پیش از آنکه سند ازدواج را امضا کنیم، تصویر آن را در ذهنمان ساخته‌ایم؛ تصویری از یک خانه گرم، یک همراه همدل و یک پناهگاه امن برای همه خستگی‌ها؛ همان «لِتَسْکُنُوا إِلَیْهَا» که در گوش جانمان نشسته است. اما در واقعیت زندگی امروز، بسیاری از زوج‌ها خود را در مسیری پر از خستگی‌های شغلی، فشارهای اقتصادی و انتظارات برآورده‌نشده می‌یابند. آن تصویر زیبا، گاهی زیر غبار دلخوری‌های کوچک و سکوت‌های طولانی رنگ می‌بازد و این سؤال تلخ جوانه می‌زند: کجای راه را اشتباه رفتیم؟ چرا آن آرامش وعده داده شده، این‌قدر دست‌نیافتنی به نظر می‌رسد؟ این شکاف میان تصویر آرمانی و واقعیت زیسته، دغدغه‌ای است که بسیاری از خانواده‌های امروز با آن دست‌وپنجه نرم می‌کنند.
این شکاف عمیق میان آرمان و واقعیت را در گفت‌وگویی با حجت‌الاسلام والمسلمین علی‌اکبر مظاهری، از چهره‌های شاخص حوزه مشاوره خانواده و از اساتید مرکز مشاوره اسلامی سماح به بحث گذاشته‌ایم.
یک وعده الهی؛ ازدواج برای «سکونت» آفریده شد
حجت‌الاسلام علی‌اکبر مظاهری در ابتدای این گفت‌وگو به ذات آرامش‌بخش ازدواج اشاره کرده و می‌گوید: در ذات ازدواج آرامش نهفته است. خداوند، حکیمانه این‌گونه تقدیر فرموده که این پیوند، در جوهره خود آرامش داشته باشد. زیباترین و جامع‌ترین سخن در این باره، آیه ۲۱ سوره روم است که می‌فرماید: «وَمِنْ آیَاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَکُمْ مِنْ أَنْفُسِکُمْ أَزْوَاجًا لِتَسْکُنُوا إِلَیْهَا وَجَعَلَ بَیْنَکُمْ مَوَدَّةً وَرَحْمَةً» و از نشانه‌های او این است که از جنس خودتان همسرانی برای شما آفرید تا در کنارشان آرامش یابید و میانتان دوستی و رحمت نهاد. (روم، آیه ۲۱)
وی اضافه می‌کند: این آیه به‌روشنی نشان می‌دهد سکونت و آرامش جزئی از ذات ازدواج است. خداوند میان زوجین مودت و رحمت قرار داد. مودت از دوستی بالاتر و یک پیوند عمیق عاطفی است و رحمت نیز همان مهربانی است. پس آرامش، مهربانی و عشق‌ورزی در ذات این پیمان نهاده شده است. این سرمایه اولیه ازدواج است، اما نیاز است این بهره‌ها را بیشتر کنیم و از عوامل دیگر برای افزودن به این مودت و رحمت کمک بگیریم.
سرمایه‌ای که باید پاسداری شود؛ اهل بیت(ع)، الگوی سرمایه‌گذاری عاطفی
این کارشناس خانواده، بهترین راه برای تقویت این سرمایه گرانبها را الگوگیری از سیره اهل بیت(ع) دانسته و تصریح می‌کند: یکی از بهترین الگوهایی که می‌توانیم از آن بهره بگیریم، سیره اهل‌بیت(ع) است، زیرا آن‌ها بهترین ازدواج‌ها را داشتند. امامان معصوم ما در همه زمینه‌ها برای ما اسوه هستند و در زندگی خانوادگی نیز همین‌طور. چون در زندگی آن‌ها بهترین آرامش‌ها، مهرورزی‌ها و محبت‌ها حاکم بود، ما نیز برای بهتر شدن زندگی خود از ایشان الگو می‌گیریم.
