به گزارش خبرنگار موسیقی ایرنا، جایزه ملی آهنگسازی و ارکستر سازهای ایرانی به یاد استاد روح‌الله خالقی، دو مجموعه همسو و مکمل هستند که از سال ۱۴۰۱ به همت محمدرضا عزیزی آهنگساز، نوازنده تار و مدرس دانشگاه با حمایت فصلنامه «مطالعات هنر و زیبایی‌شناسی» بنیان‌گذاری شده‌اند. هدف این دو طرح، پاسداشت میراث موسیقایی استاد خالقی، حمایت از خلاقیت‌های نوین در آهنگسازی ایرانی و تقویت موسیقی ارکسترال ایرانی است.
فراخوان سومین دوره «جایزه ملی آهنگسازی استاد روح‌الله خالقی» مردادماه امسال با هدف ترویج تفکر تألیفی، تقویت زبان آهنگسازی در موسیقی کلاسیک ایرانی، حمایت از نسل تازه آهنگسازان مستقل، ارتقای جایگاه آهنگسازی در موسیقی ایرانی و ایجاد پیوند میان نسل‌های مختلف آهنگسازان و پژوهشگران در بخش‌های رقابتی و پژوهشی منتشر شد.
اختتامیه این رویداد ۲۱ آبان ماه همزمان با سالروز درگذشت استاد خالقی با حمایت دفتر امور موسیقی وزارت فرهنگ و ارشاد و بنیاد رودکی و بخش خصوصی در تالار رودکی برگزار می‌شود. به این مناسبت با محمدرضا عزیزی دبیر سومین جایزه آهنگسازی روح‌الله خالقی درباره چگونگی برگزاری این رویداد گفت و گو کرده‌ایم که در ادامه می‌آید.
دبیر سومین جایزه آهنگسازی روح‌الله خالقی به خبرنگار ایرنا اظهارداشت: سال ۱۴۰۱ ایده برگزاری چنین رویدادی به ذهنم رسید؛ ابتدا به دلیل ارادتی که به استاد خالقی داشتم بیشتر یک دغدغه شخصی بود، این استاد فقید، رییس هنرستان موسیقی و رییس ارکستر «گل‌ها» بود، مقالات و کتاب‌هایی همچون «تاریخ موسیقی ایران» را تالیف کرد و تاثیر قابل توجهی در موسیقی ایرانی داشت.
محمد رضا عزیزی گفت: براساس این ویژگی‌ها باعث شد که ما خلاء یک جایزه چندبُعدی را حس کنیم؛ جایزه‌ای که استاد خالقی خود نماد همین چندبُعدی بودن در موسیقی ایران است، در نخستین سال سعی کردیم این رویداد را به صورت محدود و در قالب دانشجویی در دانشگاه آزاد برگزار کنیم و در سال‌های بعد جایزه استاد خالقی به صورت ملی ادامه پیدا کرد و امسال سومین جایزه استاد خالقی با همراهی انجمن موسیقی و بنیاد رودکی برگزار شد.
وی درباره بخش‌های سومین جایزه استاد خالقی بیان کرد: این رویداد در سال اول با ایجاد بستری برای معرفی آثار و تثبیت نام آن تنها در بخش آهنگسازی با موضوع آزاد برگزار شد اما از دوره دوم تصمیم گرفتیم ساختار آثار را محدود و تخصصی‌تر کنیم. با تشکیل هیات داورانی متفاوت از دوره نخست، فراخوان‌هایی با جزییات بیشتر منتشر کردیم تا شرکت‌کنندگان فقط برای این جایزه، آثاری را ارسال کنند. به این ترتیب، آثار از پیش منتشرشده، پذیرفته نشد تا تولیدهای تازه بر پایه اندیشه و منش استاد خالقی شکل بگیرد.
محمدرضا عزیزی آهنگساز و دبیر سومین دوره «جایزه ملی آهنگسازی روح‌الله خالقی»
این مدرس دانشگاه افزود: استاد خالقی شخصیت چندوجهی داشت و در حوزه پژوهش بسیار فعال بود، مقالات، سخنرانی‌ها و کتاب‌هایی که تالیف کرده بر پایه تحقیق و پژوهش است، براین اساس تصمیم گرفتیم که امسال بخش پژوهشی را با جدیت بیشتری در جایزه استاد خالقی بگنجانیم تا علاوه بر آثار موسیقایی، تألیفات و پژوهش‌هایی در حوزه اندیشه، تفکر آهنگسازی و حتی منش اخلاقی و نگرش زیبایی‌شناسی استاد خالقی نیز تولید شود.
اضافه شدن آثار آهنگسازی غربی به جایزه استاد خالقی
عزیزی در پاسخ به این سوال که آیا آثار ارسالی به جایزه استاد خالقی باید صرفاً در حوزه موسیقی سنتی باشند؟، گفت: سال گذشته میزبان آثاری با سازبندی موسیقی کلاسیک ایرانی همچون تار، سه‌تار، سنتور و کمانچه بودیم که در دوره معاصر هم مرسوم است، امسال با پیشنهاد هیأت داوران، در بخش‌های باکلام و بی‌کلام، آثار آهنگسازی غربی مرتبط با احوال و منش آهنگسازی «گل‌ها» و به خصوص مرتبط با استاد خالقی نیز اضافه شد.
