به گزارش «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ کتابخانه‌های شخصی گنجینه‌هایی هستند که تاریخ را در دل خود پنهان دارند. کتابخانه آیت‌الله سید محمدرضا حائری در قم، یکی از همین مراکز ارزشمند است که مجموعه‌ای کم‌نظیر از نسخ خطی را برای استفاده پژوهشگران گردهم آورده است. برای شنیدن داستان شکل‌گیری این مجموعه و اهمیت آن، به گفت‌وگو با حجت‌الاسلام سید مرتضی حائری طبسی، فرزند مؤسس کتابخانه، نشستیم؛ روایتی که از دغدغه‌مندی برای حفظ میراث تا ماجرایی پرخطر برای انتقال کتاب‌ها از عراق به ایران را در بر می‌گیرد.
وی در ابتدای گفت‌وگو، این مجموعه را حاصل یک دغدغه عمیق و یک مسئولیت‌شناسی تاریخی توصیف کرد و گفت: مرحوم والد، آیت‌الله حائری، تنها به دنبال جمع‌آوری کتاب‌های قدیمی نبودند؛ ایشان یک خطر را به‌روشنی می‌دیدند و آن، خطر نابودی و پراکندگی بخش مهمی از میراث مکتوب شیعه در عراق و ایران بود. تأسیس این کتابخانه، پاسخ به یک ضرورت فرهنگی و شرعی بود.
حجت‌الاسلام طبسی عنوان کرد: ایده شکل‌گیری؛ احساس وظیفه در برابر تاریخ و ایده تأسیس کتابخانه به مشاهدات میدانی و نگرانی‌های آیت‌الله حائری بازمی‌گردد. در دورانی که بسیاری از نسخ خطی نفیس به دلیل بی‌توجهی از بین می‌رفتند یا از دسترس خارج می‌شدند، ایشان تصمیم به اقدامی عملی گرفتند. به گفته طبسی، این حرکت از یک احساس وظیفه شخصی آغاز شد.
او در این باره افزود: پدرم می‌دیدند که این نسخه‌ها چگونه در کنج خانه‌ها یا کتابخانه‌هایی که شرایط نگهداری مناسبی نداشتند، رو به فرسودگی می‌روند. ایشان معتقد بودند که این آثار امانت‌هایی هستند که باید به دست نسل‌های بعدی برسند. به همین دلیل، با صرف هزینه شخصی و تلاش فراوان، شروع به خریداری و جمع‌آوری این آثار از شهرهای مختلف، به‌ویژه کربلا کردند تا مرکزی تخصصی برای محققان و علاقه‌مندان به علوم اسلامی فراهم آورند.
روایت یک انتقال بزرگ؛ عملیاتی برای نجات میراث یکی از شگفت‌انگیزترین بخش‌های تاریخ این کتابخانه، داستان انتقال کتاب‌ها از عراق به ایران است؛ ماجرایی که بیشتر شبیه به یک فیلمنامه سینمایی است.
فرزند آیت‌الله حائری این خاطره را که از بزرگان خانواده سینه به سینه به او رسیده، این‌گونه روایت کرد و گفت: انتقال این حجم از کتب نفیس در آن دوران، شبیه به یک عملیات غیرممکن بود. مرزها به‌شدت کنترل می‌شد و هرگونه جابجایی اشیای فرهنگی با حساسیت بالایی همراه بود. این کار بزرگ به همت و تدبیر عمه بزرگوارم، که زنی بسیار شجاع و مدیر بودند، به سرانجام رسید.
وی ادامه داد: ایشان مسئولیت این کار را بر عهده گرفتند. کتاب‌ها را با شیوه‌هایی مبتکرانه در بسته‌هایی نامتعارف و در میان اثاثیه دیگر پنهان می‌کردند تا در نگاه اول توجه مأموران را به خود جلب نکند. تمام مسیر با دلهره همراه بود. در مرز خناقین برای لحظاتی همه‌چیز متوقف شد و نفس‌ها در سینه حبس بود، اما به لطف خدا و نفوذ و احترامی که خانواده در منطقه داشتند، این مانع هم برطرف شد و گنجینه به سلامت به ایران رسید.
گنجینه‌ای از معارف
وی با نگاهی به آثار موجود این استاد حوزه، ارزش این کتابخانه را فراتر از تعداد نسخه‌های آن دانست و گفت: هر نسخه، دنیایی از ناگفته‌ها را در خود دارد. این کتابخانه فقط مجموعه‌ای از کاغذهای قدیمی نیست. وقتی یک نسخه خطی را باز می‌کنید، تنها با متن مؤلف روبه‌رو نیستید؛ شما با دست‌خط کاتب، حواشی و تعلیقه‌هایی که شاگردان و علما در طول قرن‌ها بر آن نوشته‌اند، مهرهای تملک افراد مختلف و یادگارهای دیگر مواجه می‌شوید. همه این‌ها اسناد زنده‌ای هستند که تاریخ علم و فرهنگ را برای ما روایت می‌کنند.
طبسی یادآور شد: برای مثال، نسخه‌ای از «مسالک الافهام فی شرح شرایع الاسلام» اثر شهید ثانی در این مجموعه وجود دارد که از روی نسخه‌های معتبر کتابت شده و برای یک پژوهشگر، منبعی بسیار قابل اتکا محسوب می‌شود. همچنین آثاری برجسته از بزرگانی چون علامه مجلسی مانند «جلاء العیون»، شیخ صدوق و نسخه‌ای فارسی از «قِصَص الانبیاء» در این کتابخانه نگهداری می‌شود که هر یک نشان‌دهنده عمق و غنای تفکر شیعی در طول تاریخ است.
یک میراث زنده؛ دعوتی از نسل نوپژوه
در بخش دیگری از این گفت‌وگو، به اهمیت فهرست‌نویسی و چشم‌انداز آینده این کتابخانه اشاره شد. فرزند مؤسس کتابخانه گفت: از همان ابتدا، تلاش برای شناساندن این گنجینه آغاز شد. بزرگانی چون آیت‌الله رضا استادی و حجت‌الاسلام ابوالفضل حافظیان زحمات بسیاری برای فهرست‌نویسی اولیه کشیدند تا راه برای پژوهشگران هموارتر شود. این کار به محققان کمک می‌کند تا سریع‌تر و دقیق‌تر به منابع مورد نیاز خود دسترسی پیدا کنند.
وی، این کتابخانه را میراثی برای تمام علاقه‌مندان به فرهنگ اسلامی دانست و خطاب به نسل جوان تصریح کرد: مسئولیت ما امروز، ادامه دادن راه آن بزرگان است. درهای این کتابخانه به روی تمام محققان، طلاب و دانشجویانی که دغدغه میراث اسلامی را دارند، باز است. ما معتقدیم که پژوهش در این متون کهن، هویت علمی و فرهنگی ما را تقویت می‌کند و می‌تواند راهگشای بسیاری از مسائل فکری امروز جامعه باشد. از نسل جوان پژوهشگر دعوت می‌کنیم که به این گنجینه‌ها به چشم یک فرصت بی‌نظیر برای تحقیق و کشف نگاه کنند و بدانند که این راه، آینده روشنی دارد.