وی با ارائه یک پیشنهاد کاربردی می‌افزاید: چه خوب است ما زندگی اهل‌بیت(ع) را با چند منظور مختلف مطالعه کنیم. یک بار برای آموختن مدیریت اجتماعی، یک بار برای مقاصد دیگر و یک دور هم به‌طور خاص برای بهره‌گیری در زندگی خصوصی و خانوادگی. زوج‌های جوان باید در سیره ایشان تعمق کنند تا بیاموزند چگونه آرامش ذاتی ازدواج را افزایش دهند یا از زائل شدن آن پیشگیری کنند. آن آرامش و مودتی که در ازدواج است، تضمین نشده که اگر رهایش کنیم تا آخر باقی بماند. ممکن است ضایع شود و باید مراقبش باشیم تا از بین نرود و حتی آن را افزون کنیم، درست مانند هر سرمایه گرانبهایی که انسان با همت تمام برای حفظش تلاش می‌کند.
از دلخوری تا فرسودگی؛ نشانه‌های زوال سرمایه ذاتی
حجت‌الاسلام مظاهری در پاسخ به این پرسش که چگونه می‌توان این الگوگیری را عملیاتی کرد، به اهمیت جزئیات و ریزه‌کاری‌ها در زندگی مشترک اشاره کرده و می‌گوید: بسیاری از داشته‌های اولیه زندگی مشترک به دلیل آسیب‌ها از دست می‌روند. ما مراقبت دائمی از زندگی خانوادگی را توصیه می‌کنیم. برخی مسائل کوچک که شاید به چشم نیایند و ما نامشان را کوچک‌های بزرگ می‌گذاریم، اگر مورد توجه قرار نگیرند به زندگی آسیب می‌زنند و اگر رعایت شوند، زندگی را فرخنده می‌کنند.
این کارشناس خانواده برای روشن‌تر شدن موضوع، به روایتی از زندگی امام حسین(ع) اشاره می‌کند: روایت شده است شخصی نزد امام حسین(ع) آمد و ایشان را در لباسی زیبا و آراسته دید. از روی تعجب پرسید: ای پسر رسول خدا، شما و چنین لباسی؟ حضرت در پاسخ فرمودند: این لباس را برای خانواده‌ام(همسرم) پوشیده‌ام. (برگرفته از کتاب مکارم الاخلاق، ص۸۰) این یک درس بزرگ است. آیا ما نزد همسرمان پوشش و آراستگی‌مان به‌گونه‌ای است که برای او دلنشین باشد؟ اگر باشد، زندگی شادتر می‌شود و اگر نباشد، این خود یک آسیب است، هرچند کوچک به نظر بیاید.
وی ادامه می‌دهد: پیامبر اکرم(ص) و امامان ما نزد همسرانشان زیباترین پوشش و آراستگی را داشتند. از نظر اخلاقی نیز معصومین(ع) تا جای ممکن مطابق دل اهل خانه‌شان عمل می‌کردند. در این باره در روایات آمده است: «المُؤمِنُ یَأکُلُ بِشَهوَهِ أهلِهِ» مؤمن به میل و اشتهای خانواده‌اش غذا می‌خورد. (بحارالانوار، ج ۷۵، ص ۴۹) این یعنی اولویت با خواست خانواده است، نه میل شخصی. ارتباط کلامی نیز همین‌طور است. اگر زیبا و مدیریت‌شده باشد، شیرازه زندگی را نیرومندتر می‌کند. پیامبر(ص) با همسرانشان عاشقانه سخن می‌گفتند؛ سخنانی که در میان مردم بیان نمی‌کردند.
هنر «مودت» و «رحمت»؛ ترجمه سیره معصومین(ع) به رفتار روزمره
حجت‌الاسلام مظاهری در ادامه به یک آسیب مهم در میان برخی خانواده‌های متدین اشاره کرده و می‌گوید: در اسلام اصلی داریم که اگر می‌خواهید از دین استفاده کامل ببرید، نباید مصداق این آیه شریفه باشیم که می‌فرماید: «...نُؤْمِنُ بِبَعْضٍ وَنَکْفُرُ بِبَعْضٍ...» به بخشی ایمان می‌آوریم و به بخشی کفر می‌ورزیم.(نسا، آیه۱۵۰). این کار گاهی فایده را کم می‌کند و گاهی حتی زیان‌آور می‌شود. در الگوگیری از سیره اهل‌بیت(ع) نیز باید مجموعه سیره را بگیریم تا کل زندگی‌مان عبادت و معنویت شود.