وی اظهارداشت: به این ترتیب آهنگسازان امکان ارسال آثاری با ترکیب سازهای ایرانی و غربی را پیدا کردند و امیدواریم بتوانیم به تفکر چندوجهی استاد خالقی نزدیک‌تر شویم.
دبیر سومین جایزه آهنگسازی روح‌الله خالقی گفت: فراخوان این جایزه مردادماه امسال منتشر و بیش از ۲۵ اثر به دبیرخانه ارسال شد، خوشحال هستیم که یک جایزه تخصصی برای نخستین بار در حوزه پارتیتورنویسی شکل گرفت و هنرمندان مخصوص این جایزه آثاری را می‌سازند؛ اتفاقی که در جشنواره‌های بین‌المللی مرسوم است و ما به آن دست یافته‌ایم.
عزیزی با اشاره به روند داوری آثار افزود: جلسات داوری با حضور هیات داوران؛ در بخش آهنگسازی؛ کیوان ساکت، علی‌اکبر قربانی، محمدرضا فیاض، پویا سرایی، پاشا هنجنی و محمدرضا تفضلی و در بخش پژوهش؛ بابک خضرایی، سیدحسین میثمی، میرعلیرضا میرعلی‌نقی برگزار شد و برگزیدگان در آیین اختتامیه معرفی خواهند شد.
وی بیان کرد: در نگاه اولیه، تحول مثبتی در آثار ارسالی وجود داشت، آهنگسازانی که سال‌های گذشته، آثاری را به دبیرخانه جایزه استاد خالقی ارسال کردند، به تدریج با منش و هدف جشنواره آشنا شده‌اند، جریان جشنواره در حال شکل‌گیری است و امیدواریم امسال بتوانیم تولیدات را منتشر کرده و اجرای آثار را نیز دنبال کنیم.
اهدای نشان ویژه جشنواره به فرهاد فخرالدینی
دبیر سومین جایزه آهنگسازی روح‌الله خالقی با اشاره به برگزاری آیین اختتامیه جایزه در روز چهارشنبه (۲۱ آبان‌ماه) ساعت ۲۰ در تالار رودکی اظهارداشت: اجرای کیوان ساکت نوازنده پیشکسوت تار و سه‌تار، اجرای ارکستر سازهای ایرانی خالقی به رهبری بنده از دیگر بخش‌های این آیین است، ارکستر سازهای خالقی آثار این استاد فقید را با تنظیمی معاصر اجرا خواهد کرد، این تنظیم‌ها نیز براساس رویکردی پژوهشی انجام شدند تا بررسی شود که آیا می‌توان آثار موسیقی «گل‌ها» را با سازبندی امروز موسیقی ایرانی اجرا کرد یا خیر که فکر می‌کنم اتفاق قابل توجهی در این حوزه است.
عزیزی درباره جوایز برگزیدگان گفت: این رویداد شامل بخش‌های آهنگسازی رقابتی (باکلام و بی‌کلام) و پژوهشی است که در هر بخش نفرات اول، دوم و سوم معرفی می‌شوند و در مجموع ۹ برگزید خواهیم داشت، همچنین یک بخش ویژه شامل اساتید ملی و ایرانی و نشان ویژه استاد خالقی نیز خواهیم داشت که این جایزه امسال بر اساس نظر هیأت داوران به استاد فرهاد فخرالدینی آهنگساز، رهبر ارکستر و از چهره‌های تأثیرگذار موسیقی ایران اهدا خواهد شد.
وی با اشاره به میزان جوایز افزود: طبق فراخوان، به نفرات اول تا سوم، مبالغ ۱۰، ۷ و ۵ میلیون تومان اهدا خواهد شد، همچنین بنیاد رودکی نیز وعده داده بخش زیادی از هزینه‌ها و جوایز جنبی را تأمین کند که جزئیات آن در روز اختتامیه اعلام می‌شود.
عزیزی درباره حضور برگزیدگان در ارکستر سازهای ایرانی استاد خالقی بیان کرد: در این بخش دو مبحث وجود دارد؛ نخست اینکه ارکستر سازهای ایرانی استاد خالقی متشکل از نوازندگان جوان هنرستان‌های موسیقی از سراسر کشور است و در مراسم اختتامیه اجرا خواهد داشت. دوم اینکه برگزیدگان جشنواره می‌توانند به ترکیب این ارکستر افزوده شوند. همچنین طبق قول دفتر موسیقی، قرار است آثار برگزیده توسط همین ارکستر در جشنواره موسیقی فجر امسال اجرا شود. سال گذشته نیز این گروه در فجر حضور داشت و امسال نیز امیدواریم حضور دوباره داشته باشد.
