یا افزایش ناگهانی آن کمک می‌کند. توصیه می‌شود افراد دیابتی روزانه حداقل یک لیوان شیر کم‌چرب مصرف کنند و استفاده از ماست نیز در رژیم غذایی آنها بسیار توصیه می‌شود.
عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران ادامه داد: نکته مهم دیگر این است که افراد دیابتی نباید وعده‌های اصلی غذایی خود را حذف کنند و صبحانه، ناهار و شام باید به‌طور منظم و در زمان مشخص مصرف شوند. فرد دیابتی نباید بدون خوردن صبحانه سر کار برود و همچنین نباید ناهار را دیرتر از ساعت ۲ ونیم تا ۳ بعد از ظهر بخورد و شام را نیز باید پیش از ساعت ۹ شب مصرف کند. همچنین مصرف میان‌وعده‌های سالم مانند شیر یا میوه نیز در طول روز توصیه می‌شود.
نقش بسیار مهم فعالیت‌های بدنی در کنترل دیابت
نوروزی ضمن بیان اینکه داشتن فعالیت بدنی منظم نیز نقش بسیار مهمی در کنترل دیابت دارد، افزود: مبتلایان به دیابت باید حداقل هفته‌ای ۱۵۰ دقیقه پیاده‌روی داشته باشند. این زمان جدا از فعالیت‌های روزمره نظیر رفت‌وآمد یا کار‌های معمول است و می‌توان این مقدار را در چند جلسه، مثلاً روزی ۲۰ تا ۲۵ دقیقه، انجام داد.
انتهای پیام/