وی با ذکر یک مثال عینی توضیح می‌دهد: در مشاوره‌ها با زوج‌های متدینی مواجه می‌شویم که از همسر خود گله دارند که آنچنان به عبادت پرداخته که از او غافل شده است. اگر فقط بعد عبادی پیامبر(ص) را که بیش از نیمی از شب را بیدار بودند، در نظر بگیریم و به اخلاق و مهرورزی ایشان با خانواده توجه نکنیم، زندگی تک‌بعدی می‌شود. همین پیامبری که بیشترین عبادت شبانه را داشت، بیشترین مهرورزی را نیز با همسرانش داشت.
مظاهری تأکید می‌کند: هر چیز به جای خویش نیکو است. اگر بخواهیم فقط شجاعت و پهلوانی امیرالمؤمنین(ع) را الگو قرار دهیم و آن را در خانه پیاده کنیم، اشتباه است. حضرت علی(ع) ذوالفقار را در مقابل دشمن می‌کشید، نه در خانه. ایشان در زندگی خانوادگی‌شان عاشقانه رفتار می‌کردند. عشق میان امیرالمؤمنین(ع) و حضرت زهرا(س) به دلیل عصمت هر دو بزرگوار، چنان نیرومند بود که بنده نمونه‌ای سراغ ندارم که از نظر عشقی و عاطفی به پای آن دو برسد.
یک راهکار برای دو نسل؛ احیای خانواده برای امروز، بنیان‌گذاری برای فردا
این کارشناس مسائل خانواده به ضرورت آسیب‌شناسی دائمی در زندگی زناشویی نیز اشاره و دو خطر بزرگ اجتماعی را مطرح می‌کند: زندگی زن و شوهری دائم نیاز به آسیب‌شناسی و آفت‌زدایی دارد. این کار هرگز نباید متوقف شود. زوج‌های جوان، والدین آن‌ها و اندیشمندان جامعه، همگی مسئولیت دارند.
وی نخستین آسیب جدی را سستی روابط و آمار بالای طلاق دانسته و می‌گوید: زمانی کتابی چاپ شده بود با عنوان «اول اخلاق ما، بعد تمدن آن‌ها» که یکی از مصادیقش این بود در جامعه ما طلاق بسیار کم است. اما امروز چه؟ متأسفانه از نظر آمار طلاق در حال نزدیک شدن به جوامع غربی هستیم و این یک خطر بزرگ است که مصلحان و بزرگ‌ترها باید برای آن کاری بکنند.
وی دومین آسیب را پدیده آپارتمان‌های مجردی معرفی کرده و هشدار می‌دهد: طبیعت انسان این‌گونه است که دهه سوم زندگی، دیگر دهه فرزند در خانه بودن نیست. دختر و پسر باید زندگی مستقل تشکیل دهند. اگر این اتفاق نیفتد و جوانی در دهه سوم و چهارم زندگی همچنان در خانه پدری بماند، این وضعیت نه برای والدین قابل تحمل است و نه برای خود او. نتیجه این می‌شود که چون ازدواج نکرده و در خانه پدری هم از نظر روانی در تنگناست، به آپارتمان‌های مجردی پناه می‌برد.
حجت‌الاسلام مظاهری در پایان با نگاهی آسیب‌شناسانه به جامعه امروز، عنوان می‌کند: وقتی نهاد خانواده در رسیدن به آن «سکونت» و آرامش اصیل دچار فرسودگی می‌شود، طبیعی است جایگزین‌های آسیب‌زایی مانند پدیده رو به گسترش آپارتمان‌های مجردی ظهور کند. این خلأ آرامش، جوانان را به سمت سراب استقلال فردی سوق می‌دهد. بنابراین، راه حل بنیادین برای مقابله با این آسیب‌های جدی، بازگشت به نقطه آغاز است؛ یعنی باید با تشویق و فراهم کردن اسباب ازدواج آسان در بهار جوانی، از ابتدا بنای خانواده را بر پایه مودت و رحمت الهی مستحکم سازیم.