سید مهدی رضایت، مدیر کارگروه توسعه نیروی انسانی ستاد فناوری نانو، ضمن حضور در غرفه خبرگزاری آنا در شانزدهمین نمایشگاه فناوری نانو؛ طی گفت‌و‌گو با آناتک از روند تحول نمایشگاه‌های نانو، رشد شرکت‌های دانش‌بنیان، ضرورت مهارت‌آموزی در نظام آموزش عالی، چالش‌های نیروی انسانی و برنامه‌های بازگشت متخصصان ایرانی سخن گفت.
تغییر رویکرد نمایشگاه‌ها از پژوهش به تجاری‌سازی
سید مهدی رضایت اظهار داشت: «با توجه به مسئولیتی که در ستاد فناوری نانو دارم، تقریباً در جریان تمام نمایشگاه‌هایی هستم که در ادوار گذشته برگزار شده‌اند.»
او درباره وضعیت نمایشگاه‌های نانو در گذشته گفت: «در سال‌های ابتدایی که نمایشگاه‌ها را تشکیل می‌دادیم، دانشگاه‌ها حضور پررنگی داشتند. عمده غرفه‌ها متعلق به دانشگاه‌ها بود و بخش قابل توجهی از خروجی‌ها نیز از جنس پژوهش، مقاله و پوستر محسوب می‌شد. در آن زمان، تعداد محصولات و شرکت‌ها بسیار کمتر بود.»
او در ادامه درباره تفاوت‌های امروز نمایشگاه‌ها افزود: «اما اکنون، اگر به نمایشگاه‌ها نگاه کنید، عمده فضای نمایشگاه به شرکت‌های دانش‌بنیان اختصاص دارد. تمرکز اصلی بر تجاری‌سازی، محصول‌محوری، صادرات و حضور بین‌المللی است. این تغییر، تفاوتی عمده نسبت به گذشته محسوب می‌شود.»
نقش نهاد‌های پشتیبان در توسعه فناوری نانو
وی در مورد نقش نهاد‌های پشتیبان بیان کرد: «در سطح جهانی نیز نمایشگاه‌ها چنین رویکردی دارند؛ بخشی از آورده‌های آنها عرضه دستاورد‌ها به مردم و متخصصان، معرفی توانمندی‌ها و ایجاد ارتباط میان فعالان حوزه است. زمانی که چندین شرکت در حوزه‌های مختلف در کنار هم قرار می‌گیرند، این هم‌افزایی و تبادل ارتباطات بسیار ارزشمند است.»
او افزود: «در کنار این شرکت‌ها، نهاد‌های پشتیبان نیز حضور دارند؛ برای مثال، صندوق توسعه فناوری نانو و کریدور خدمات فناوری تا بازار در نمایشگاه حضور پیدا می‌کنند تا خدمات خود را به شرکت‌ها ارائه دهند.»
رضایت تأکید کرد: «نکته مهم این است که شرکت‌ها بتوانند توانمندی‌های خود را که عمدتاً در حوزه فناوری یا محصول است، به نمایش بگذارند و به منصه ظهور برسانند.»
نقدی بر ضعف مهارت‌محوری در نظام آموزش عالی
رضایت درباره چالش مهارت‌محوری در آموزش عالی گفت: «به‌طور کلی، این نقیصه در نظام آموزش عالی کشور ما وجود دارد که موضوع مهارت‌محوری و مهارت‌آموزی را تا به امروز چندان جدی نگرفته‌ایم. نشانه این مسئله آن است که تعداد زیادی فارغ‌التحصیل و دانش‌آموخته داریم که در یافتن شغل دچار مشکل هستند.»
او خاطرنشان کرد: «در یکی از سخنرانی‌های چند سال گذشته، مقام معظم رهبری اشاره کردند که در نقشه جامع علمی کشور باید مشخص شود هدف از ایجاد رشته‌های آموزشی چیست. این موضوع چندان مطلوب نیست که صد‌ها هزار نفر دیپلم بگیرند و تبدیل به صد‌ها هزار کارشناس بیکار، بدهکار و متوقع شوند.»
توجه ستاد نانو به مهارت‌آموزی از آغاز
وی افزود: «ما در حوزه فناوری نانو از همان ابتدا به این مسئله توجه داشتیم. در ایجاد رشته‌های آموزشی مرتبط، با همکاری وزارت بهداشت و وزارت علوم تلاش کردیم این نقیصه را تا حد ممکن کاهش دهیم و مهارت‌محوری را در فرآیند آموزش بگنجانیم.»
او در ادامه گفت: «به عنوان نمونه، برای دانشجویان رشته‌های مرتبط با نانو مانند نانوشیمی، نانوفیزیک و نانوفناوری پزشکی، هنگامی که به مرحله پایان‌نامه می‌رسیدند، ستاد نانو برای آنها دوره‌های مهارت‌آموزی برگزار می‌کرد... تا دانشجویان با مباحثی مانند شرکت‌داری، راه‌اندازی شرکت، برندینگ، بازاریابی، تعاملات حرفه‌ای و مهارت‌های نرم آشنا شوند.»