این آهنگساز درباره فراخوان جذب نوازندگان جدید در ارکستر سازهای ایرانی استاد خالقی اظهارداشت: از طریق وب‌سایت و صفحات مجازی استاد خالقی برای هر بخش نوازندگی فراخوان‌هایی منتشر می‌کنیم. پس از آزمون، هنرمندان پذیرفته‌شده به ارکستر ملحق می‌شوند. شورای هنری جشنواره به‌ریاست پویا سرایی که همزمان رهبر ارکستر نیز هست، مسئول انتخاب و گزینش اعضاست.
سرودی ۸۱ ساله که مردم ایران آن را زمزمه می‌کنند
دبیر سومین جایزه آهنگسازی روح‌الله خالقی درباره اختصاص یک رویداد هنری به نام استاد فقید موسیقی به خصوص در حوزه موسیقی سنتی و تاثیر آن برای آشنایی نسل جوان با این گونه موسیقی گفت: توجه به استادان فرهنگ و هنر که زحمات فراوانی در این حوزه کشیدند باید از اولویت‌های نهادهای فرهنگی و هنری کشور باشد اما اگر بخواهیم صرفا به صورت تخصصی در این حوزه، صحبت کنیم، استاد خالقی یکی از میهن دوست‌ترین استادان موسیقی ایرانی و هنر ایران بود.
عزیزی افزود: مهمترین نکته برای نسل جوان این است که بدانند ایران چه هویت ارزشمندی دارد. همین نام استاد خالقی بود که سرود «ای ایران» را به وجود آورد؛ سرودی که ۸۱ سال است مردم ایران آن را می‌شناسند و زمزمه می‌کنند. در آثار استاد خالقی، سه ضلع برجسته میهن‌دوستی، شرافت و صداقت دیده می‌شود که توجه به این سه ویژگی می‌تواند پیوند نسل جدید با فرهنگ و هنر ایرانی را تقویت کند.
به گزارش ایرنا، روح‌الله خالقی (زاده ۱۲۸۵ – درگذشته ۲۱ آبان ۱۳۴۴) موسیقیدان، آهنگساز، نوازنده ویولن و آموزگار موسیقی، از شاگردان علینقی وزیری بود و در دورانی که توجه به موسیقی سنتی ایران کاهش یافته بود، با آثار و فعالیت‌های خود در حفظ و احیای جایگاه این موسیقی نقش قابل توجهی ایفا کرد.
خالقی چند سال در وزارت معارف خدمت کرد؛ منشی مخصوص دفتر وزیر، معاون دفتر وزارتی، و معاون اداره موسیقی کشور و هنرستان عالی موسیقی، از جمله سمت‌های وی بودند. خالقی سال ۱۳۲۲ با همراهی چند تن از مهمترین چهره‌های موسیقی ایران اعم از ابوالحسن صبا، حبیب سماعی، موسی معروفی، جواد بدیع زاده، احمد فروتن راد و مهدی خالدی «ارکستر ملی» را تشکیل داد که نخستین اجرای آن در اردیبهشت ۱۳۲۳ انجام شد.
خالقی سال ۱۳۲۸ نیز «انجمن دوستداران موسیقی ملی» را تشکیل داد که بعداً به هنرستان موسیقی ملی تغییر نام یافت. این موسیقیدان کنسرت‌های متعددی را توسط ارکستر این انجمن به اجرا درآورد. خالقی نخستین نشریه مستقل موسیقی ایران را با نام مجله «چنگ» تأسیس و مقاله‌های تخصصی بسیاری نیز در مطبوعات مختلف منتشر کرد. رهبری ارکستر «گل‌ها»، سرپرستی ارکسترهای «شماره یک و دو رادیو» و عضویت در شورای موسیقی رادیو از دیگر فعالیت‌های وی بود.
خالقی چندین کتاب مهم در زمینه موسیقی ایرانی و غربی نوشت. «سرگذشت موسیقی ایران» در سه جلد که نام وی را به عنوان «نخستین تاریخ‌نگار موسیقی شهری ایران» مطرح کرد و «نظری به موسیقی» درباره مبانی موسیقی کلاسیک و موسیقی ایرانی در دو جلد، از مهمترین آثار چاپی او محسوب می‌شوند.
از خالقی به عنوان «بنیانگذار موسیقی ملی ارکسترال» نام برده می‌شود؛ به همین دلیل او را از نخستین «آهنگسازان حرفه‌ای کامل در ایران» دانسته‌اند که در این سبک به شهرت رسید. وی قطعات موسیقی بسیاری ساخت که در همه آنها به موسیقی ایرانی توجه و پرداخته شده است.
در آثار خالقی گرایش به کنترپوان، استفاده از هارمونی خاص برای حفظ اصالت موسیقی ایرانی، اهمیت به زیبایی ملودی و ترویج موسیقی بدون کلام مشهود است. قطعات و تصنیف‌هایی همچون «رنگارنگ شماره ۱ و ۲»، «بهار دلنشین»، «حالا چرا»، «خوشه‌چین»، «چَنگِ رودکی»، «میِ ناب» و «سرود نفت» از جمله ساخته‌های خالقی هستند که در میان مردم به شهرت رسیدند. سرود مشهور «ای ایران» که از آن به عنوان سرود ملی غیررسمی ایرانیان یاد می‌شود نیز، از جمله ساخته‌های اوست.