شکل‌گیری بدنه انسانی قدرتمند در کشور
او درباره نتایج این سیاست گفت: «یکی از دلایل استحکام و انسجامی که امروز در حوزه نانو داریم، همین توجه به مهارت‌آموزی از همان ابتدا بوده است. اگر به گذشته برگردیم، در مقطعی تعداد فارغ‌التحصیلان و متخصصان نانوفناوری در کشور بسیار اندک بود. حتی برخی تصور می‌کردند صنعت نان است»
وی افزود: «به حول و قوه الهی، امروز بر اساس آمار‌های موجود، حدود ۴۰۰۰ نفر متخصص در حوزه نانوفناوری در دانشگاه‌ها و مراکز علمی کشور فعالیت دارند و در کنار آنها نیز تعداد قابل توجهی فارغ‌التحصیل و دانش‌آموخته در این زمینه حضور دارند.»
رشد شاخص‌های نانو و اقتصاد دانش‌بنیان
او بیان کرد: «زمانی که قرار است یک پژوهش به فناوری و سپس یک فناوری به صنعت تبدیل شود، نقش اصلی را نیروی انسانی ایفا می‌کند. بنابراین، اکنون که بیش از ۴ هزار متخصص در این حوزه داریم، می‌توان گفت زیرساخت انسانی قدرتمندی در کشور شکل گرفته است.»
رضایت گفت: «اکنون مطابق آمار، بیش از ۴۳۰ تا ۴۴۰ شرکت فعال در حوزه نانو و فناوری در کشور وجود دارد و بیش از ۱۸۰۰ محصول نانوفناوری نیز به ثبت رسیده است. اینها نتیجه تلاش و توانمندی نیروی انسانی تربیت‌شده در همین نظام آموزشی و پژوهشی هستند.»
وی افزود: «در سال ۱۴۰۳ گردش مالی حوزه نانو حدود ۹۷ هزار میلیارد تومان بوده است و این رقم در سه تا چهار سال گذشته تقریباً دو برابر شده است.»
ضرورت مدیریت ظرفیت نیروی انسانی در آینده
مدیر کارگروه نیروی انسانی ستاد فناوری نانو درباره چالش‌های آینده گفت: «در گذشته، کمبود نیروی انسانی متخصص وجود داشت، اما امروز حدود ۱۲۰ دانشگاه در مقطع کارشناسی ارشد و بیش از ۸۰ دانشگاه در مقطع دکترا در این حوزه فعالیت دارند. ادامه این روند ممکن است منجر به اشباع بازار کار شود و باید این روند را مدیریت کرد.»
وی افزود: «یکی از پیشنهادات ما این بوده است که تعداد پذیرش دانشجویان متناسب با تعداد شرکت‌ها یا صنایع فعال در حوزه نانو تعیین شود، یا اینکه از سیستم بورسیه استفاده شود تا بازار کار مشخصی برای آنان وجود داشته باشد.»
مهاجرت نخبگان و طرح‌های بازگشت متخصصان
او در ادامه درباره مهاجرت نخبگان گفت: «بحث مهاجرت موضوعی بسیار پیچیده است که عموم رشته‌های تحصیلی را دربر می‌گیرد و نانوفناوری نیز طبیعتاً از این قاعده مستثنا نیست. با این حال، حوزه نانو تاکنون توانسته نیروی انسانی را جذب کند، اما اکنون این مسئله در حال نمود پیدا کردن است.»
رضایت بیان کرد: «در این زمینه، با همکاری معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری، اقداماتی برای استفاده از ظرفیت متخصصان ایرانی مقیم خارج از کشور در حال انجام است... از جمله طرح «تاپ» (TOP) که مختصر شده عبارت «پروژه فناوری محور» (Technology Oriented Project) است که طی آن فارغ‌التحصیلان می‌توانند دو سال در پروژه‌های مرتبط با شرکت‌های دانش‌بنیان فعالیت کنند.»
همکاری با دانشگاه آزاد اسلامی و چشم‌انداز آینده
وی در پایان گفت: «من با دانشگاه آزاد اسلامی نیز آشنایی گسترده‌ای دارم. غرفه‌ای که در حال حاضر در خدمت شما هستیم، یکی از بزرگ‌ترین غرفه‌های نمایشگاه است. حضور مداوم دانشگاه آزاد در رویداد‌های نانوفناوری همواره قابل تقدیر بوده است.»
او افزود: «مرحوم دکتر طهرانچی در دوران مسئولیت خود توجه ویژه‌ای به این موضوع داشتند و اکنون آقای دکتر رنجبر، رئیس جدید دانشگاه آزاد اسلامی، از فعالان حوزه نانو و دارای سوابق ارزشمند در این زمینه هستند. از این رو، آینده‌ای روشن‌تر و بهتر برای فعالیت‌های دانشگاه آزاد در حوزه نانوفناوری پیش‌بینی می‌شود.»
انتهای پیام/